Waarom opent Egypte de cruciale levensader voor Gaza niet?

De grenspost bij Rafah is momenteel hét brandpunt van de oorlog in Gaza. Duizenden vluchtelingen uit Gaza zitten er samengetroept, hopend op een veilige doorgang naar Egypte. Maar Israël wil geen hulpgoederen toelaten en Egypte laat geen Gazanen toe, terwijl Israël het gebied blijft bestoken met raketten - maandagnacht vielen er nog tientallen doden. We vroegen Lorenzo Navone, die al bijna tien jaar onderzoek doet naar de grens tussen Gaza en Egypte, om inzicht te geven in het belang van de grenspost.

Lorenzo Navone is docent en onderzoeker aan de Universiteit van Straatsburg. Hij doceert er “sociologie van conflicten” en doet voor verschillende denktanks onderzoek naar de werking van de drievoudige grens tussen Egypte, Israël en de Gazastrook en internationale migratie. 

Hoe belangrijk is de grensovergang Rafah voor Egypte en Gaza?

Lorenzo Navone: De Sinaï in het oosten van Egypte grenst zowel aan Israël als aan Gaza. Het gebied speelt van oudsher een belangrijke rol in het Palestijns-Israëlische conflict, omdat een van de twee belangrijkste grensovergangen voor burgers er te vinden is. De grenspost Rafah is de enige grensovergang van Gaza die niet rechtstreeks door Israël wordt gecontroleerd.

Daarom is het van cruciaal belang voor het overleven van de Gazanen. Sinds 2007 heeft Israël de Gazastrook een blokkade (over land, over zee en door de lucht) en een embargo opgelegd. Dat gebeurde nadat de Israëli’s zich in 2005 terugtrokken uit de Gazastrook, waarna Hamas er de verkiezingen van 2006 gewonnen had.

‘Gaza is volledig afhankelijk van internationale humanitaire hulp, van de arbeid van de weinige Palestijnen die in Israël mogen werken en van tunnels die onder de grens tussen Egypte en de Gazastrook zijn gegraven.’

Egypte heeft sindsdien de Israëlische blokkade de facto gesteund. De grensovergang bij Rafah werd streng bewaakt, en de poorten gingen maar zelden en onregelmatig open.

Gaza is volledig afhankelijk van internationale humanitaire hulp, van de arbeid van de weinige Palestijnen die in Israël mogen werken en van tunnels die onder de grens tussen Egypte en de Gazastrook zijn gegraven. Die tunnels vormen zowel voor Egypte als voor Israël een bedreiging, omdat ze gebruikt kunnen worden voor wapensmokkel en infiltratie door terroristen.

De blokkade van de Gazastrook heeft echter een dramatisch effect gehad op het leven van de meer dan twee miljoen Palestijnen die er wonen. Ze hebben geen toegang tot fundamentele rechten, zoals voedsel, onderwijs, werk en gezondheidszorg.

Al bijna twintig jaar is de Gazastrook in feite een openluchtgevangenis. De grenspost bij Rafah is daarom van immens belang voor de Palestijnen, omdat het een van de weinige toegangspoorten is voor het verkeer van mensen, goederen en humanitaire hulp van en naar Gaza. Het stelt Palestijnen in staat om levensnoodzakelijke relaties met de buitenwereld te onderhouden en toegang te krijgen tot essentiële bestaansmiddelen.

Het functioneren van Rafah als grensovergang speelt een cruciale rol in de verlichting van de ontberingen waarmee de Gazanen te maken hebben.

Wat betekent deze oorlog voor de grens tussen Gaza en Egypte?

Lorenzo Navone: De uitbraak van de huidige oorlog tussen Israël en Hamas belicht drie belangrijke kwesties: Het belang van de grensovergang bij Rafah voor de stabiliteit van de regio en voor de Palestijnen in Gaza, de mogelijke evacuatie van Palestijnse vluchtelingen uit Gaza en tenslotte de dubbele houding van Egypte tegenover het Palestijnse volk

‘De afgelopen jaren waren de inwoners van Gaza afhankelijk van de grensovergang bij Rafah en van de tunnels.’

Wat betreft het eerste punt: hoewel de grensovergang bij Rafah de enige uitweg uit de Gazastrook is, is hij al bijna twintig jaar lang meer gesloten dan open. Dat terwijl een grensovergang 24 op 7 open zou moeten zijn.

De openingen waren sporadisch en de voorwaarden voor een doorgangsvergunning waren onduidelijk. Het is ook onduidelijk wie de grensovergang controleert en wie beslist over die openingen.

De afgelopen jaren waren de inwoners van Gaza afhankelijk van de grensovergang bij Rafah en van de tunnels. Dat geldt nu nog meer: het is een echte levensader voor de inwoners van Gaza.

Ten tweede zou een humanitaire opening van de grensovergang waarschijnlijk de komst van duizenden ontheemde Palestijnen naar Egypte betekenen. Egypte is niet bereid hen op te nemen, omdat het vreest dat ze permanent zullen blijven.

Ten slotte toont net het feit dat Egypte geen Palestijnse vluchtelingen wil opnemen de dubbelzinnige positie van Egypte ten opzichte van de Gazanen. Van de Arabische landen die grenzen aan Israël en de bezette Palestijnse gebieden, is Egypte het enige land dat geen Palestijnse vluchtelingenkampen op zijn grondgebied toestaat. Syrië daarentegen telt meer dan 500.000 vluchtelingen, Jordanië 2 miljoen vluchtelingen en Libanon meer dan 200.000.

Aan de ene kant is Egypte in zijn retoriek tegen de deportatie van Palestijnen uit Gaza en steunt Caïro hen in hun strijd voor een soevereine staat. Maar Egypte is ook een overbevolkt land met een kwetsbare economie, en het zal het geen nieuwe massa arme mensen op zijn grondgebied dulden. Sinds 1948 wonen er naar schatting (hoewel het niet echt bekend is) ongeveer 80.000 Palestijnen in Egypte. De meesten van hen hebben geen burgerrechten en leven buiten elk wettelijk en humanitair beschermingskader.

Wat moet Egypte doen, gezien de complexiteit van de situatie?

Lorenzo Navone: Op dit moment is de situatie erg onstabiel, maar ik denk dat Egypte helemaal geen vat heeft op de situatie: in feite lijkt het eerder een passieve toeschouwer van de lopende gebeurtenissen.

‘Het immense verlies aan mensenlevens: dat is op dit moment het grootste risico waarmee Egypte rekening moet houden bij deze beslissing.’

Als we een Egyptische militaire interventie om Israëls aanval op Gaza te stoppen uitsluiten - dat is heel onwaarschijnlijk want het zou kunnen leiden tot een grotere regionale oorlog - heeft Egypte slechts twee opties.

Ten eerste, alle diplomatieke wegen bewandelen om te onderhandelen over een staakt-het-vuren. Dat zal een enorme uitdaging zijn omdat Israël de Gazastrook en al haar inwoners - inclusief minderjarigen, vrouwen en ouderen - als een existentiële bedreiging ziet. Daarom is Tel Aviv niet van plan om de oorlog op te schorten of naar iemand te luisteren.

Ten tweede kan Egypte humanitaire hulp bieden aan de interne ontheemden in de Gazastrook via veilige corridors. Israël heeft vóór de aanval de elektriciteits-, gas-, internet- en watervoorziening van Gaza afgesneden. Gaza kampt momenteel dus met een totale blackout en hongersnood.

Het immense verlies aan mensenlevens: dat is op dit moment het grootste risico waarmee Egypte rekening moet houden bij deze beslissing.

Dit interview is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner The Conversation.