De "rode telefoonlijn" tussen Brussel en Washington

De hoofdzetel van de Europese Raad in Brussel is door de NSA bespioneerd vanuit een Navo-bijgebouw een paar kilometer verderop. Dat meldde het Duitse weekblad Der Spiegel op 1 juli in een online artikel over de Snowden-lekken. ‘Iets meer dan vijf jaar geleden ontdekten veiligheidsexperts dat een aantal vreemde, afgebroken telefoonoproepen hadden plaatsgevonden rond een extensie in het Justus Lipsius-gebouw’, aldus Der Spiegel.

‘Alle oproepen gingen naar nummers in de nabijheid van een extensie die gebruikt werd als de lijn om van op afstand onderhoud te doen op het Siemens-telefoonsysteem in het gebouw.’ De oproepen waren volgens Der Spiegel afkomstig van een gebouw in Evere dat losstaat van het Navo-hoofdkwartier maar waar Navo-telecommunicatie-experts samen met NSA-agenten zouden werken. Het gebouw zou gekend staan als een soort ‘Europees hoofdkwartier van de NSA’. Der Spiegel: ‘Een onderzoek van de oproepen naar de onderhoudslijn toonde dat ze verschillende keren vanuit dit Navo-complex was bereikt –met potentieel ernstige gevolgen.’

Navo: ‘Geen commentaar’

Tot zover het fragment uit Der Spiegel, dat zich voor het verhaal niet baseerde op klokkenluider Edward Snowden maar op andere bronnen. Wat een nieuws: vanuit de ene internationale organisatie op Belgisch grondgebied wordt de andere internationale organisatie afgeluisterd.

Navo-secretaris-generaal Anders Fogh Rasmussen reageerde drie dagen later op een persconferentie: ‘Ik heb geen informatie over mogelijke NSA-inrichtingen binnen de Amerikaanse vertegenwoordiging bij de Navo.’ Rasmussen voegde eraan toe dat hij de zaak niet had besproken met zijn ‘Amerikaanse vrienden’. Rasmussen: ‘De Navo heeft hier niets mee te maken. Dit is geen Navo-zaak. En uit principe geef ik nooit commentaar op lekken of vermeende lekken. Dat is de reden waarom ik op deze zaak geen commentaar geef.’

Parket: ‘Geen onderzoek’

Het federaal parket liet in dezelfde periode aan MO* weten: ‘Op basis van de informatie die we nu hebben, hebben we beslist géén onderzoek te openen.’

Klopte het verhaal uit Der Spiegel wel? ‘Wij blijven achter het feit staan dat er meer dan vijf jaar geleden telefoontjes waren vanuit een afzonderlijk deel van het Navo-hoofdkwartier in Evere, gericht op het communicatiesysteem van de Europese Raad’, antwoordde Der Spiegel.

Vijf zwarte dozen

In een gesprek met MO* geeft Alexandro Legein, hoofd van de Veiligheidsdienst van de Europese Raad, toelichting bij de zaak.

Legein startte in 2003 het onderzoek naar de mysterieuze spionageaffaire in hetzelfde Justus Lipsiusgebouw: vijf zwarte dozen vol gesofisticeerde spionageapparatuur waren bij toeval ontdekt, verborgen in de betonnen muren van het gebouw. De dozen waren verbonden met de delegatieruimtes van een aantal EU-lidstaten, die op die manier jarenlang door onbekenden zijn afgeluisterd. Nooit werd iemand voor de spionage veroordeeld.

‘Tijdens het onderzoek naar die zwarte dozen-affaire in 2003 lieten we ook de onderhoudspoorten van ons Siemens PABX-systeem (een interne telefooncentrale, kc) checken op onregelmatigheden’, zegt Legein. ‘We hebben toen géén onregelmatigheden vastgesteld. Op advies van de Duitse IT-experts van de Bundesdienst für Sicherheit in der Informationstechnik (BSI) hebben we wel de openstaande poorten van die PABX –om van op afstand onderhoud te doen– gesloten, opdat niemand met sinistere bedoelingen daarvan misbruik zou kunnen maken.’

Kremlin-telefoon

‘Los van dat Siemens-telefoonsysteem bestaat er nog een speciale telefoonlijn die Javier Solana liet installeren toen hij in 1999 aantrad als secretaris-generaal van de Europese Raad. Het gaat om directe lijn met de VS, vergelijkbaar met de beruchte rode Kremlin-telefoon uit de Koude Oorlog. Die geëncrypteerde telefoonlijn van Belgacom loopt van het Justus Lipsius-gebouw naar het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken in Washington, maar passeert eerst via de Amerikaanse vertegenwoordiging bij de Navo in Evere.’

‘De lijn is compleet geschieden van elk telefoonsysteem in Justus Lipsius. Ze is ook niet aangesloten op een telefoontoestel; dat staat letterlijk in een kastje apart. Bedoeling is dat de lijn enkel verbonden wordt in geval van een internationale crisissituatie, zodat de Hoog Vertegenwoordiger dringend met zijn of haar Amerikaanse collega in verbinding kan treden, en vica versa.’

Pings

‘Ook tijdens het onderzoek naar de zwarte dozen-affaire in 2003 werd de Belgische federale politie gevraagd die bewuste telefoonlijn te onderzoeken, nadat was vastgesteld dat het leek alsof die lijn zichzelf activeerde. Het onderzoek door de politie gebeurde begin 2004. De specialisten concludeerden dat het ging om automatische onderhouds-“pings” van de rode lijn.’

‘Die pings gebeurden herhaaldelijk vanuit de VS-vertegenwoordiging bij de Navo in Evere, ogenschijnlijk om zeker te zijn dat de lijn nog goed werkte en om na te gaan of er geen derde partijen waren die zich aan de lijn hadden vastgemaakt. Aanvankelijk vonden we het inderdaad verdacht, omdat we niet van de pings op de hoogte waren, maar uiteindelijk bleek dat het niets met spionage te maken had en alles met onderhoud.’

‘Permanente opening’

‘Intern noemen we die “rode telefoonlijn” de Solana-lijn, maar intussen is ze eigendom van de Europese Dienst voor Extern Optreden. Officieel behoort de lijn nu toe aan Catherine Ashton, Hoog Vertegenwoordiger voor het Buitenlands Beleid. En neen, de lijn is nog nooit gebruikt.’

‘In november 2011 hebben we overigens nog eens een permanente opening van die telefoonlijn vastgesteld. We hebben daarop de Amerikaanse verantwoordelijken gecontacteerd. Blijkbaar was er een probleem met hun onderhoudssysteem.’

De Veiligheidsdienst van de Europese Raad, waar Legein de leiding over heeft, is tussen 2003 en 2013 flink uitgebreid. Momenteel telt ze zo’n 170 werknemers.