Houdt breekbaar vredesbestand in 2005 stand?

De spanning tussen Congo en buurland Rwanda liep de afgelopen weken op, nadat de Rwandese president Paul Kagame vorige maand dreigde troepen naar Congo te sturen om Hutu-milities te ontwapenen. Volgens Kagame vormt de guerrilla al lange tijd een bedreiging voor de veiligheid van zijn land. Een aantal militanten vluchtte in 1994 samen met soldaten van het Rwandese leger naar Congo (toen Zaïre), om repercussies voor hun aandeel in de volkenmoord eerder dat jaar te ontlopen. Bij die slachtpartij werden meer dan 800.000 Tutsi’s en gematigde Hutu’s vermoord.

Terwijl Kagame de afgelopen weken zijn dreigement om Congo binnen te vallen afzwakte met het argument dat het ontwapenen van Hutu-rebellen een VN-taak is, bleek uit diverse berichten dat Rwandese troepen de grens al waren overgestoken.

In de jacht op Hutu-rebellen viel Rwanda Congo eerder binnen in 1996 en 1998. De eerste invasie leidde tot de val van het toenmalige Zaïrese staatshoofd Mobutu Sese Seko, die de guerrillastrijders toestond te opereren vanuit Hutu-vluchtelingenkampen in het oosten van zijn land. Veel Hutu’s vluchtten na de genocide naar Congo, omdat ze wraakacties vreesden nadat een Tutsi’s gedomineerde regering aan de macht kwam in Rwanda. De tweede invasie leidde tot een vijf jaar durende burgeroorlog in Congo, waarbij drie miljoen mensen stierven, de meeste door honger en ziekten.

Rwanda trok in 2002 zijn troepen terug voor de belofte dat de Hutu-militanten ontwapend zouden worden door VN-militairen en de Congolese regering. Inmiddels zou nog maar een derde van de ongeveer 10.000 tot 20.000 Hutu-rebellen in Congo ontwapend zijn.

Analisten zijn verdeeld over de dreiging die van de rebellen uitgaat. De VN schatten dat de FDLR, met ongeveer 9.000 leden de grootste rebellengroep, geen serieuze bedreiging vormt voor Rwanda. Maar recente signalen dat de groep een aanval zou voorbereiden hebben de spanning doen oplopen, zegt de International Crisis Group in Brussel in een recent verschenen persbericht.

Rwanda zou de Hutu-dreiging gebruiken om aanwezigheid in oostelijk Congo te rechtvaardigen en tegelijkertijd gebruik te kunnen maken van de mineralenbronnen in de regio. Volgens de VN exploiteert niet alleen Rwanda, maar ook Uganda deze bronnen illegaal.

Kinshasa beschuldigt Rwandese troepen er bovendien van dat ze dissidente Congolese militairen in oostelijk Congo en de provincie Noord-Kivu steunen. Sommige van die dissidenten hebben banden met de door Rwanda gesteunde rebellengroep RCD uit Goma. Rebellen van RCD-Goma werden bij het vredesakkoord in 2002 opgenomen in het Congolese leger, maar in de praktijk bleven ze hun eigen gang gaan. In juni van dit jaar bezette RCD-commandant Laurent Nkunda de oostelijke stad Bukavu, naar eigen zeggen om een bloedbad onder Congolese Tutsi’s (Banyamulenge) te voorkomen. Een claim die later door de VN werd ontkend.

Er staat veel op het spel in Noord-Kivu, zegt Amnesty International in een vorige week verschenen verklaring. De RCD-Goma, die vanouds gesteund wordt door Rwanda, ziet de provincie als zijn terrein. De rebellen bestrijden de toenemende invloed van de Congolese overgangsregering in de regio, aldus Amnesty.

Omdat er weinige hoop bestaat dat het Congolese leger de rust kan herstellen in oostelijk Congo, zijn alle ogen gericht op de VN-vredesmacht MONUC die sinds 1999 gestationeerd is in het gebied. MONUC heeft 10.000 militairen in Congo, die over een groot gebied verspreid zijn. Rwandese functionarissen hebben hun twijfels over de daadkracht van de vredesmacht waarin militairen uit verschillende landen dienen.

De VN creëerde onlangs een bufferzone in Kanyabayonga in Noord-Kivu, om zo de regeringstroepen van de voormalige rebellen te scheiden. Elke poging om de bufferzone te doorkruisen, wordt volgens MONUC direct de kop in gedrukt. Tienduizenden Congolezen zijn echter al op de vlucht geslagen als gevolg van de recente uitbraken van geweld.

In de huidige omstandigheden is het onduidelijk of de in juni volgend jaar geplande algemene verkiezingen in Congo op een goede manier kunnen verlopen. Tijdens die verkiezingen zou een permanente regering gekozen moeten worden. De Democratische Republiek Congo wordt nu nog bestuurd door een interim-regering waar in rebellen, oppositie en leden van de regering die het roer overnam van president Mobutu vertegenwoordigd zijn. (JS/ADR)