Koffieproducenten zijn de grootste verliezers

“De grootste verliezer is degene die de koffiebonen zelf produceert”, zegt Henry Ngabirano, directeur van de Uganda Coffee Development Authority. Koffieboeren en exporteurs krijgen samen 6 procent van de prijs van het eindproduct.
Koffiebonen zijn de belangrijkste ‘cash crop’ van Uganda en de omzet is half zo groot als de hele Ugandese economie. Sinds de problemen in koffieland Ivoorkust is Uganda de belangrijkste producent geworden. De winst in mei was volgens handelaren met 18 miljoen dollar (13 miljoen euro) 65 procent hoger dan een jaar geleden.
De groei wordt veroorzaakt door hogere prijzen en hogere eisen van consumenten in het Noorden en in Azië. Afrikaanse landen hebben het voordeel van kleine boerderijtjes op grote hoogtes, en bovendien is de teelt meestal organisch.
In de jaren negentig werd de markt geliberaliseerd en kon koffie worden gebruikt om armoede te bestrijden. Sinds die tijd is het aantal koffieboeren gestegen.
“Maar we hebben te weinig ondersteuning”, zegt Ronald Buule, een koffieboer in midden-Uganda. Er zijn geen leningen te krijgen, of subsidies van de regering, om een bedrijfje te beginnen. En ook al onderhandelen ze samen met andere boeren voor een eerlijker prijs, de winsten zijn niet genoeg om een voorraad te kunnen aanleggen. Daarom moeten boeren tegelijkertijd ook cacao, cassave, bananen, sinaasappels en vanille telen, en zelfs pluimvee houden.
Het echte probleem is dat de boeren onderaan de keten hangen. “Het is echt een schande dat de koffiemerken niet in handen zijn van Ugandese bedrijven”, zegt Ngabirano. Alleen de ruwe koffiebonen, die niet zo veel opleveren als koffie, wordt verhandeld. Als Uganda niet zijn eigen eindproducten maakt, zal het zich niet ontwikkelen, heeft ook president Museveni gezegd.
Het komende economische partnerverdrag (EPA) tussen de EU en ontwikkelingslanden zal de producenten verder uitbuiten, zegt Ngabirano. Dan moet Uganda Europa namelijk toelaten op de eigen markt. “Het zou beter zijn als Europa zou stoppen met de subsidies voor de eigen koffie-industrie”. Uganda kan veel goedkoper koffie maken.
Tweeduizend ton koffiebonen worden jaarlijks verkocht onder het keurmerk ‘organisch’. Het certificeringsproces, en de controle op de bestrijdingsmiddelen, is met drie jaar veel te lang, vindt de koffiehandelaar. “Op veel land zijn er nooit kunstmatige bestrijdingsmiddelen gebruikt”, vooral omdat die veel te duur zijn of niet verkrijgbaar. De meeste van de miljoen koffieboeren zijn al biologisch, al zijn er maar 15.000 gecertificeerd.
Koffie-experts zijn er nog niet uit of organische teelt de meeste winst oplevert. De prijs ligt 20 tot 30 procent hoger, maar de opbrengst is vaak kleiner dan teelt met bestrijdingsmiddelen.
Om het nog ingewikkelder te maken, dreigt de EU handelsbarrières in te stellen omdat milieubeschermers vinden dat het niet goed is voor het milieu om voedsel met het vliegtuig van zo ver te halen. Als dat zou gebeuren, zijn de kansen voor Uganda helemaal verkeken om ooit z’n eigen koffieproducten te maken en ook nog te verkopen.