Virtueel gevangen in je eigen huis, in je eigen land

Geen podium en eer, noch roem en glorie vallen de jongen te beurt. Als straks het licht op groen springt, springt hij weer opzij. Wacht hij zijn beurt af totdat de andere rijrichting tot stilstand komt. Aan de overkant van dit kruispunt in Tegucigalpa (Honduras) voeren andere jongens dezelfde show op. Een roemloze show van enkele seconden voor enkele pesos.

Opgebrand voordat het leven begint

In mijn achterhoofd passeren de nieuwsberichten van de nationale dag van de rechten van de mens. De mensenrechtenverdedigers die zonder proces veroordeeld werden, die zonder misdaad hun tijd in de gevangenis doorbrengen of nog erger zonder kans vermoord werden. Hun strijd abrupt beëindigd.

De basisrechten van de mens, basisvoorwaarden waarbij in een geïndustrialiseerde wereld vaak niet eens meer wordt stilgestaan, zijn voor veel mensen nog steeds een dagelijkse strijd.

In verhouding met hun grote strijd voert deze jongen zijn kleine strijd. Een strijd om te overleven, om als mens door het leven te kunnen gaan. Een strijd om enkele pesos te verdienen die hij waarschijnlijk weer moet afgeven, gevoed door een brandend middel dat zijn lichaam langzaamaan opbrandt voordat het aan zijn jonge leven kan beginnen.

De basisrechten van de mens, basisvoorwaarden waarbij in een geïndustrialiseerde wereld vaak niet eens meer wordt stilgestaan, zijn voor veel mensen nog steeds een dagelijkse strijd. Vanzelfsprekendheden die niet betrouwbaar zijn. Primaire elementen om een menswaardig leven te leiden die net levensbedreigend zijn.

Water, voeding, veiligheid, … zijn primaire rechten die tot op de dag van vandaag voor veel mensen ontoegankelijk zijn. Drinkbaar water dat geen dodelijke of ziekmakende bacteriën bevat, dat geen broedplaats is van muggen en ander ongedierte; water waarvoor men geen urenlange dagtochten moet afleggen, of andere hachelijke missies moet ondernemen. Hetzelfde gaat op voor voedsel.

Stel je voor: honger en dorst hebben, voedsel en water in de nabijheid hebben, maar weten dat het niet eetbaar noch drinkbaar is. Kiezen tussen de pest en cholera. Soms letterlijk.

Bedreigende veiligheid

Dodelijk vermoeid zijn, maar niet kunnen slapen, omdat een moment van onoplettendheid je nachtmerries in realiteit kan doen veranderen. Een permanent gevoel van angst ervaren. Angst die sloopt. Angst die vreet, aan je energie, aan je vertrouwen in jezelf en in elkaar. Angst die domineert, die uitmondt in een permanent gevoel van oplettendheid, van wantrouwen. Een verlammende angst die verhindert dat je in beweging komt – van je huis verlaten tot je in de maatschappij bewegen.

Dodelijk vermoeid zijn, maar niet kunnen slapen, omdat een moment van onoplettendheid je nachtmerries in realiteit kan doen veranderen. Een permanent gevoel van angst ervaren. Angst die sloopt.

Wetend dat de diensten die jouw veiligheid moeten garanderen net je grootste bedreiging zijn. Die uniformen die zelfs vandaag in België vaste elementen van het straatbeeld lijken te vormen, vormen elders een bedreiging, zelfs in niet-oorlogsgebied. Landen waar diezelfde instanties die je zouden moeten beschermen, je net naar je leven staan. Mensenrechten die met de voeten getreden worden door hen die ze net zouden moeten verdedigen.

‘Maar goed, vandaag komen er meer en meer leiders op voor de rechten van hun volk. Weet je wat er met hen gebeurt, als zij het regime een halt toeroepen?’ Hij kijkt me doordringend aan terwijl hij zijn vuist strijdend in de lucht steekt. ‘Ze vermoorden hen. Ze, in dit geval, de politie.’

Elders klinken gelijkaardige verhalen. ‘En daarom wil ik weg uit Venezuela,’ zegt hij. De oude man heeft de wereld rondgereisd, van Alaska tot het zuidelijkste puntje van Argentinië. Venezuela heeft hij in de 60 jaar van zijn leven zien veranderen. Bergaf. Bedrukt schudt hij zijn hoofd: ‘Ik ben een gevangene in mijn eigen huis.’

Dus zoekt hij een weg uit het land dat zijn moederland is; uit het land dat hem nog steeds met trots vervuld als hij over de prachtige steden praat. Maar waarvan abrupt de glans ombuigt in dofheid als het over Caracas gaat, over de huidige toevloed van criminaliteit.

Een thuisland dat geen thuis meer bieden kan. Vrijheid en veiligheid hebben plaats geruimd voor een permanente cultuur van angst. ‘Alleen om naar mijn werk te gaan, kom ik mijn huis nog uit,’ voegt hij eraan toe. Daar stopt het.

Ter land, ter zee, …

De energie waarmee hij eerder over zijn reizen vertelde is weggezonken. Tristesse. Melancholie naar een Venezuela dat ooit het zijne was, waar zijn kinderen zijn opgegroeid en hij zijn vrouw heeft liefgehad. Verlangen naar een Venezuela dat het zijne niet meer is, een onbereikbare haven waarin zijn schip niet meer zal aanmeren.

Venezuela en Honduras zijn niet de enige landen waar mensen dagelijks vechten voor het recht op leven. Water, voedsel, veiligheid. De lijst met landen die wel bewoonbaar zijn, maar voor velen onleefbaar zijn is enorm. Landen waar primaire mensenrechten niet vervuld worden en waar de keuze tussen de pest en cholera de zeilen doet vieren. Of elders de roeibootjes te water doet gaan.