Vreemde planten veroveren de Afrikaanse wildernis

Het is een wet van de jungle: planten vechten voor dominantie en sterkere uitheemse planten winnen het van zwakkere inheemse. Ze groeien sneller, planten zich efficiënter voort en vernietigen soms daadwerkelijk kleinere planten. Zowel landbouwgrond en weiden als tuinen en wildparken zijn bedreigd door plantensoorten die door kolonisten zijn geïmporteerd, bijvoorbeeld om hun tuin te verfraaien of om als haag dienst te doen. Australische acaciabomen bijvoorbeeld, dringen dieper met hun wortels in de bodem door en beroven op die manier de inheemse bomen in de buurt van voedsel. Het is maar één voorbeeld, maar duizenden hectaren grond in de Zuid-Afrikaanse landen zijn in de loop van de tijd door de veroveraars overwoekerd.

Het Zuid-Afrikaanse Working for Water- programma, dat daar al sinds 1996 iets aan wil doen, krijgt nu eindelijk wat internationale steun omdat Nelson Mandela er peter van geworden is. Woordvoerder, Guy Preston, zegt dat de tijd dringt. De invasie verloopt immers heel snel en ‘als je de veroveraars niet te grazen neemt, nemen zij jou te grazen’, zegt hij. Een ecosysteem kan je immers niet ongestraft verstoren en gevolgen zijn er niet alleen voor andere planten maar ook voor mens en dier. De waterhyacint in Lake Victoria, geïntroduceerd omdat ze zo mooi is, maakt het bijvoorbeeld onmogelijk om van op de kust te vissen omdat de vislijnen verstrikt raken in de dichte begroeiing net onder het wateroppervlak. Zelfs bootjes kunnen zich op sommige plaatsen geen weg meer banen tussen de hyacinten.

Een belangrijke oorzaak is dat kolonisten enthousiast een plantje verhuisden van hun thuisland naar Afrika, maar de natuurlijke vijanden van die planten thuis liet. Zonder die vijanden, vaak insecten, leeft zo’n plantje plots in het paradijs en kan het het gemakkelijk halen van de inheemse planten. Een en ander leidt tot een kettingreactie: als een plant zeldzaam wordt of uitsterft, sterven ook de insecten die van die plant afhangen. Vervolgens leggen de vogels en kleine zoogdieren die van die insecten afhangen het loodje.

Het verlies van biodiversiteit in bepaalde regio’s is een ramp voor het hele ecosysteem. Deskundigen voorspellen dat ongeveer een kwart van de planten- en diersoorten in Zuidelijk Afrika zullen uitsterven als de veroveraars hun gang kunnen blijven gaan.

Op een continent waar meer dan dertien miljoen mensen elk jaar voedselhulp nodig hebben om te overleven, is elke bedreiging van landbouwgrond extra dramatisch. Het bestaande ecosysteem staat volkomen machteloos tegen de buitenlandse gewassen die landbouwgronden veroveren. In de winter verwelken die vreemde gewassen tot een droge, heel licht ontvlambare massa. Bij een brand loopt de temperatuur in die droge massa zo hoog op, dat de zaden van de inheemse planten bezwijken. Meteen is de landbouwgrond vrij voor de zaden van de vreemdelingen, die de brand wel hebben overleefd. De grond wordt geheel geconsumeerd door waardeloze gewassen, die dan ook nog eens 7 percent van de watervoorraad van de regio opslokken. Dure infrastructuurwerken om de bevolking aan water te helpen zijn het rechtstreekse gevolg.

De toeristische industrie in Zuidelijk Afrika maakt zich ook zorgen over de zaak. Toeristen komen immers massaal voor het landschap, de planten en de dieren. Ze willen de inheemse soorten die ze in hun fauna en flora-gidsen vinden, zien. De directeur van de wildparken in Swaziland, roeit de vreemde planten systematisch uit en plant inheemse soorten in hun plaats.

Zelfs de medicijnmannen maken zich zorgen omdat ze steeds harder moeten zoeken naar de traditionele planten die ze in hun medicijnen verwerken.

De conclusie is duidelijk. De uitheemse planten zijn enkel lastig en ze moeten weg. Het probleem is reëel en neemt grootse afmetingen aan, maar toch kan het tij nog worden gekeerd volgens Guy Preston. ‘Het zal een lange, ingewikkelde strijd worden omdat ecosystemen geen nationale grenzen respecteren. En de wind neemt zaden heel ver met zich mee.’ Swaziland, Mozambique en Namibië werken aan wetten die de import van uitheemse planten moet verbieden en Zuid-Afrika verstrengt de bestaande wetten.