Menstrueren op z'n Nepalees, en meer eigenaardige tradities

Een oude vrouw met wijd uit elkaar staande tanden staart me aan.

Heftig zwaait ze haar armen heen en weer terwijl ze met schelle stem allerlei Nepalese zinnen krijst.

Vragend kijk ik naar haar twaalfjarige kleindochter. ‘She’s just very dumb’, reageert die.

Mijn ogen zoeken de oude vrouw weer, die nog steeds lachend aan het roepen is en naar me wijst. Ze heeft duidelijk niks begrepen van de beledigende opmerking van het jonge meisje. ‘She thinks you’re beautiful and likes your golden hair and white skin’, vertaalt kleindochter Priscalla het warrige gebrabbel van de oude dame.

Niet alleen denkt ze dat, ze voelt het ook. Mijn haar en schouders zijn niet meer veilig voor de rondzwaaiende armen van de oude vrouw, die er dan ook nog eens tijdens iedere maaltijd in slaagt een plekje naast mij te veroveren. Van ‘s ochtends tot ‘s avonds voel ik haar priemende ogen, haar scherpe nagels en hoor ik haar schaterlach bij iedere beweging die ik maak. Gekke oma. Waar ben ik in hemelsnaam beland.

Eerste obstakels

Je linkerhand is onrein, dat is de hand waarmee je je billen wast.

Waar ik beland ben, is bij de familie Gurung. Shrada en Laxmi, medewerkers van VIN, hebben ons de afgelopen drie dagen onder hun hoede genomen en hadden ons - dacht ik - voorbereid op ieder obstakel dat we konden tegenkomen tijdens ons verblijf in Nepal. Maar het is pas na het verlaten van je veilige hotel in het toeristische Thamel in Kathmandu en bij aankomst bij een gastfamilie dat je beseft hoeveel obstakels dat precies zijn en hoe ver deze wereld van de onze ligt.

Er zijn de eenvoudige verschillen, dingen die je zomaar kunt aanvaarden en waar je het absoluut niet moeilijk mee hebt. Eten met je hand bijvoorbeeld. Wel met je rechterhand, je linkerhand is onrein. Dat is de hand waarmee je je billen wast na een toiletbezoek (niet veegt, wc-papier vind je hier amper, kraantjes daarentegen zijn er in overvloed).

Ook als je rond een tempel loopt, doe je dat klokwaarts. Zo is je rechterhand naar God gericht en hou je je onreine hand op afstand.

Dat je geen affectie mag tonen, is ook geen schokkend nieuws. Dat komt in zoveel culturen voor. Knuffelen wordt niet gedaan in het openbaar, en ook wordt hier weer maar eens duidelijk dat vrouwen in Nepal een stuk lager staan dan mannen. Als vrouw mag je een man bijvoorbeeld geen hand geven – al is het je reine rechterhand – terwijl mannen gezellig arm in arm of hand in hand door de straten kuieren.

Jutho

Al heb je nog zo’n dorst, je mag nooit van een fles drinken waar iemand al van gedronken heeft.

Tempels zijn verboden terrein voor eender welk lederen item, maar ook dat spreekt voor zich gezien het heilig statuut van koeien binnen het hindoeïsme.

Voeten worden gezien als iets heel vuils, wat logisch is gezien de met afval bezaaide straten in Kathmandu, maar minder logisch is als je weet dat er hier op blote voeten en in kleermakerszit gegeten wordt.

Ondanks het feit dat je je haast in onmogelijke posities moet wringen om aan hun eisen te voldoen, wordt er van je verwacht dat je voeten geen enkele keer zichtbaar zijn tijdens de maaltijd.

En zo zijn er wel meer eigenaardigheden tijdens het eten. Voedsel delen wordt hier bijvoorbeeld niet gedaan. Bij flessen water net hetzelfde – al heb je nog zo’n dorst, je mag nooit van een fles drinken waar iemand al van gedronken heeft. 

Zodra je eten of een fles aangeraakt hebt, is het jutho. Dat betekent dat het onrein is, en dan mag er pas weer van je bord gegeten worden nadat het grondig geschrobd is. Je mag zelfs geen tweede portie nemen met de gemeenschappelijke scheplepel, want dan zou die je onreine bord kunnen aanraken. Alleen de jongste van de familie mag eventueel iets eten van een bord dat al aangeraakt is, en de vrouw mag van haar man zijn jutho eten. Omgekeerd zou dat natuurlijk een schande zijn.

Ongesteld of onrein

Wanneer je menstrueert, heb je liefst geen contact met de buitenwereld.

Maar het frappantste was wel dat mijn gastfamilie bij de eerste ontmoeting al onmiddellijk vroeg of ik ongesteld was. Ik had al geleerd dat ze hier goed zijn in genante situaties creeëren en erg rechtuit zijn in hun vraagstelling, dus ik ging er vanuit dat het een vraag was uit interesse.

