‘Geen ruimte meer voor verkrampte territoriumdrift, voorbijgestreefd reservaatsdenken en kapellekenspolitiek’

Centrale gast van het congres was Kumi Naidoo uit Zuid-Afrika. De anti-apartheidsactivist, mede-oprichter van de Global Call to Action against Poverty en directeur van Greenpeace International beklemtoonde in zijn openingsspeech het belang van een mondiaal netwerk van organisaties en bewegingen om voor reële verandering te zorgen. De Millenniumdoelstellingen noemde hij Minimum Development Goals –niet om ze daarmee te verwerpen, maar eerder om ze te kaderen in een bredere en meer ambitieuze doelstelling van rechtvaardigheid en menselijke waardigheid. (Lees ook het zaterdaginterview met Kumi Naidoo, waarin hij ingaat op een aantal thema’s die ook in zijn toespraak naar voren kwamen.)

Geld is nodig maar onvoldoende

Onder de titel Geld alleen zal niet helpen was een debat voorzien tussen 11.11.11-secretaris-generaal Bogdan Vanden Berghe en minister van Ontwikkelingssamenwerking Charles Michel. Aangezien die laatste zich in de Palestijnse Gebieden bevond, ging moderator Gie Goris (MO*) in gesprek met Van den Berghe , kamerleden Dirk Van der Maelen (sp.a) en Tinne Van der Straeten (Groen!) en senator Sabine de Bethune (CD&V) -drie politici die al jaren een grote betrokkenheid op mondiale en ontwikkelingsgerelateerde thema’s tonen.
Bogdan Van den Berghe toonde zich voorzichtig positief over het feit dat België in 2010 het streefcijfer van 0,7 procent van het bruto binnenlands product voor ontwikkelingssamenwerking haalt. Dé vraag voor hem is of de regering dit ook in 2011 en de volgende jaren zal realiseren, wanneer er geen grote schuldenkwijtschelding meer uit te voeren is. Dit jaar moet 400 miljoen euro kwijtgescholden worden voor Congo -een bedrag dat niet helemaal terecht volledig opgenomen wordt in de uitgaven, maar daarover wou Vanden Berghe niet moeilijk doen.
Ook Sabine de Bethune en zelfs oppositielid Dirk Van der Maelen waren positief over het feit dat de regering -in volle economische crisis- de 0,7 norm haalt. Tinne Van der Straeten deelde die “diplomatieke” lezing niet en waarschuwde vooral voor de dreigende vervuiling van het ontwikkelingsbudget door uitgaven voor klimaataanpassing en defensie. Gewezen op het feit dat zowel minister Michel als Europees Commissaris De Gucht verklaarden dat de klimaatmiddelen voor ontwikkelingslanden bovenop de inspanningen voor ontwikkelingssamenwerking moeten komen, stelde Van der Straeten dat ze pas gerustgesteld zal zijn als de regering dat uit één mond zegt en niet, zoals nu, met verschillende stemmen spreekt. Volgens haar is premier Leterme bijvoorbeeld minder duidelijk als het over klimaatgeld gaat.
Geld is belangrijk, maar het zal niet volstaan om duurzame en menselijke ontwikkeling op gang te brengen, stelde de moderator. Er is ook nood aan coherentie binnen het regeringswerk: beslissingen op het vlak van handel en landbouw hebben een enorme impact op de ontwikkelingskansen van arme landen. Dirk Van der Maelen vond dat het rapport van de minister van Ontwikkelingssamenwerking op dit vlak een ruim onvoldoende was. Hij kon zich maar één initiatief van Charles Michel herinneren op vlak van coherentie (overleg over het leveren van ons melkoverschot aan de Derde Wereld -“een beschamend idee in 2009”, aldus Van der Maelen).
Tine Van der Straeten ondersteunde de kritiek van Van der Maelen met het voorbeeld van een grote conferentie over klimaat en ontwikkeling, georganiseerd door het ministerie van Ontwikkelingssamenwerking, waarop minister Magnette (Energie en Milieu) niet eens uitgenodigd was.

