De navelstreng van Mercan Polat

Mercan Polat woont in Istanbul en dat is een erfenis van haar moeder. In 1980 vluchtte de familie Polat uit het zuiden van Turkije naar het wemelende en broeierige Istanbul, omdat mama bijzonder actief was in een extreem-linkse partij waarop de militaire machthebbers het niet zo begrepen hadden. Vader, moeder, broer en zus zijn intussen uitgezwermd over Europa, Mercan is gebleven. Als advocate die zich vooral bezig houdt met mensenrechten en Koerdische problemen heeft ook zij al meer dan eens onzacht kennis gemaakt met militairen en machthebbers. Moeders en dochters, het lijkt vaak dat ze een leven lang worstelen met een even onzichtbare als onverbreekbare navelstreng.

‘Mijn eerste daad van verzet, dat was toen ik elf was. De schoollokalen waren zo koud, dat ik het niet meer uithield en een protestactie opzette. Op mijn aanzetten, weigerden alle kinderen om naar binnen te gaan. Ik kreeg natuurlijk een uitbrander van de leerkracht, maar de volgende week was het wél warm in de klas. Mijn moeder was zo trots op me, dat ze het verhaal aan iedereen vertelde. Dat vond ik vreselijk. Ik had gewoon spontaan gereageerd op mijn koude voeten en handen, maar zij maakte er een revolutionaire daad van. Vrienden van haar kwamen naar de school en vroegen me om pamfletten aan de kinderen uit te delen, maar dat heb ik geweigerd. Ik wou me niet helemaal onmogelijk maken op die school.’

Werd je makkelijk aanvaard in Istanbul?

‘Oppervlakkig gezien wel, ja. Ik durfde alleen niet zeggen dat ik Koerdisch was. Daarom vroeg ik nooit aan vrieninnetjes om bij mij thuis te komen spelen. Dan zou het immers onmiddellijk duidelijk geweest zijn dat we een Koerdische familie waren. Er heerst in Turkije een diep geworteld en wijd verbreid racisme tegen Koerden. Wij worden beschouwd en behandeld als tweederangsburgers. Het is in Turkse gevangenissen bijvoorbeeld verboden om Koerdisch te spreken. Het gevolg daarvan is dat veel Koerdische moeders die hun zonen in de gevangenis gaan bezoeken alleen maar naar hun kind kunnen kijken. Ze spreken immers geen Turks. Wie in het postkantoor gaat telefoneren en een gesprek voert in het Koerdisch, krijgt al snel de opmerking van de beambte dat hij ermee moet ophouden.’

Waren het dat soort ervaringen die je ertoe aanzetten om advocate te worden?

‘Het was helemaal niet mijn keuze. Ik wou talen studeren, Engels met name. Maar het Turkse systeem laat slechts een beperkte vrije keuze toe en dus was het rechten of niets. Gelukkig kan een mens toch nog boeiende zaken doen met beslissingen die je opgedrongen worden. Door allerlei ‘toevalligheden’ kwam ik als pas afgestudeerde terecht op het Instituut voor Mensenrechten in Istanbul. Dat is in Turkije natuurlijk geen verstandige carrièreplanning: eenmaal je gekend bent als mensenrechtenactiviste kan je het voor de rest van je dagen wel vergeten om goedbetaalde baantjes te vinden. Het brengt me dus nauwelijks wat op, maar ik hou van het verdedigen van de rechten van mensen die gefolterd worden of die onrechtvaardig gevangen gezet zijn.’

Turkije krijgt veel kritiek omwille van de mensenrechtenschendingen.

‘Volkomen terecht. En het voornaamste probleem op dat vlak is zeker de manier waarop de overheid omgaat met de Koerdische bevolking. Het enige wat die mensen zien van de Turkse staat is het leger en de repressie. Ze moeten altijd op hun tellen passen, voorbereid zijn op het ergste. Wat wij nodig hebben is vrede en gelijke kansen voor iedereen. Het leger ziet vrede echter niet als een streefdoel, maar als een nederlaag. De militairen willen een overwinning, geen verstandhouding. Vrede lijkt op dit moment dus onbereikbaar en toch ben ik niet wanhopig. Eén van de lichtpunten voor de toekomst is het feit dat de hele wereld momenteel weet dat er Koerden bestaan, dat ze in Turkije wonen, dat ze verdrukt worden. Ik denk niet dat de internationale gemeenschap oneindig kan doorgaan met het negeren van een probleem dat zo gekend is. Onze hoop woont dus momenteel in het buitenland.’

Hoe belangrijk is het voor jou om van Koerdische afkomst te zijn?

‘Ik heb nooit in Koerdistan geleefd en mijn ouders hebben me in het Turks opgevoed. Ik begrijp mijn ouders als ze in het Koerdisch met elkaar spreken, maar het gaat erg moeizaam als ik het zelf moet spreken. Ik voel me niet honderd procent Koerdisch, maar ook niet Turks. Indien ik kinderen zou hebben, zou ik hen in het Turks moeten opvoeden. Toch zou ik heel veel verhalen vertellen over het Koerdische verleden, over de rechten van Koerden, over de Koerdische cultuur, over de trots van het volk waaruit we zijn voortkomen.’

Is dat geen vreselijke contradictie: je verliest de taal en de levenswijze van je volk en toch ga je er prat op tot dat volk te behoren?

‘Wie bepaalt er wie Koerdisch is en op welke basis zou dat gebeuren? Mijn ouders hebben destijds afstand genomen van veel tradities die zij als voorbijgestreefd of negatief voor de ontplooiing van vrouwen beschouwden. Moet ik een doek op mijn hoofd dragen om Koerdisch te zijn? Een andere taal leren? In de bergen gewoond hebben? Ik ben een Koerdische vrouw. Maar ik vind het belangrijker om een mens te zijn. Ik ben Koerdisch, maar identificeer me vooral met de stad waarin ik woon.’

Istanbul, dus. De stad die kort na ons gesprek gewelddadig dooreengeschud werd. De vleesgeworden tegenstrijdigheid, de in steen en beton gegoten gelijktijdigheid van verleden en toekomst. De stad die zich in geen enkel cliché laat vangen en die zowel vitaal als corrupt is, Aziatisch én Europees, chaotisch én gastvrij, islamitisch én materialistisch. Misschien is dat inderdaad het soort identiteit dat toekomst geeft. Een identiteit die meervoudigheid erkent als rijkdom en die rechtlijnigheid ervaart als bedreigend.