Systeemdenken in de klas

Systeemdenken introduceren in de klassen van de lagere en middelbare school en het hoger onderwijs. Dat is de uitdaging die Rita Dehaes en Guus Geisen opnemen met hun project Switch 2 Systeemdenken. Geen gemakkelijk verhaal want op ‘t eerste zicht zullen leerlingen en ook leraren huiveren bij een woord als “Systeemdenken”. En toch is systeemdenken essentieel geworden. Want hoe moet je de krachten die spelen in maatschappelijke vraagstukken zoals obesitas, racisme, vergrijzing of  “the internet of things” aanleren zonder in opsomming van feiten en axioma’s te blijven steken? Hoe kunnen we via het onderwijs leerlingen van jongsaf de tools geven om zo’n thema’s beter aan te kunnen? Inderdaad, systeemdenken. Rita Dehaes legt uit waarom.

“Systeemdenken laat toe om de verbinding te maken tussen het blikje dat in een park op grond wordt gegooid en de boomkap in het Amazonewoud”, zegt Rita Dehaes van Switch. “Dat eerste voorbeeld zal heel herkenbaar zijn voor een leerling, en relevant zijn om inzicht te krijgen in het tweede. Die herkenbaarheid en eigen ervaring zal trouwens de emotionele betrokkenheid vergroten. Daar kan systeemdenken mee voor instaan, namelijk dat de leerling zich een plaats weet te geven in een bepaald verhaal of thema. Die betrokkenheid is essentieel voor alle leren, want ze creëert de emotionele verbinding die zo belangrijk is om plezier te beleven aan leren en inzicht verwerven. En inzicht, da’s bewustzijn, toch één van de hoofddoelen van onderwijs.”

Nieuw plezier

“Nog een reden om systeemdenken te introduceren in de klassen is dat het een methode aanreikt om zaken te verbinden. Nog te vaak worden vakken vakjes gescheiden door tussenschotten. Tegelijk vinden we het evident dat er een innige band bestaat tussen bij voorbeeld aardrijkskunde en geschiedenis. Da’s een paradox van het hedendaagse onderwijs. Systeemdenken geeft de tools om die band te omarmen en het interdisciplinaire karakter van kennis niet uit de weg te gaan. Integendeel, systeemdenken laat de leerling toe zichzelf een plaats te geven in een verhaal, betrokken te geraken en tot inzichten te komen. Ik durf te geloven dat ze daar dan ook plezier aan beleven.”

Patroonherkenning

Concreet laat systeemdenken toe om relatiecirkels te identificeren, feedbacklussen en bepaalde archetypische patronen te herkennen. “Om terug te keren naar het blikje in het park, dat is zo’n archetype bekend als the tragedy of the commons – prachtig beschreven door Garrett Harding in 1968”, legt Rita Dehaes uit. “Die patroonherkenning van gebeurtenissen in een complexe context is nog te veel afwezig in het onderwijs, terwijl enerzijds de wetenschap hierover al zeer uitgebreid is en anderzijds deze soort gebeurtenissen alledaags zijn. Met het project Switch 2  Systeemdenken willen we de leraren het materiaal aanbieden om hier anders mee om te gaan en meer vakgebonden materiaal ontwikkelen vanuit een systemisch perspectief. We willen helpen om leerlingen op een betrokken manier te laten ontdekken wat er zich bij de spreekwoordelijke ijsberg onder de waterlijn bevindt.”

Complexe wereld in de hand

“De wereld verandert in een snel tempo en de complexiteit neemt exponentieel toe”, stelt Rita Dehaes. “Door de sociale media ligt de wereld in de handen van elk kind. Hoe leren kinderen omgaan met die complexiteit? Het onderwijs is de ideale plek om op een veilige manier te leren wat complexiteit is en hoe je ermee kunt omgaan. Systeemdenken gaat over anders kijken, denken en handelen. Daarnaast is het een taal die je kan gebruiken om te communiceren over hoe mensen naar complexiteit kijken, hoe ze erover denken en hoe er het beste mee om te gaan. Systeemdenken is erop gericht te begrijpen welke effecten ons handelen heeft, nu en later, dichtbij en veraf.”

De leraars van de leraren

Rita Dehaes heeft al ondervonden dat er nogal wat koudwatervrees bestaat rond systeemdenken. Samen met de Nederlander Guus Geisen wil ze de leraars van de leraren bereiken. “We organiseren op 7 en 8 mei in Gent en Leuven een informatie- en experimenteersessies voor docenten van lerarenopleidingen. Maar ook mensen die voor de klas staan, zijn welkom. Onze bedoeling is de concepten van systeemdenken te introduceren aan de basis van de opleidingen in het onderwijs, de lerarenopleidingen dus en ook in de stagescholen. ”

Meer info_ Systeemdenken.me