Vliegende doodskist

Rethy is een voormalige missiepost van Amerikaanse protestanten in het zuiden van het territoire van Mahagi, Ituri district, province orientale. Een week lang was dat onze standplaats. Guy Callebaut, een expert van Ex-Change, was op bezoek om te helpen een maïsmaalderij van een boerenorganisatie te optimaliseren.

Gelegen op 2000 meter hoogte is het erg frisjes in Rethy. Maar de grond is er vruchtbaar, en de regens mild: een uitgelezen landbouwgebied! Bovendien is er ook een waterkrachtcentrale van 400 megawatt, zodat we 24u op 24 elektriciteit hadden. Een ongekende luxe in het grootste deel van Congo.

Dat heeft ook zo zijn nadelen: in het enige restaurant dat we in het nabijgelegen Kpandruma konden vinden – eigenlijk eerder een privéwoning die op bestelling dienst doet als restaurant – stond de televisie heel de tijd en veel te luid aan. Maar tegelijk gaf dat ons ook de kans om af en toe iets op te vangen van de politieke situatie van het land. Want sinds we Butembo hadden verlaten om de boer op te gaan, leek het leven teruggekeerd te zijn naar zijn gewone gang van zaken. In de dorpen was er in ieder geval van enige politieke spanning niets te merken.

Op het kleine scherm ontvingen we echter andere signalen. De nationale omroep en Digitalcongo zonden integraal de debatten in het Hooggerechtshof uit, over het verzoek tot annulering van de verkiezingsresultaten dat presidentskandidaat Vital Kamerhe had neergelegd. Niet de verbale diarree van de magistraten was daarbij interessant. Die was voorspelbaar, en Kamerhe ving dan ook bot. De lichaamstaal was hallucinant, of liever nog: de taal van de ogen! Zowel ondervoorzitter Jerôme Kitoko als de advokaat van Kabila oogden niet normaal. Hun blik fascineerde, door de angst die erin te lezen stond. Angst dat ze niet geloofwaardig zouden overkomen. Angst dat het teveel zou opvallen hoe hun tong met hun geweten vocht. Ik kon mijn ogen niet van hun blikken afhouden.

Vandaag zaterdag vatten we de reis naar België aan, via Entebbe. In de luchthaven van Bunia was het lang wachten op onze vlucht. De afkondiging van de definitieve kiesresultaten gisteravond laat nog, een dag vroeger dan voorzien, werd nu pas uitgezonden op het splinternieuwe flat screen in de wachtzaal. Kitoko zag er een ander mens uit. Hij was zichtbaar opgelucht dat dit alles achter de rug was, en hij Kamerhe kon terugfluiten. Zijn klacht is ontvankelijk, maar niet gegrond, zo luidt het besluit van het hof.

Zoals gewoonlijk schenkt de staatszender enkel aandacht aan het kamp van Kabila. Objectieve journalistiek is hier nog ver zoek, helaas. Supporters in de gerechtszaal die voor de camera met de vingers het getal drie vormen (het nummer van presidentskandidaat Joseph Kabila) komen uitgebreid en vanuit alle perspectieven op het scherm, terwijl dramatische muziek met veel strijkers de beelden een onwezenlijk karakter geeft. De tegenpartij wordt doodgezwegen, zoals altijd.

Ik ben blij als ons vliegtuig eindelijk landt. Cetraca Aviation Service (CAS) heeft twee Let 410 toestellen van Tsjechische makelij in dienst, met Russische piloten. Er valt moeilijk een leeftijd te plakken op ons toestel. Maar dat het niet van de jongste is valt aan alles af te lezen.

De stichter van de luchtvaartmaatschappij, een Congolees, heeft duidelijk geen gevoel voor taal. Cetraca kan je ook lezen als “ce tracas” (dit gepieker, deze beslommering), en de afkorting CAS klinkt ook als “casse” (schroothoop), allebei begrippen die geen enkele zaakvoerder graag zou geassocieerd zien met zijn bedrijf, laat staan een luchtvaartmaatschappij…

Bij het inchecken kreeg de CECATRA-bediende het al op zijn heupen. Dat we niet langs waren gekomen op zijn kantoor in Bunia om onze vlucht te bevestigen! Ik legde hem rustig uit dat dit voor ons onmogelijk was omdat we in het diepe binnenland van Mahagi vertoefden, en pas na sluitingstijd Bunia hadden bereikt. “Dat is niet goed, cher Godefroid, helemaal niet goed, dat mag je niet meer doen (Congolezen denken steevast dat mijn familienaam mijn voornaam is, en voegen er dan ook steeds de hen vertrouwde ‘e’ aan toe). Je moet altijd je vlucht bevestigen”. Ik probeerde nog te benadrukken dat zijn collega’s in Butembo bij aankoop van het ticket onze plaatsen al bevestigd hadden, maar ik zag hem met een passagierslijst zwaaien die ongewoon lang leek voor zo een klein toestel.

