Mbeki kan impasse Ivoorkust niet doorbreken - achtergrond

De Zuid-Afrikaanse president arriveerde twee dagen later dan gepland bij het Wereld Economisch Forum in het Zwitserse Davos, omdat de gesprekken uitliepen. Mbeki sprak vorige week opnieuw uitgebreid met vertegenwoordigers van de oppositiepartijen en rebellen. Als Mbeki er niet in slaagt de partijen in Ivoorkust bij elkaar te brengen, zal het land als laatste redmiddel een beroep doen op de Verenigde Naties, zei de Ivoriaanse oud-minister van Landbouw Lambert Kouassi Konan na afloop van de besprekingen tijdens een persconferentie. Behalve met Konan, sprak Mbeki ook met een andere oppositieleider, Alassane Quattara van de Republikeinse Partij en met rebellenleider Guillaume Soro van de Nieuwe Krachten.

Mbeki bemiddelt in het conflict in Ivoorkust op verzoek van de Afrikaanse Unie (AU). Muiterij in het Ivoriaanse leger in september 2002, zorgde voor een escalatie van de onlustgevoelens onder achtergestelde moslims in het noorden van het land. De muitende militairen, veelal moslims, vormden later de ruggengraat van het rebellenleger dat nu het noorden van Ivoorkust controleert. Vredestroepen van Frankrijk en de Verenigde Naties bewaken momenteel de bufferzone tussen noord en zuid.

Voormalig kolonisator Frankrijk stuurde eind 2002 al een vredesmacht om de rust te bewaren, maar de situatie verslechterde sindsdien alleen maar. Zowel de rebellen als de regeringstroepen in het zuiden, zouden zich schuldig maken aan grove schendingen van de mensenrechten, zoals verkrachting en marteling.

Gehoopt wordt dat Mbeki de rebellenbeweging Nieuwe Krachten en president Laurent Gbagbo aan de onderhandelingstafel krijgt, voordat in oktober nationale verkiezingen plaatsvinden in Ivoorkust. Gbagbo won in 2000 de verkiezingen omdat Quattara buitenspel werd gezet door een grondwetswijziging. Alleen wie geboren is in Ivoorkust, uit een Ivoriaanse vader en moeder, kon zich kandidaat kon stellen voor de presidentsverkiezingen. Tenminste één van de ouders van Quattara, een moslim uit het noorden, zou uit Burkina Faso komen. Het beruchte ‘artikel 35’ was onderdeel van de campagne voor ‘Ivorité’ (zuiver Ivoriaans), die de etnische spanningen in Ivoorkust verder aanwakkerde.

De rebellen zeggen hun wapens pas te willen inleveren als het wetsartikel over de nationaliteit van een presidentskandidaat gewijzigd wordt zodat Quattara in oktober mee kan doen aan de verkiezingen. Gbagbo zegt pas bereid te zijn tot zo’n wijziging als de rebellen eerst hun wapens neerleggen. De president wil bovendien een referendum houden over de kwestie. De Ivorianen zouden bij dat referendum kunnen stemmen over een versoepeling van het artikel, zodat ook kandidaten met één Ivoriaanse ouder zich kandidaat kunnen stellen. Zowel de rebellen als de oppositie zien een referendum als tijdverspilling.

Vorige week werd bekend dat rebellenleider Guillaume Soro en Simone Gbagbo, de vrouw van de president, op de lijst met 95 mensen staan die door de VN worden verdacht van grove schendingen van de mensenrechten in Ivoorkust. Een gegeven dat de vredesbesprekingen van Mbeki kan bemoeilijken. De Zuid-Afrikaanse president is tevens de drijvende kracht achter NEPAD, het Nieuwe Partnerschap voor de Ontwikkeling van Afrika. NEPAD wil investeringen in Afrika aantrekken in ruil voor goed bestuur. De president kan zich serieus afvragen hoe hij dat ideaal wil verwezenlijken in Ivoorkust, als politici die sleutelposities zullen innemen in een toekomstige regering, bloed aan hun handen blijken te hebben.

In januari 2003 werd door bemiddeling van Frankrijk een vredesakkoord bereikt, maar onwil van president Laurent Gbagbo om een deel van zijn macht af te staan, zorgde ervoor dat van dat akkoord weinig terecht kwam. Gbagbo betichtte Frankrijk na afloop van de vredesbesprekingen van koloniaal gedrag. Volgens sommige critici hebben diplomatieke fouten van de Fransen de chaos in het land vergroot.

Bij luchtaanvallen op rebellen kwamen in november vorig jaar negen Franse militairen om. Volgens Frankrijk was de aanval geen ‘foutje’, maar een bewuste actie van het Ivoriaanse leger. Frankrijk reageerde met een militaire actie waarbij het grootste deel van de kleine Ivoriaanse luchtmacht werd vernietigd, een actie die de anti-Franse sentimenten in het land nog verder aanwakkerde. De agressie van Ivorianen richtte zich vervolgens ook tegen de in Ivoorkust wonende Fransen en andere buitenlanders. Duizenden buitenlanders werden eind vorig jaar noodgedwongen door Frankrijk en de VN geëvacueerd.

Ivoorkust werd in vroegere jaren beschouwd als een oase van rust in een regio die verscheurd werd door conflicten. Volgens sommige analisten heeft het weinig democratische bewind van Felix Houphouët-Boigny, die het land van 1960 tot aan zijn dood 1993 met ijzeren vuist regeerde, de etnische spanningen al die jaren in bedwang gehouden. (JS/MM)