Om nieuwkomers succesvol te integreren, moeten we burgers betrekken

Een klein netwerk van lokale burgers dat een vluchtelingengezin rechtstreeks, actief en lokaal begeleidt tijdens hun integratietraject, dat is het uitgangspunt van Community Sponsorship. Het project van Caritas en Fedasil is net uit de pilootfase. ‘Op deze manier hebben vluchtelingen meteen een sociaal vangnet.’

Integratiebeleid kent een nieuw buzzwoord: “Community Sponsorship”. Daarbij neemt een groep vrijwilligers een jaar lang een vluchteling, of een vluchtelingengezin, onder zijn vleugels. Zij worden dus “sponsors”.

Hoewel gelijkaardige burgerinitiatieven al langer bestaan in ons land, begon in 2020 het eerste officiële pilootproject onder leiding van het federaal agentschap Fedasil en de ngo Caritas International.

Maar zo’n “sponsor” zijn, vergt ook een stevig engagement. Voordat het traject begint, moet de groep een woning of huurpand voor het gezin vinden. Na aankomst staan ze in voor de psychosociale en administratieve ondersteuning van de vluchtelingen.

‘De kinderen van het gezin zien me als een soort opa-figuur. Het is hartverwarmend.’

Toch halen vrijwilligers veel voldoening uit hun inspanningen. ‘Je geeft veel, maar je krijgt ook heel veel terug’, getuigt Bart (68), wiens onthaalgroep actief is in de regio Brugge. ‘We zijn echt vrienden geworden. De kinderen van het gezin zien me als een soort opa-figuur. Het is hartverwarmend.’

Vroeger werkte Bart in het onderwijs. Ondertussen is hij al een tiental jaar met pensioen, wat hem de nodige tijd gaf voor zijn vrijwilligerswerk. Sinds de coronapandemie geeft hij af en toe nog Nederlandse les aan een OKAN-klas, de onthaalklassen voor anderstalige kinderen en jongeren.

In het Vlaams-Brabantse Kortenberg zet ook Eva (49) zich in voor het project. ‘Ik engageerde me voor het eerst voor vluchtelingen bij mijn lokale parochie’, vertelt ze. ‘Later kwam ik via de parochie in contact met Caritas, waarna ik besloot om ook aan haar gemeenschapswerking deel te nemen.’

Eva geeft, net zoals Bart, taallessen aan anderstalige nieuwkomers. Ze werkt als NT-2-leerkracht en heeft zo al ruime ervaring met mensen uit verschillende herkomstlanden en culturen. Door haar halftijdse tewerkstelling kan ze vaak tijd vrijmaken voor de familie die ze begeleidt. Ze gaat soms bijvoorbeeld mee naar afspraken bij het OCMW.

Ondanks hun enthousiasme geven zowel Bart als Eva ook aan dat de gemeenschapswerking zwaar kan zijn. Beiden kregen al hevige verhalen te horen van de gezinnen die ze ontvangen. De trauma’s die ze meemaakten toen ze hun land ontvluchtten, tekenen hen voor het leven. ‘Een deel van die emotionele bagage neem je zelf met je mee’, zegt Bart.

Enkel hervestigde vluchtelingen

Het pilootproject van Fedasil en Caritas rond Community Sponsorship is alleen toegankelijk voor hervestigde vluchtelingen, mensen die in hun eigen regio vluchten en van daaruit in België worden hervestigd. Het gaat dus om vluchtelingen uit landen zoals Jordanië en Libanon, die een grote groep Syrische vluchtelingen opvangen. Of Rwanda, dat dan weer veel Congolese vluchtelingen op zijn grondgebied heeft.

Lees ook

Van uitzichtloos vluchtelingenkamp naar nieuw begin in België: ‘We zijn hier zo warm onthaald’

In een hervestigingsprocedure identificeert de VN-Vluchtelingenorganisatie UNHCR in die landen kwetsbare profielen onder de vluchtelingen, zoals alleenstaande moeders of niet-begeleide minderjarigen. Zij komen dan in aanmerking voor hervestiging en komen op een lijst terecht.

‘De quota van Europese landen zijn veel kleiner dan het werkelijke aantal vluchtelingen die wachten op hervestiging.’