Nu het vliegtuig eindelijk aan de grond staat komt hij nogmaals zijn ergernis luchten bij één van de passagiers, blijkbaar een medewerker uit Butembo die als transitpassagier in de wachtzaal zit. Dat het vliegtuig maar 17 plaatsen heeft, en er nu al 20 mensen zijn komen opdagen, elk met veel bagage.

Zijn gebaren wijzen herhaaldelijk onze richting uit. Guy en ik bekijken elkaar met ogen die aan de ondervoorzitter van het hooggerechtshof doen denken. Maar als de passagiers worden opgeroepen om in te stappen wordt ons geen strobreed in de weg gelegd. We mogen mee.

De drie extra passagiers wringen zich erbij op de al bezette zetels waar geen al te corpulente passagiers zitten. Een veiligheidsriem gebruiken zit er natuurlijk in die omstandigheden voor hen niet meer in. Tot onze ontzetting zien we ook in de cockpit een derde Rus zich op de zetel van de co-piloot hijsen. Even voel ik de verleiding om het knopje te gebruiken waarnaast in het Russisch en het Engels te lezen staat “drukken om de bemanning te roepen”, maar die heeft de gordijnen die de cockpit aan ons zicht onttrekt al dichtgetrokken. Een afbeelding van een stoere Travolta in pilotenpak tracht ons gerust te stellen.

Als bij wonder gaat het toestel na 35 angstvallig getelde seconden de lucht in, waarna het meteen naar het Oosten zwenkt, richting Oeganda. Guy werpt nog een bezorgde blik naar de met doorschijnende kleefstrookjes vastgemaakte plafondtegeltjes, maar besluit dan samen met twee derden van onze medepassagiers de tijd tot Entebbe te verschalken door een dutje te doen.

CAS staat op de lijst van de “flying coffins”, een door de Europese Commissie opgestelde lijst van onveilige luchtvaartmaatschappijen. Dat was ook het geval met TMK, de andere maatschappij die in augustus overkop is gegaan, en met alle andere Congolese maatschappijen trouwens. De meeste van die maatschappijen vliegen nooit op Europa. Je vraagt je af waarom ze dan per se op die lijst moeten verschijnen. Misschien om Europese burgers te behoeden voor de gevaren?

Als de wielen van de Let 410 de tarmac van Entebbe raken is iedereen opgelucht. Ik zet mijn GSM opnieuw aan, en ontvang meteen een SMS vanwege de Belgische ambassade in Kinshasa, vanop een Belgisch nummer: “gelet op de publicatie van de definitieve resultaten van de verkiezingen wordt grote voorzichtigheid aangeraden bij verplaatsingen”.

Ik bel met Butembo en Kinshasa om de sfeer te proeven. Het Oosten van Congo lijkt het pijnlijke blad van de verkiezingen 2011 definitief te hebben omgeslagen. In de hoofdstad blijft de situatie echter gespannen. Later op de dag zie ik op internet hoe de Congolese diaspora wereldwijd blijft protesteren. Ik verneem ook dat de kiescommissie enige tijd haar werkzaamheden voor de compilatie van de uitslagen van de parlementsverkiezingen opschort, “om het kiesproces nog enigszins te proberen redden…”.

Als dit maar niet in de verkeerde zin wordt geïnterpreteerd. In Butembo is er allang duidelijkheid. De lokale antenne van de kiescommissie heeft de vier overwinaars van de wetgevende verkiezingen twee dagen geleden al publiek gemaakt: Antipas Mbusa Nyamwisi, gewezen presidentskandidaat die zich na vijf jaar in de regering Kabila nu tot de oppositie heeft bekend; Hubert Syahetera, gewezen burgemeester van Butembo die bij Kabila in ongenade was gevallen; Crispin Mbindule Mitono, bezieler van het parlement debout van Butembo die zich bij Vital Kamerhe heeft aangesloten; Paluku Malis Malisawa Marie-Jules van de UDECF, een andere partij die het kamp van Kamerhe koos. Geen enkele uittredende mandataris werd herverkozen, en de oppositie is nu duidelijk in de meerderheid.

Als dit ook in de rest van het land het geval is, zou Kabila het nog wel eens moeilijk kunnen krijgen: als piloot van “l’Etat 2012-2016” met een bemanning die zich tegen hem keert in een land waar la cohabitation onmogelijk met de nationale cultuur valt te verzoenen, zou zijn toestel wel eens weinig luchtwaardig kunnen blijken. Zal de Europese Commissie dan op de proppen komen met een zwarte lijst van onbestuurbare staten?