De blik van een moegetergd man

Toen ik in 1987 de eerste keer door Oeganda reisde, kort na de burgeroorlog, lagen de wegen er afschuwelijk bij, was er om de zoveel kilometer een wegversperring waar kadogos van Museveni elke keer weer de hele wagen doorzochten, terwijl ze bedelden naar sigaretten of er zelfs niet voor terugschrokken je de schoenen te vragen die je droeg. Om iets eetbaars te kopen in een winkel had je enkele stapels bankbiljetten nodig die niemand nog natelde eenmaal ze waren vastgebonden: zo weinig waarde had het geld toen. En de winkelrekken waren grotendeels leeg, op enkele zakjes suiker en rijst na. De skyline van Kampala werd gedomineerd door de metaalskeletten van enkele torengebouwen die door de jarenlang aanslepende oorlog nooit konden worden voltooid, en groen en grijs uitsloegen van het mos en de schimmel. Het land was zwaar gehavend door decennia van wanbeheer, intolerantie, corruptie en oorlog.

Yoweri Kaguta Museveni, de nieuwe sterke man, werd eerst nog argwanend bekeken als een jonge Marxistische leider, aan de macht gekomen met de steun van het socialistische Tanzania van Nyerere. Het zou niet lang duren eer hij zou worden geroemd als een nieuw slag Afrikaanse leiders (a new breed, heette dat toen, alsof ze zo werden gekweekt in de stallen van het IMF), die basisdemocratie voorstaan, en kritiek geven op al wie zich te lang aan de macht vastklampt. In 2005 veranderde dezelfde man de grondwet om zich toch opnieuw verkiesbaar te kunnen blijven stellen, en ook in 2011 werd hij opnieuw verkozen, telkens in de eerste ronde, zoals het een sterke man past.  Dat hij intussen het soort leider is geworden waar hij zelf nog tegen gevochten heeft, dringt niet tot hem door. Lord Actons statement “power corrupts and absolute power corrupts absolutely” wordt ook nu weer bewaarheid. Een kritiek die ook steeds luider vanuit voormalig bondgenoot Tanzania doorklinkt.

Op de 40 kilometer lange weg naar de luchthaven staat om de paar kilometer een politie-eenheid opgesteld. Zonder uitzondering dragen ze een helm met gelaatsbescherming, en een wapenstok of een machinegeweer. Hier en daar zie je één van de nieuwe oproerbestrijdingswagens die M7 heeft aangeschaft om met gekleurd water demonstranten van de straat te spuiten. De grappen over Oeganda waar het parlement op het punt stond een antihomowet goed te keuren, en tegelijkertijd waterkanonnen inzette om met roos gekleurd water de kleren van betogers herkenbaar te maken, zijn de wereld rond gegaan. Maar hier wordt er niet om gelachen. De pantserwagens ogen bijzonder dreigend, met hun diepdonkerblauwe kleur. Telkens we er één zien klaar staan om uit te rukken, jeuken mijn vingers om er een foto van te maken. Maar ik kan aan de verleiding weerstaan. De herinnering aan wat je kan overkomen door in Oeganda een fototoestel te hanteren zit nog te vers in mijn geheugen.

We hadden eerst zorgvuldig nagevraagd of er betogingen gepland waren, vooraleer richting luchthaven te rijden. Haast elke dag organiseren oppositieleiders “walk to work” betogingen uit protest tegen hoge transport- en voedselprijzen. En steevast eindigen die in rellen waarin al een tiental mensen de dood vonden, terwijl oppositieleider Besigye met de ogen vol pepper spray en zijn hand verwond door een rubber kogel enkele dagen werd opgenomen in een hospitaal in Nairobi.

Bij het binnenrijden van het luchthaventerrein moeten we allen de wagen uit, en worden we met metaaldetectoren afgetast. Zelfs het nietje waarmee de blaadjes van mijn vliegtuigticket zijn samengeklonken geeft een schril piepje.

In de luchthaven koop ik me de krant van de dag. Het eerste waar mijn blik op valt is een foto van Besigye die voor de zoveelste keer op rij oog in oog komt te staan met de gladiatoren van Museveni. De blik van een moegetergd man, klaar om de volgende slag te incasseren van diegene waar hij ooit samen mee heeft gestreden voor democratie. Besigye was vroeger de lijfarts van M7. De volksmond fluistert dat hun vriendschap is ontspoord om een vrouw, Winnie, de echtgenote van Besigye, die door de big man begeerd werd. Er is geen land ter wereld waar mensen niet proberen politiek te begrijpen aan de hand van bedverhalen.

Pagina 15 van de krant doet me opkijken. In een paginagrote advertentie vol foto’s roept de politie de lezers op om de leiders van de straatrellen te verklikken. Maar de politiemannen die betogers doodschoten, die gaan wel vrijuit.

Ik kan mijn ogen niet van de foto’s afhouden. Iemand die vanuit een grand écart houding een wapen lijkt te richten. Iemand anders die van achterop een brommer een V-teken maakt met … zijn benen. Maar vooral veel vuur, overal vlammen. De vuurhaarden lijken belangrijker dan de mensen. Alsof het hen niet zozeer te doen is om de aanstokers te identificeren, maar eerder om aan alle burgers duidelijk te maken hoe erg het er wel niet aan toe gaat, en dat drastischer maatregelen heel binnenkort zullen nodig worden om “het land te redden”.

Toen mijn Kongolese collega met schuine blik de agressief ogende pantserwagens monsterde in het voorbijrijden, had hij me gevraagd: “is het dat nu wat bedoeld wordt met «état d’urgence»?”. Als de politieke situatie zo verder blijft ontaarden, staat het land straks na 25 jaar M7 terug waar het stond toen hij zijn bevrijdingsoorlog begon. Wat is dat toch met sommige Afrikaanse leiders dat ze hun eigen levenswerk nog eerst zelf weer moeten vernietigen vooraleer het tijdelijke voor het eeuwige te wisselen?