Gemeenschapsradio’s overleven controledwang Jakarta

Onder Soeharto waren bijna alle kranten, televisiekanalen en radiostations in handen van Soeharto’s familieleden en zakenvriendjes en heerste er een strenge censuur. Sinds de val van de dictator in 1998 kunnen de Indonesische media wat vrijer ademen. In de radiowereld ruiken de commerciële privé-radio’s hun kans: vooral in de steden verzadigen zij de ether. Op het platteland en in kleinere urbane gemeenschappen doet zich de laatste jaren echter een ander fenomeen voor: de gemeenschapsradio. Het gaat om niet-commerciële radio die met beperkte technische en financiële middelen gemaakt wordt door en voor de lokale gemeenschap. Amateur-operatoren knutselen een kleine zender in elkaar, zoeken een vrije frequentie en maken radio zonder enige vergunning. Zolang de nationale veiligheid niet bedreigd wordt, knijpt de overheid een oogje dicht.

Dat gedoogbeleid loopt evenwel af: vanaf volgende maand zal de Indonesische regering ook voor gemeenschapsradio zendvergunningen toekennen. Een meerpartijencommissie zal de radiolicenties verdelen op basis van de nieuwe mediawet van november 2002. Ali Pangestu, coördinator van het Indonesische Netwerk van Gemeenschapsradio, toont zich alvast opgelucht: hij is blij dat de mensen eindelijk radio kunnen maken zonder angst uit de ether geplukt te worden. Pangestu wijst ook op het maatschappelijk belang van zelfgemaakte radio, zeker in gemeenschappen waar de mensen anders nauwelijks hun stem kunnen laten horen.

Onder de ‘piratenzenders’ is er een grote verscheidenheid: er is bijvoorbeeld radio voor de kinderen van een gemeenschap voddenrapers net buiten Jakarta, radio voor een vissersdorp ten noorden van Jakarta, radio voor rivieroeverbewoners in Jogjakarta, en radio voor de bergbewoners van Mount Merapi in Centraal-Java. Sommige daarvan - zoals Radio Suara Persaudaraan Matraman (RSPM) - hebben een ambitieuze maatschappelijk agenda. RSPM wordt ook wel de ‘vredesradio’ genoemd, omdat de zender met behulp van de lokale dangdut-popmuziek vrede tracht te stichten tussen twee vijandige gemeenschappen in Oost-Jakarta. Oprichter en radiotechnicus M Satiri kon de dertig jaar oude vete tussen de twee krakergemeenschappen niet langer aanzien. Hij gaf bijna tweeduizend euro uit aan radiomateriaal, installeerde thuis zijn eigen studio, kroonde zijn vrouw en tienerdochter tot dj en bouwde voor nog eens duizend euro een uitzendmast op zijn dak. Dat was drie jaar geleden. Intussen is zijn huis een ontmoetingsplaats geworden voor de jongeren van beide gemeenschappen, die elkaar gevonden hebben in hun liefde voor muziek en bij RSPM verzoeknummers komen aanvragen. Satiri heeft ook al dertien jonge vrijwilligers opgeleid tot plaatselijke dj.

In afwachting van een volwaardige licentie beschikt Satiri over een beperkte vergunning van de lokale overheid; hij ontvangt ook wat plaatselijke steun voor zijn vredebrengend initiatief. Toch had het weinig gescheeld of RSPM - en andere gemeenschapsradio’s - waren echt illegaal geworden. Enkel het gelobby van niet-gouvernementele organisaties heeft ervoor gezorgd dat het concept ‘gemeenschapsradio’ vorig jaar in de nieuwe mediawet werd opgenomen. De Indonesische regering wenste het betreffende artikel eigenlijk te schrappen om redenen van nationale veiligheid. Volgens filmmaker en activist voor gemeenschapsradio Garin Nugroho is Jakarta als de dood voor elke oncontroleerbare kracht die de zo gekoesterde eenheid van de Indonesische archipel kan aantasten. Ten onrechte, want door de periferie te ontwikkelen - met eigen informatie en ontspanning - versterkt men Indonesië. Nationale en lokale media kunnen elkaar dus stimuleren in een multiculturele kruisbestuiving. De opneming van gemeenschapsradio in de nieuwe mediawet is daarbij een stap in de goede richting.