Het migratievraagstuk in Zuid-Afrika en de Central Methodist Church in Johannesburg

Tijdens een debat over dit thema, dat ik onlangs bijwoonde, zei de Secretaris-Generaal van de vakbond, Zweli Vavi, dat de Zuid-Afrikaanse economie is wat het vandaag is dankzij de migratiearbeid. Hijzelf werkte vroeger in de mijnen en hij woonde samen in mannenhostels waar, tijdens apartheid, de zwarte werkers gescheiden warden per ‘stam’ (de Suthu’s, Zulu’s, Shona’s, Ndebele’s, Xhosa’s etc); dit is volgens Vavi het begin geweest van de xenofobische problemen in Zuid-Afrika ‘gecreeerd door de kolonisator’.

Het hele debat ging dan ook over hoe migranten behandeld worden in Zuid-Afrika. Dit is, zoals in de meeste landen, nogal een tragedie. Alvorens naar het debat te gaan, bracht ik een bezoek aan de Central Methodist Church in het centrum van Johannesburg. Hier verblijven sinds 2003, vooral Zimbabwaanse, vluchtelingen. De kerk, van bischop Paul Verryn, huisde vorig jaar nog meer dan 3000 vluchtelingen, vandaag zijn het er rond de 1500. Reden voor de vermindering is dat de overheid de kerk wil sluiten en de kerk vorig jaar binnenviel en mensen meenam naar o.a. Soweto. De bisschop, een charismatisch man, runt zijn congregatie, maar ook de kerk. Er zijn compartimenten voor de vrouwen en de mannen, er is een soepkeuken (die elke dag iedereen voedt die honger heeft) en om de hoek is de kliniek van Artsen Zonder Grenzen. Dat is nodig, want er breekt wel is cholera uit in de kerk (de toiletten zager er niet echt schitterend uit en de bisschop zei ‘ik spreek tijdens mijn preken meer over toilet hygiene dan over jezus’) en de vluchtelingen kunnen moeilijk elders toegang krijgen tot gezondheidszorg. Officieel kan een vluchteling naar een overheidshospitaal gaan voor medische zorgen, maar vaak worden ze weggestuurd of durven ze niet te gaan uit angst om het land uitgezet te worden (de meesten zijn meestal illegaal in het land). Lindo*, een Zuid-Afrikaanse vluchtelinge, is de rechterhand van de bisshop en leidt ons rond. Ze ziet er wat afgeleefd uit en vertelt dat zij degene is die geroepen wordt wanneer er een vrouw moet bevallen. Ze troont trots haar jongste dochter, 1 jaar, die nu opgroeit in de kerk. Ze woont er al 4 jaar en als we vragen waarom ze kwam, draait ze haar hoofd weg. Akhona*, een Zimbabwaanse met een psychologie diploma, vertelt dat ze de studenten sociaal werk rondleidt en helpt om hun opdrachten uit te voeren, er zijn immers veel getraumatiseerde mensen die hulp nodig hebben. Evert*, ook van Zimbabwe, werkt ondertussen in de kliniek van Artsen Zonder Grenzen als ‘voedseladviseur’, hij is ook de vader van Akhona’s ongeboren kind. Maar dat vindt Akhona maar niks, ze gaat zeker niet met hem trouwen. Ik vraag me af wat er van deze kinderen gaat worden die in de kerk geboren worden.

De overheid negeert deze vluchtelingen. Verschillende kerkgemeenschappen en ngo’s zijn aangwezig in de kerk voor de soepbedeling, de home based care, de kliniek, maar van de overheid geen spoor. Reden is dat de overheid de kerk liever kwijt dan rijk is. Maar waar moeten deze vluchtelingen dan naartoe? De informele wijken of townships waar ze niet welkom zijn?

Tijdens het debat, blijkt de bisshop een zeer begaafd spreker te zijn. “De reden waarom er zoveel migranten/vluchtelingen zijn is simpel: de kloof tussen rijk en arm die steeds maar groeit. Arme Zuid-Afrikanen en Afrikanen verlaten de dorpen, op zoek naar een beter leven in de stad. Maar daar is geen beter leven”.
De meesten komen terecht in informele wijken, zonder sanitaire voorzieningen, elecktriciteit enzoverder. Als ze de binnenstad intrekken is het vaak niet beter, waar blootsstelling aan geweld de orde van de dag is. De buitenlandse migranten competeren met de binnenlandse voor jobs, services, een goed leven . Er is misschien politieke vrijheid voor de zwarten, maar geen economische. 4% van de bevolking bezit 40% van het inkomen in Zuid-Afrika. In mei 2008 werd het de arme Zuid-Afrikanen teveel en brak er over heel het land xenofobisch geweld uit. Vele niet-Zuidafrikaanse zwarten werden vermoord, verjaagd, terug naar hun land. Maar dit was nog maar het begin. De bisschop zei “if you think that the violence of 2008 was widespread, you haven’t seen anything yet, that was a school picknick”. Geruchten doen de ronde dat er een uitbraak van xenofobisch geweld zal zijn na de Wereldbeker.

Onlangs startte er een lastercampagne tegen de bisschop. Hij zou tegen de media gesproken hebben terwijl zijn kerkleiderschap hem dat verboden had. Hij zou de hierarchie binnen de Methodist Church niet gerespecteerd hebben. Hij is ondertussen afgezet als bisshop, maar hij runt zijn kerk nog met dezelfde vastberadenheid als voorheen. Zijn afzetting heeft zijn gezag in de kerk absoluut niet aangetast. De bisshop is heilig voor al deze vluchtelingen. Er zit duidelijk een politieke reden achter de afzetting, de overheid wil de kerk sluiten tegen de Wereldbeker, de Methodist Church kon niet anders dan hem afzetten. Maar of dit de kerk zal doen sluiten is een andere vraag. Een bevriende doctoraatsstudente, die een jaar in de kerk werkte, zei ‘zolang de bisschop er is, zal de kerk niet sluiten, als hij weg is zullen de mensen ook stilaan vertrekken’.

De redenen achter migratie zijn heel simpel: economisch. Een onderzoek van een universiteit hier duidde dat in 86% van de gevallen economische redenen achter migratie zitten. Geen eten, geen geld, geen job. Zuid-Afrika is een magneet voor de rest van Afrika maar zoals Vavi zei “South Africa is mistakingly taken as a land of milk and honey”. Zolang de kloof niet gedicht wordt, zolang armen armer worden en rijken rijker zal er migratie zijn. De bisshop sloot het debat met de volgende woorden: “net zoals apartheid een zonde was, is ook de kloof tussen rijk en arm een zonde”.

Maar hij zei ook dat migranten geen probleem zijn, maar mogelijkheden creeeren en dat alleen de armen ons kunnen leren om ‘menselijk’ te zijn.

*niet hun echte naam

Voor meer informatie, mail me of ga naar de website van de Methodist Church of die van Artsen zonder Grenzen in Zuid-Afrika.