Vredespolitie brengt eindelijk rust in slums Rio de Janeiro

“Het is veel rustiger nu”, zegt Antonio Guedes, een adviseur van de Vereniging van Bewoners van Santa Marta. “De kinderen kunnen op straat spelen zonder angst te moeten hebben in een vuurgevecht terecht te komen.” In Santa Marta, een van de 750 favela’s van Rio de Janeiro, zijn nu al zes maanden 124 manschappen van de ‘pacificatiepolitie’ actief. De drugshandelaars en andere criminelen zijn opgekrast of houden zich gedeisd.
Volgens gouverneur Sergio Cabral is de drugshandel in Santa Marta helemaal stilgevallen. “De mensen hadden geleerd samen te leven met misdadigers, maar nu voelen ze de aanwezigheid van de overheid weer”, vat de gouverneur de ommezwaai samen.

Schietgrage politie

Veel van de 10.000 inwoners van Santa Marta praten nog altijd niet graag over de politie. De schrik voor gewelddadige wetsdienaars zit er nog altijd diep in. De politie in Rio de Janeiro schiet gemiddeld drie mensen per dag dood. In het verleden verdween de politie ook altijd weer snel na blitzacties tegen de georganiseerde misdaad in de favela’s, waarna de drugsdealers snel weer opdoken. “De mensen hebben schrik dat de politie straks ook vertrekt en dat de drugsmaffia hen dan op de korrel neemt omdat ze een goede relatie hebben opgebouwd met de politie”, zegt de sociologe Silvia Ramos van het Centrum voor Studies over Openbare Veiligheid en Burgerschap (CESC).
Santa Marta is een pilootproject voor de pacificatiepolitie (UPP). De nieuwe eenheid heeft nog veel werk voor de boeg, want 1,5 van de 11 miljoen inwoners van Rio de Janeiro leven in sloppenwijken en veel van die buurten zijn extreem gevaarlijk. De inwoners, voor het overgrote deel mensen met een gewone baan, studenten en gepensioneerden, zijn al blij als er geen schoten vallen
Na Santa Marta trok de UPP ook naar de favela’s Batán en Cidade de Deus, en de voorbije week kwamen ook Chapeau Mangueira en Morro de Babilonia, twee sloppenwijken in de buurt van Copacabana aan de beurt.

Ingrijpende acties

Bij elke nieuwe sloppenwijk laait de discussie over de nieuwe aanpak weer op. Het blijven immers ingrijpende acties. Vooraleer de pacificatiepolitie arriveert, maken elite-eenheden van de militaire politie eerst komaf met de drugsbendes in de wijk. Boven Chapeau Mangueira en Morro de Babilonia vlogen een hele week lang helikopters, terwijl grondtroepen de nabijgelegen beboste hellingen uitkamden op zoek naar opslagplaatsen van drugs en wapens.
Pas als die operatie achter de rug is, trek de vredespolitie de wijk binnen. Dan kan het constructieve werk beginnen. De speciaal getrainde agenten bieden een luisterend oor voor de bekommernissen van de plaatselijke bevolking. Er wordt ook meer geld uitgetrokken voor gezondheidszorg, onderwijs, sport en projecten die werk verschaffen in de traditioneel achtergestelde wijken.
Voor Rio de Janeiro is het de eerste keer dat de politie permanent aanwezig probeert te zijn in probleemwijken, zegt de sociologe Ramos. Hun aanzienlijke getalsterkte zorgt ervoor dat drugshandelaars het niet in hun hoofd halen weerstand te bieden. De UPP-eenheden bemiddelen ook eerder dan meteen hun wapens te doen spreken, en ze bieden zelfs aanspreekpunten waar inwoners terecht kunnen met klachten over politiegeweld. Volgens Ramos is het opvallend dat er weinig klachten zijn over geweldplegingen of corruptie – dat is een heel verschil met vroegere acties van de militaire politie.

Sociale investeringen laten op zich wachten

Maar Ramos en andere experts klagen wel dat de aanpak van sociale en economische problemen achterophinkt. “Neem nu het televisiekijken”, zegt Guedes. Toen de UPP Santa Marta binnentrok, werden alle illegale aansluitingen op de kabel verbroken. “Nu kunnen we niet meer behoorlijk tv kijken, want door de heuvels rond de wijk zijn de uitzendingen via de ether hier niet goed te ontvangen.”
Ramos ergert zich aan het verbod op de populaire funk party’s, fuiven die in verband gebracht worden met drugshandel. Jongeren in Santa Marta hebben nu helemaal geen alternatief om ’s avonds samen uit de bol te gaan.
Sloppenwijkbewoners klagen ook dat de politie hen blijft stereotyperen. Wie een laaghangende broek draagt of zijn haar in een staartje samenbindt, wordt veel sneller gearresteerd dan mannen in een pak. De inwoners hebben ook nog altijd het gevoel dat de politie hen blijft bekijken als handlangers van de drugshandelaars, al heeft het overgrote deel van de bewoners helemaal geen banden met hen.
Volgens Ramos zullen de problemen blijven aanhouden “zolang de politie de belangrijkste aanwezigheid van de staat in de sloppenwijken is”.