Klimaat bepaalt agenda in 2010

Jean-Pascal van Ypersele (prof. Klimatologie aan de UCL en ondervoorzitter van het Klimaatpanel van de VN -IPCC) spande zich in om tussen de brokstukken van een mislukte Klimaattop in Kopenhagen (zie: MO.be/kopenhagen) toch genoeg positieve zaken te vinden. Met name het feit dat alle landen nu akkoord zijn dat de opwarming van het klimaat tijdens de 21ste eeuw de 2 °C niet mag overschrijden en dat voor de omschrijving van de noodzakelijke inspanningen om dat te bereiken teruggegrepen wordt naar terminologie uit de IPCC-rapporten, stemt Van Ypersele hoopvol. ‘Over twintig jaar zal dat misschien als een van de grote doorbraakmomenten gezien worden’, stelde hij.
Van Ypersele verzet zich tegen de stelling dat Kopenhagen een totale mislukking was, omdat dat in de kaart speelt van de industriële lobbies die géén mondiaal akkoord willen. Volgens hem moeten ngo’s die streven naar een goed en binden  akkoord juist voortbouwen op de partiële successen en zich geen wanhoop of defaitisme laten aanpraten. Dat was ook de teneur van de reactie van Kumi Naidoo op de vraag of het enthousiasme van de civiele samenleving en de mobilisatie naar aanleiding van Kopenhagen niet veel stoom zal verliezen in de komende maanden.
‘Het middenveld moet druk blijven uitoefenen op politieke leiders in Noord en Zuid’, stelde Naidoo. ‘Aartschisschop Desmund Tutu verwoordt die noodzaak en overtuiging ook. Toen een journalist hem vroeg of dat niet hopeloos naïef was, antwoordde hij : “Ik ben een gevangene van hoop.” Ik hoop dat we het volgende jaar allemaal gevangenen van de hoop zijn, dat we blijven hopen op bindende klimaatakkoorden mogelijk en dat we daaraan blijven werken.’

