Filip De Boeck wint Spiegelprijs 2010

De jury zegt dat de reportage van De Boeck niet alleen een zichtbare, tastbare wereld toont maar ook de wereld daarachter: : een wereld van generatieconflicten en van verzet tegen de bestaande politieke en sociale wanorde. ‘Een analytische benadering blijkt bij Filip De Boeck betrokkenheid niet in de weg te staan, maar juist te versterken.’
MO*hoofdredacteur Gie Goris sprak met Filip De Boeck over zijn prijs.
Is zo’n prijs nog nodig?
Filip De Boeck: Ik vrees een beetje van wel. Soms is het vechten tegen de bierkaai: de stereotypen die wij hebben over een continent als Afrika of een land als Congo, zijn zo krachtig en werken zo sterk door dat ze ervoor zorgen dat het bijna onmogelijk wordt om de realiteit van dat Afrika te zien zoals het echt is.
Welk cliché over Congo zouden we bijvoorbeeld dringend moeten wegwerken?
Ik denk niet dat het over één cliché als dusdanig gaat. Bij het maken van de film Cemetery State heb ik me bijvoorbeeld heel vaak afgevraagd: als ik dit beeld toon, wat zien mensen dan? Op het kerkhof zie je bijvoorbeeld grafdelvers die hun tijd doden en die in een boom zitten en daar een dutje doen. Als je dat toont ben ik er van overtuigd dat sommige mensen zullen zeggen: ‘Kijk, een neger in een boom, dat zijn toch nog apen.’ Elk beeld dat je in zo’n film naar voren brengt, kan op verschillende manieren gelezen worden.
Ik denk dikwijls dat Afrika een soort van plaats is waar wij onze eigen fantasieën, frustraties, angsten en verlangens projecteren. Afrika is er dus nooit voor zichzelf, maar als plaats waarmee wij ons definiëren, net zoals een meester een slaaf nodig heeft, of een coöperant altijd een onwetende boer nodig heeft waarmee hij zijn knowhow kan delen of een civilisatie altijd een wilde nodig heeft. Afrika vervult heel vaak die rol.
Kunnen we Afrika dan kennen?
Dat is natuurlijk heel moeilijk. In zekere zin zitten wij vast in onze culturele achtergrond, afkomst,… Ik denk dat, als je die achtergrond een klein beetje kan loslaten, eigenlijk gaat het ook heel vaak over de empathie van een menselijke ontmoeting. Als je luistert, hoor je vaak heel veel. Natuurlijk is dat makkelijk gezegd. Maar er moet natuurlijk ook iemand zijn die iets tegen mij wil vertellen. Je moet dus ook een plek verwerven binnen die interactie. In elke ontmoeting schuilt een ontmoeting en een gevaar, want je kan er jezelf in verliezen of blootgeven. Die ontmoeting is niet probleemloos of zonder risico.
Is het een goeie zaak dat er zoveel aandacht gaat naar de viering van 50 jaar onafhankelijkheid in Congo?
Het feit dat er zoveel aandacht naartoe gaat is op zich natuurlijk positief. De relatie tot Belgisch kolonialisme is decennialang een moeilijk bespreekbaar onderwerp geweest, net zoals de eerste Wereldoorlog heel lang uit het collectieve geheugen gewist is. Dat wil ook zeggen dat er een bepaalde tijd moet overgaan, een blijkbaar noodzakelijk verwerkingsproces of een heel mechanisme van vergeten voordat je je terug kan herinneren.
Gebeurt het op de goeie manier?
Bij die aandacht wordt dat vaak gesteld vanuit Belgische termen, het gaat opnieuw meer over ons -ons verleden- onze diplomatie, dan over het Congo van vandaag of het Congo van de toekomst. Dat is op zich niet erg, maar het vertekent wel het beeld. In die herdenkingen, de stukken die je pers leest en de getuigenissen van oud-kolonialen komt heel veel koloniale nostalgie naar boven.
En dan zie je ook weer dat die beeldvorming van 50 jaar geleden vaak niet zo erg veranderd is en dat daar ook nog heel veel werk aan de winkel is, maar misschien is dat een normaal verwerkingsproces van een natie. Ik denk dat we nog maar net begonnen zijn met de verwerking en het plaatsen van dat verleden en hoe we die rol kunnen herdenken.
Lees het volledig zaterdaginterview met De Boeck