Voorbij de macho-consensus

Fout, zegt Nobelprijswinnaar voor Economie (2001) Joseph Stiglitz: ‘Een overheid die bespaart in economisch moeilijke tijden vermindert de collectieve opbrengst en de individuele inkomens en verhoogt de werkloosheid, waardoor de mogelijkheid om schulden terug te betalen feitelijk kan verkleinen. Wat waar is voor een gezin is niet waar voor een land.’

Stiglitz en zijn collega-Nobelprijswinnaars Amartya Sen (1998) en Paul Krugman (2008) zijn steeds meer roependen in de westerse woestijn. Na de financiële crach van 2008 was de algemene verwachting dat de schriftgeleerden van de neoliberale theologie geruisloos in hun spelonken zouden verdwijnen en dat een nieuwe periode van politiek geleide economie zou aanbreken. De Beijing Consensus werd het al genoemd: een economie gestuurd door een overheid met een duidelijk sociaal programma. In Europa neemt de politiek eind 2010 inderdaad resoluut het voortouw, zij het niet om een noodzakelijke Green New Deal door te voeren maar om de neoliberale wereldorde te herlanceren die twee jaar geleden voor een nooit gezien financieel debacle zorgde. De slotverklaring van de G20-top in Seoel stelde onverkort dat de crisis veroorzaakt werd door ‘banken en andere financiële instellingen die roekeloze en onverantwoorde risico’s namen, gecombineerd met fundamentele tekorten in de regulering en de controle’. In Brussel praat men echter nauwelijks nog over regulering van de financiële sector of stimulering van tewerkstelling, maar over soberheid en besparingen. Het is de jaren tachtig redux.

In het begin van het decennium tekende Duitsland al de krachtlijnen uit van dat nieuwe beleid met zijn Hartz-wetten, die de werkloosheidsuitkeringen tot één jaar beperken en de deur openzetten voor lonen die beneden het minimumloon liggen. Resultaat: tweeënhalf miljoen werklozen minder, maar anderhalf miljoen werkende armen meer. De Britse regering wil niet achterblijven en dus mikt Londen op strenge sancties voor werklozen die niet ingaan op –desnoods slecht betaalde– jobaanbiedingen of weigeren vier weken gemeenschapsdienst te verrichten. De impact van de besparingen in Groot-Brittannië op de armste tien procent van de bevolking is volgens de Financial Times een daling van hun levensstandaard met zes procent, terwijl de rijkste tien procent slechts 1,2 procent inleveren. De maatregelen zullen tussen tegen 2015 zowat een half miljoen banen kosten bij de overheid. Volgens PriceWaterhouseCoopers gaan er daarnaast nog eens 468.000 banen in de privé voor de besparingsbijl. Intussen krijgen Britse topbankiers meer dan acht miljard euro aan bonussen uitbetaald.

Ook Ierland, Spanje, Griekenland, Portugal, Nederland, Italië en een rist Midden-Europese landen snijden fors in hun openbare uitgaven. In het rapport An Invisible Crisis? argumenteren Oxfam International en de Europese Vrouwenlobby dat veel van de nieuwe soberheidsmaatregelen vooral vrouwen treffen. Besparen op kinderopvang, zoals onder andere Ierland doet, is geen neutrale ingreep. Zeker niet als we weten dat armoede in Europa met name eenoudergezinnen met vrouwelijke gezinshoofden treft. Een overheid die hardhandig activeert en tegelijk de ondersteunende infrastructuur voor vrouwen afbouwt bezondigt zich aan kortzichtige machopolitiek

Of we nu eindelijk aan regeringsonderhandelingen toekomen dan wel nieuwe verkiezingen moeten voorbereiden, dit is het moment voor Belgische burgers om luid en duidelijk te laten horen dat ze van geen sociaal krimpbeleid willen horen. Dat geluid zal aan geloofwaardigheid winnen als het zich niet opsluit in een conservatief vastklampen aan verworvenheden uit andere tijden. De eenentwintigste eeuw vraagt creatieve oplossingen die sociale rechtvaardigheid combineren met duurzaamheid en mondiale herverdeling. Een consensus onder de oude machthebbers, zonder Beijing, Delhi of Brasilia, is niets meer waard.