Millenniumdoelstellingen in plaats van vrijhandelsakkoorden

Een volgende gast in de KVS was de Belgische ex-VN diplomaat Jan Vandemoortele. Hij was een van de mensen die in de aanloop naar de Millenniumtop de idee van de Millenniumdoelstellingen formuleerde en uitwerkte. (zie: MO*dossier over MDG’s en IPS-interview met Vandemoortele)
Kumi Naidoo stelde dat het mondiale middenveld eerst zeer sceptisch stond tegenover deze minimale doelen, omdat ze een stap terug betekenden tegenover de afspraken die gemaakt waren op de verschillende VN-topcenferenties in de jaren negentig. Na 9/11 was men het er echter over eens dat het al enorm belangrijk zou zijn om deze doelstellingen op de internationale agenda te houden.
Vandemoortele maakte op de eerste plaats duidelijk waarom de MDG’s belangrijk zijn. ‘Niet omdat ze de realisatie zijn van de noodzakelijke ontwikkeling in de wereld, maar omdat ze minimale, haalbare en meetbare doelstellingen zijn die noodzakelijk gehaald moeten worden als echte ontwikkeling ooit mogelijk wil worden. Ze zijn ook zo gekozen dat ze herkenbaar en voorstelbaar zijn voor een grote groep mensen.’
Vandemoortele meent dat het cynisme over de MDG’s onterecht is -niet omdat alle landen ze tegen 2015 zullen halen, maar juist omdat de doelstellingen niet bedoeld waren om in elk afzonderlijk land op dezelfde manier gerealiseerd te worden. ‘De manier waarop er vandaag gemeten wordt, zorgt ervoor dat de reële vooruitgang die ook landen in Afrika maken op het vlak van onderwijs, gezondheidszorg, gendergelijkheid en armoedebestrijding vertaald wordt als een falen op de schaal van de MDG’s.’
Vandemoortele -geen activist, maar een diplomaat die geen schrik heeft om heldere analyses te maken- stelde ook nog dat de groei van middelen voor Ontwikkelingssamenwerking alleen maar zinvol is als er ook op andere beleidsdomeinen aan fundamentele verandering gewerkt wordt. Hij verwees daarvoor uitdrukkelijk naar een stelling van Kumi Naidoo, namelijk dat zélfs als alle Afrikaanse leiders op miraculeuze wijze heiligen zouden zijn, ze nog niet voor ontwikkeling zouden kunnen zorgen zo lang de wereldhandel louter op vrijhandelsprincipes gestoeld blijft. De nieuwe Europese Commissaris voor Handel -die tijdens zijn hearing in het Europees Parlement een hard liberaal pleidooi hield voor meer vrijhandel- dreigt dan ook de kansen voor ontwikkeling van derdewereldlanden te beschadigen, bevestigde Vandemoortele.
Kumi Naidoo wees ook nog op de dubbele standaarden die gebruikt worden in de MDG’s: ‘Doelstellingen 1 tot 6 zijn opdrachten voor derdewereldregeringen en die kregen duidelijke deadlines en meetbare targets mee. Doelstelling 7 (over milieu) en 8 (de solidariteit van de rijke landen) bleven op die vlakken opvallend vaag.’ Toch wil Naidoo voor de MDG’s hetzelfde als Van Ypersele voor een klimaatakkoord: een mondiaal middenveld dat inzet op hoop en volgehouden druk op overheden.
Naidoo ziet overigens in toenemende mate dwarsverbindingen ontstaan tussen die thema’s, waarbij milieubewegingen zich mee willen engageren voor de MDG-Top in New York in september, terwijl bewegingen voor mondiale rechtvaardigheid hun energie mee in de voorbereiding van de Klimaattop in Mexico in december willen steken.

Eenheid maakt macht

In zijn slottoespraak wees 11.11.11-voorzitter en minister van Staat Jos Geysels op de nieuwe context waarbinnen de Noord-Zuidbeweging opereert, vooral sinds het begin van de financieel-economische crisis die de hegemonie van het neoliberale kapitalisme aan diggelen sloeg. Daarin openen zich nieuwe mogelijkheden om de noodzakelijke vragen aan beleid en maatschappij te stellen. ‘De uitgangspunten van onze beweging -het rechtvaardigheidsbeginsel en de solidariteit- moeten we niet laten afvlakken of laten eroderen tot een ongevaarlijke liefdadigheid’, zei hij.
‘Wij zijn geen fonds voor het inzamelen van geld, maar een solidariteitsbeweging die ongelijkheid bestrijdt en mensen mobiliseert tegen onrecht… Geld ondersteunt projecten en processen, maar het creëert op zich geen dynamiek. Dat doen mensen en ideeën, bewegingen en beginselen. Wat ons bindt, zijn geen bankbriefjes maar gedachten en engagementen.’
Tegelijk erkende Geysels dat de Noord-Zuidbeweging zelf ook in vraag gesteld wordt en op die vragen helder en transparant moet antwoorden. ‘Wij moeten onze opvattingen niet veranderen, maar wel de verouderde vormen en gedachten achter ons laten… Er is geen ruimte meer voor verkrampte territoriumdrift, voorbijgestreefd reservaatsdenken en kapellekenspolitiek. Dat kunnen we ons niet veroorloven als we onze impact op de politieke besluitvorming willen verhogen’, aldus de voorzitter.
De actualiteit, met de noodhulp en vervolghulp aan Haïti, de debatten over deelname aan en de verdeling van middelen uit de actie 12-12, biedt de Noord-Zuidbeweging meteen een kans om te tonen dat die eensgezindheid verder reikt dan een enthousiasmerende zaterdagvoormiddag in de schitterend gerenoveerde KVS.