Colombia gaat tienduizenden anonieme doden opgraven

In de meer dan vijftig jaar durende burgeroorlog, die vorig jaar eindigde, raakten volgens de officiële registers zeventigduizend mensen vermist.

De overheid gaat nu massaal niet-geïdentificeerde personen die op begraafplaatsen begraven liggen identificeren, zegt Jenny Martínez, die op het ministerie van Binnenlandse Zaken het project coördineert.

Ambitieuzer dan Argentinië

Colombia kijkt daarvoor naar Argentinië. Daar richtte men al in de jaren 1980, na de terugkeer van de democratie, de Nationale Bank voor Genetische Data (BNDG) op. Een Colombiaanse delegatie bracht vorige week een bezoek aan Argentinië.

’Wij zoeken alle vermisten, zonder tijdbeperking, slachtoffers van alle soorten geweld.’

‘De problematiek is dezelfde maar de context is verschillend’, zegt Martínez. ‘Argentinië concentreerde zich op een bepaalde periode, wij zijn wat ambitieuzer: wij zoeken alle vermisten, zonder tijdbeperking, slachtoffers van alle soorten geweld.’

‘We weten dat het een langdurig proces is, we hebben dat ook in Argentinië gezien. Maar we willen dit doen. We verwachten niet dat de familieleden gaan zoeken. Wijzelf moeten zoeken, omdat we ervan overtuigd zijn dat dit de enige manier is om de Colombiaanse samenleving te herstellen en vrede te bereiken.’

Enorme operatie

Het team van Martínez registreerde al 30.000 lichamen op 375 begraafplaatsen. Die zullen stelselmatig worden opgegraven. Na identificatie worden ze aan de familie bezorgd.

Het is een enorme operatie. ‘We hebben nog geen kwart van alle begraafplaatsen gedaan.’

De Argentijnse BNDG verzamelt genetisch materiaal van familieleden van mensen die tijdens de dictatuur van de militaire junta (1976-1983) vermist raakten – 30.000 mensen volgens mensenrechtenorganisaties.

De gegevensbank kwam er als gevolg van de aanhoudende strijd van de Grootmoeders van het Meiplein. Die zijn op zoek naar hun kleinkinderen, de kinderen van hun vermiste zonen en dochters die geroofd werden en een nieuwe identiteit kregen. De Grootmoeders konden dankzij de BNDG al 122 kleinkinderen identificeren.

4000 vermisten geïdentificeerd

Colombia beschikt sinds 2010 over een Bank voor Genetische Profielen van Vermisten. Die bestaat uit de laboratoria voor forensische genetica van de drie instituten die hier al ervaring mee hadden: het Nationaal Instituut voor Forensische Geneeskunde, het openbaar ministerie en de Nationale Politie.

‘Nu de vredesakkoorden met de FARC van kracht worden, begint voor ons het meest intense werk.’

De gegevensbank verzamelde al stalen bij 34.000 mensen die op zoek zijn naar vermiste familieleden. Ze slaagde er ondertussen in de lichamelijke resten van meer dan vierduizend vermisten aan hun nabestaanden terug te bezorgen.

‘Nu de vredesakkoorden met de FARC van kracht worden, begint voor ons het meest intense werk’, zegt Juan Baquero, van het Laboratorium voor Genetica van het openbaar ministerie.

‘Colombia staat voor een grotere uitdaging dan Argentinië, het leeft allemaal nog meer doordat het nog niet zo lang geleden is’, zegt Pablo Gallo, die gedurende tien jaar deel uitmaakte van de Argentijnse Equipe voor Forensische Antropologie.

Geen staatsterrorisme

Een van de grootste verschillen tussen beide landen is dat er in Colombia geen staatsterrorisme is geweest, zegt Martínez. ‘We zijn er ons van bewust dat mensen vermist raakten door het optreden van politie en andere ordehandhavers, maar de grote meerderheid raakte vermist als gevolg van het conflict tussen guerrilla en (extreemrechtse) paramilitairen. En daar moeten we de operaties van drug- en misdaadbendes nog aan toevoegen.’

De burgeroorlog begon in 1964 en verscherpte begin jaren 1980. In november 2016 werd het vredesakkoord met de FARC-guerrilla definitief goedgekeurd.

In 2011 bepaalde het parlement al dat slachtoffers van mensenrechtenschendingen na 1 januari 1985 schadevergoeding konden krijgen.