Anti-homowet zet aidshulp in Oeganda op losse schroeven

Als de nieuwe strenge wet tegen homoseksualiteit in Oeganda in werking treedt, wordt het volgens experts aartsmoeilijk om tegen 2030 een einde te maken aan hiv/aids. Ook riskeert het land dat buitenlandse hulp wordt ingetrokken.

Het Oegandese parlement heeft op 2 mei de herziene wet tegen homoseksualiteit, die homoseksueel gedrag strafbaar stelt, met minimale wijzigingen goedgekeurd.

De wetgeving kreeg eind maart al de eerste goedkeuring, maar werd in april herzien nadat president Yoweri Museveni nog enkele wijzigingen wilde aanbrengen.

Gevangenisstraffen

De wet voorziet in een levenslange gevangenisstraf voor mensen van hetzelfde geslacht die seks hebben. Pogingen tot seksuele handelingen met iemand van hetzelfde geslacht kan je tot tien jaar achter de tralies opleveren.

‘Je seksuele geaardheid mag niet bepalend zijn voor je rechten.’

Het ‘aanzetten’ tot homoseksualiteit is strafbaar en wie zich bezighoudt met ‘erge homoseksualiteit’ riskeert zelfs de doodstraf.

Volgens veel tegenstanders zal deze nieuwe wet homofobie in de hand werken, maar ook voor aidspatiënten betekent de nieuwe wet niet veel goeds. Hulporganisatie Unaids heeft al gereageerd en zegt dat de vooruitgang in de strijd tegen hiv/aids in gevaar zal komen en dat enkele fundamentele mensenrechten, waaronder het recht op gezondheid en het recht op leven, worden ondermijnd.

‘De nieuwe Oegandese wet tegen homoseksualiteit is een schande’, reageert Winnie Byanyima, uitvoerend directeur van Unaids. ‘Toegang tot snelle en goede gezondheidszorg is een mensenrecht. Je seksuele geaardheid mag niet bepalend zijn voor je rechten.’

De verantwoordelijke voor Unaids in oostelijk en zuidelijk Afrika, Anne Githuku-Shongwe, zegt dat Oeganda ‘een mooie vooruitgang’ heeft geboekt bij de aanpak van de aidspandemie. ‘Met deze nieuwe wet zal die vooruitgang worden ondermijnd’, waarschuwt ze.

Een ramp voor de mensenrechten

Volgens een studie in The Lancet komt hiv aanzienlijk vaker voor onder mannen die seks hebben met mannen alsook in Afrikaanse landen waar strenge wetten gelden op relaties tussen mensen van hetzelfde geslacht.

‘Als de wet wordt aangenomen, zullen stigmatisering en discriminatie van lgbtq+-personen toenemen, waardoor de diensten die aan preventie- en behandeling doen, nog verder worden beperkt’, zegt Richard Lusimbo, directeur-generaal van het Uganda Key Populations Consortium, een mensenrechtenorganisatie.

Lusimbo vreest dat de wet, als die daadwerkelijk in werking zal treden - de president moet nog een laatste handtekening zetten - een ramp zou zijn voor de mensenrechten van lgbtq+-mensen, voor de volksgezondheid en de strijd tegen hiv/aids.

Financiering op wankele benen

Maar er zijn nog gevolgen: zo heeft de Amerikaanse regering gedreigd om de financiering voor Oeganda via het President’s Emergency Plan For AIDS Relief (Pepfar) in te trekken als de wet wordt aangenomen.

Ondanks de druk van de VS en andere buitenlandse regeringen wordt verwacht dat president Museveni het wetsontwerp zal ondertekenen.

‘Op dit moment onderzoeken we nog de mogelijkheden of de wet tegen homoseksualiteit ons effectief kan verhinderen om levensreddende diensten op het gebied van preventie, zorg en behandeling te verlenen aan Oegandezen die Pepfar-steun ontvangen’, aldus een woordvoerder van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken.

Via het Pepfar-programma investeren de Verenigde Staten (VS) jaarlijks ongeveer 400 miljoen dollar in de strijd tegen hiv/aids in Oeganda.

Ondanks de druk van de VS en andere buitenlandse regeringen wordt verwacht dat president Museveni het wetsontwerp zal ondertekenen. De bevoegdheid om een wetsvoorstel te bekrachtigen ligt echter niet uitsluitend bij de president.

Het Oegandese parlement kan het wetsvoorstel ook tot wet bekrachtigen als Museveni niet binnen de dertig dagen instemt of als hij zijn veto uitspreekt nadat het door het parlement is goedgekeurd of als het wetsvoorstel tweemaal naar het parlement wordt teruggestuurd.

Imperialisten

In een toespraak op 22 april, tijdens een conferentie met als thema “De bescherming van de Afrikaanse cultuur en familiewaarden”, bedankte president Museveni de leden van het Oegandese parlement voor het aannemen van het wetsontwerp.

‘Het is goed dat jullie de druk van de imperialisten hebben afgewezen’, zei hij, waarmee hij zijn steun uitsprak voor een wet die door activisten en critici is omschreven als een draconische wet.

Ook voor andere Afrikaanse landen zet deze wet de toon: onder meer Kenia, Tanzania en Ghana hebben zich al bereid verklaard soortgelijke wetten in te voeren uit solidariteit met Oeganda.

Volgens Charles Brown van ngo Preventive Care International (PCI), is de wet hard en niet goed doordacht. Ook hij vreest dat de wet de toegang tot gezondheidsdiensten voor mensen met relaties van hetzelfde geslacht enorm zal bemoeilijken.

‘De hospita van een van mijn kantoren in West-Oeganda heeft me al gebeld’, zegt hij. ‘Ze is bang omdat men haar heeft verteld dat ze onderdak verleent aan een organisatie die homoseksualiteit promoot. Ze heeft angst om gearresteerd te worden’, zegt Brown die nu vreest om binnenkort zonder kantoor te zitten.

‘We hopen nog op één ding, dat de president de wet niet ondertekent’, zegt hij.

Dit artikel is eerder verschenen bij IPS-partner SciDev.