Al snapte ik in de verste verte niet waarom een volslagen vreemde interesse zou tonen in het welzijn van mijn eierstokken.

Dat bleek die vreemde dus ook helemaal niet te doen. Hoewel ik in een gigantisch groot, mooi en modern huis woon bij een zeer rijke familie, blijken ze zich erg aan oude tradities vast te houden. Zo ben je wanneer je menstrueert – net als aangeraakt voedsel – jutho, oftewel onrein. Je wordt uit de keuken verbannen gedurende die tijd en hebt liefst zelfs helemaal geen contact met de buitenwereld. Eten doe je apart op je slaapkamer en op iets of iemand aanraken (in het bijzonder voedsel en mannen) staat een zware straf.

Meisjes die voor het eerst ongesteld zijn, worden door hun ouders zelfs voor twee weken weggestuurd. Bhupi, oprichter van VIN, probeert hier met zijn Women’s Empowerments programma’s tegenin te gaan. ‘Het is de periode waarin meisjes hun familie het hardst nodig hebben. Hun lichaam verandert en ze komen in de puberteit, en juist dan sturen hun ouders hen weg, zodat ze op zichzelf aangewezen zijn om hun lichaam, dat als onrein bestempeld wordt, te begrijpen. De tradities zijn verouderd, en dat moet begrepen worden.’

Vanaf je eerste maandstonden, ben je volgens de Nepalese cultuur iedere maand een paar dagen onrein. Je blijft dan op de gang zitten bij evenementen en mag niet deelnemen aan religieuze activiteiten. Zelfs als je ongesteld bent tijdens je eigen huwelijksfeest, mag je eigenlijk de tempel niet in. Al wordt er daar dikwijls over gezwegen – het is nogal moeilijk een bruiloft door te laten gaan zonder bruid.

Praten over ‘die tijd van de maand’, zoals wij het in België zo mooi verbloemen, is hier dus absoluut geen taboe. De hele familie weet precies wanneer je te kampen hebt met buikkrampen en bijhorend bloedverlies. En een familie is hier geen klein vierpersoonsgezin zoals bij ons.

Mijn gastgezin bestaat bijvoorbeeld uit een drietal grootouders, twee ouders, drie kleindochters en twee nichten. En dan heb ik het nog niet eens over de overige familieleden – of onbekenden – die hier ‘s morgens binnenvallen en nooit lijken weg te gaan. Allemaal weten ze hoe het met je baarmoeder gesteld is.

Ondergoed

‘These aren’t pyjamas, this is underwear! It’s so short!’

Ook het uitpakken van mijn rugzak zorgde voor een paar grappige, ietwat genante situaties. Vlak nadat de achtjarige Trixy mijn voorraad tampons ontdekt had en onder luid geschater van gekke oma bleef vragen wat die dingen waren, hoorde ik haar weer een gil slaken. Dit keer hield ze mijn slaapshort tussen duim en wijsvinger omhoog. ‘What is this?’, riep ze luid ze met een hoog stemmetje.

Vertwijfeld en niet helemaal zeker over het probleem in deze kwestie, antwoordde ik dat het mijn pyjama was. ‘These aren’t pyjamas, this is underwear! It’s so short!’ gilde welopgevoede Trixy. Voor de drieëndertigste keer die dag bekroop het schaamrood mijn wangen en snel propte ik mijn jeansshortjes terug onderin mijn rugzak, waar ze mooi blijven zitten tot ik terug in België ben.

Het is verbazend hoe zelfs de twee piepjonge meisjes in het gezin al erg gesteld zijn op degelijkheid. Als mijn T-shirt hier een millimeter verschuift en er een randje – weliswaar zeer degelijke en zeer bedekkende – onderbroek (of nog erger: huid) tevoorschijn komt, snelt één van de twee onmiddellijk naar me toe om het kledingstuk weer op zijn plaats te trekken.

Ook toen ze de achtergrondafbeelding van mijn laptop zagen was hun reactie: ‘Your friends are only girls. No boys. Very good, you’re a good girl.’ Bedankt, hoor.

Al is onze familie nog zo modern en rijk – ons huis is gigantisch, de kinderen worden naar Londen gestuurd om te studeren, we hebben al eens toast gegeten in plaats van rijst, krijgen dagelijks vlees bij de vier maaltijden en af en toe zelfs frisdrank terwijl de grootvader dure whiskey uit de kast haalt – ze houden zich erg vast aan oude waarden en normen van hun geloof en cultuur. Elke dag brengt nieuwe verrassingen, maar daarvoor ben ik hier.

En met gekke oma aan mijn zijde kan me niks overkomen, want die heeft me in twee dagen tijd al minstens tien keer gezegend. Of vervloekt, wie zal het zeggen.