Dergelijk hervestigingsbeleid biedt sommige vluchtelingen een legale weg naar Europa. 17 Europese landen nemen vrijwillig deel. Zij leggen zichzelf jaarlijkse quota op als belofte aan UNHCR om een deel van de mensen op de hervestigingslijst op te vangen. ‘Maar die quota zijn veel kleiner dan het werkelijke aantal mensen op die wachtlijst’, vertelt Lukas Kestens, integratiecoach bij Caritas.

Daarnaast worden de beloftes vaak niet in de praktijk omgezet. België nam zich bijvoorbeeld voor om in 2022 1250 vluchtelingen te hervestigen. In realiteit werden dat slechts 71 mensen. Voor dit jaar schroefde ons land haar engagement terug tot 500 hervestigingen. ‘Door de beperkte opvangcapaciteit in Europa staat het hele hervestigingsprogramma op losse schroeven’, aldus Kestens.

Slechts een deel van de hervestigde vluchtelingen wordt effectief onthaald door het type gemeenschapswerking dat het Community Sponsorship-project aanbiedt. De meesten van hen belanden in het standaardtraject van Fedasil.

Net uit de pilootfase

Het concept van Community Sponsorship is niet nieuw. Het ontstond eind jaren ‘70 in Canada, waar de overheid een gemeenschapswerking op poten zette waarbij burgers, als sponsors, vluchtelingen zowel sociaal als financieel ondersteunden. Vier decennia later heeft het land zo al meer dan 327.000 vluchtelingen verwelkomd.

Sinds 2023 is de pilootfase van het project van Caritas en Fedasil afgerond. Ondertussen kent België elf onthaalgroepen met vrijwilligers waarvan drie in Wallonië, zes in Vlaanderen en twee in Brussel. Caritas begeleidt negen van die groepen. Tot nu toe hebben zij 44 vluchtelingen – een negental families – ontvangen, voornamelijk van Syrische origine.

‘De bedoeling is dat de onthaalgroep een vluchtelingenfamilie zo goed mogelijk begeleidt naar een zelfstandig leven’, vertelt Kestens. ‘Gezinnen hebben meteen na aankomst een sociaal vangnet.’

‘De bedoeling is dat de onthaalgroep een vluchtelingenfamilie zo goed mogelijk begeleidt naar een zelfstandig leven.’

‘De gemeenschapswerking zorgt er mee voor dat vluchtelingen niet geïsoleerd geraken’, weet Kestens ook. ‘Want isolement is een groot risico voor alle nieuwkomers, overal ter wereld. Bovendien bevordert het ook hun taalverwerving, kennismaking met onze cultuur en de nieuwe samenleving waarin ze hun leven gaan opbouwen.’

‘Het gaat natuurlijk om een proces dat tijd vergt’, nuanceert hij. Terwijl Fedasil zich vooral bekommert over de aankomst van de gezinnen en het bredere hervestigingsbeleid van België overziet, staat Caritas de vrijwilligers bij doorheen het traject. ‘Tijdens de eerste maanden focussen we op de vertrouwensband tussen beide partijen.’

Opschalen?

Hoewel Caritas het project wel wíl uitbreiden, is de ngo nuchter over de haalbaarheid van een schaalvergroting. ‘Rekrutering van vrijwilligers is zeker een prioriteit, maar we beseffen hoe veeleisend de gemeenschapswerking is. Het is niet iets waar je de hele samenleving warm voor kunt maken’, stelt Kestens.

‘Met heel wat initiatieven vissen we in dezelfde kleine vrijwilligerspoel.’

Door de oorlog in Oekraïne werden het voorbije jaar ook verschillende sponsorengagementen uitgesteld. ‘Mensen geven nu vaak voorrang aan Oekraïne-projecten. Daarnaast bestaan er ook acties voor andere doelgroepen, zoals mensen in kansarmoede. Met heel wat initiatieven vissen we in dezelfde kleine vrijwilligerspoel.’

Behalve tijd en energie, hangt er ook een prijskaartje vast aan het vrijwilligersengagement. Zo moet de onthaalgroep de waarborg voor de woning op de privémarkt kunnen financieren.

Of vallen vluchtelingen terug op financiële ondersteuning van hun onthaalgroep zolang hun dossier bij het OCMW voor een leefloon nog niet in orde is, zoals uit de getuigenis van Eva blijkt. ‘In ons geval duurde dat 4 tot 6 weken, maar daarna stelden we samen een terugbetalingsplan op.’

Kestens laat weten dat onthaalgroepen intussen recht hebben op een beperkte financiële tegemoetkoming. Toch is het de vraag of het een goede evolutie is dat individuele burgers die zorgtaken voor vluchtelingen op zich nemen. Is dat geen verantwoordelijkheid van de overheid?

Eva ziet het alleszins zo niet. ‘Het is een kwestie van mensen opnemen in een gemeenschap, zodat ze hun weg vinden naar vrienden en hobby’s, om zo een nieuw leven te kunnen opbouwen. Dat kan de overheid niet zelf doen. Die verantwoordelijkheid ligt bij de lokale burger.’

Huisvesting als obstakel

Het traject van de gemeenschapswerking waar Eva deel van uitmaakte, liep recent ten einde. Toch zal haar onthaalgroep de vluchtelingenfamilie blijven begeleiden. Het gezin met twee jonge kinderen verbleef tijdens het traject in hun lokale parochie, waar ze het huurden aan een goedkoper tarief dan dat het op de privémarkt het geval zou zijn. Voorlopig mogen ze er blijven huren aan dezelfde huurprijs.

Die huisvesting blijkt het grootste obstakel te zijn in het integratietraject van vluchtelingen en dat is het ook binnen het Community Sponsorship-project. Zo moeten onthaalgroepen eerst en vooral op zoek naar een woning voor de gezinnen, wat steeds moeilijker wordt op de krappe huurmarkt. Kestens bevestigt dat deze problematiek een groot struikelblok is voor de aanwerving van nieuwe vrijwilligers.

Het meest recente Europese rapport over Community Sponsorship toont bovendien dat huisvesting een internationaal probleem is. Net zoals Eva, wenden onthaalgroepen in andere landen zich ook geregeld tot religieuze netwerken als oplossing.

In Duitsland, bijvoorbeeld, doet Caritas Keulen beroep op zijn christelijke achterban en kerken voor onderdak. Daarnaast probeert de Duitse werking ook lokale diaspora’s en andere geloofsovertuigingen, zoals de joodse en moslimgemeenschap, te betrekken.

In Spanje en Ierland wenden de vrijwilligersgroepen zich eveneens tot hun religieuze netwerken om huisvesting te bemachtigen. Verder worden in Ierland ook het maatschappelijk middenveld en ngo’s aangesproken in de zoektocht naar woningen op de reguliere huurmarkt.

‘Het is tenminste een druppel’

In het grotere geheel van het instabiele hervestigingsbeleid en de toekenning van een beschermingsstatus aan zo’n 10.632 vluchtelingen in 2022, lijkt een integratieproject zoals Community Sponsorship een druppel op een hete plaat. Zelfs een realistische opschaling zou niet aan alle noden van vluchtelingen kunnen voldoen.

‘Het gaat om mensenlevens, niet om statistieken. We zetten ons in om te helpen wie we kunnen.’

‘Maar het is tenminste een druppel’, zegt vrijwilliger Bart. ‘Het gaat om mensenlevens, niet om statistieken. We zetten ons in om te helpen wie we kunnen.’

De essentie van het project, namelijk lokale gemeenschappen inzetten om nieuwkomers te helpen integreren, kan op verschillende manieren toegepast worden. Momenteel verkent Caritas alternatieve pistes om haar gemeenschapswerkingen uit te breiden.

Zo stapte de ngo, samen met Fedasil en de KU Leuven, recent in een Europees pilootproject dat een aantal vluchtelingen hier laat studeren, een duurzaam verblijf aanbiedt en burgers mobiliseert om hen te verwelkomen.

‘De exacte benadering van Community Sponsorship kan niet volledig worden gekopieerd. Maar het overbruggen van de afstand tussen vluchtelingen en burgers, is iets dat we moeten nastreven voor de verwelkoming van alle nieuwkomers’, vertelt Kestens.