Boerenlandbouw nog te redden?

We zijn een opkomend land, maar …

Of zou ik de houding moeten aannemen van de Canadese boer Robert Thomas? Hij werkte vanuit Share met tal van projecten in Brazilië en kreeg dezelfde vragen van potentiële Canadese toeristen. Robert ging er op in en organiseerde regelmatig reizen voor groepen en kon zo zijn eigen reis en werk in Brazilië financieren.

Van 2003 tot 2008 leefde en werkte ik half-time in Brazilië, gefinancierd door een project uit Nederland. Sinds 2009 trek ik één keer per jaar rond in het immense land dat Brasil heet. Met in de hand de Portugese versie van mijn boeken: instrumenten om te debatteren over welk landbouwmodel we willen en dat aan beide kanten van de oceaan. Dialoog en discussie in universiteiten, landbouwscholen, ego’s, bewegingen allerlei, in kranten en tijdschriften, op tal van tv- en radio-stations. Maar nee, financiering is er niet.

Ja, heel wat Braziliaanse instellingen zijn er op uit om die rare ‘gringo’ te horen, maar, meestal is het antwoord: ‘Sorry, geen geld om je bus, je vliegtuig of je werk te betalen’. Vreemd toch, want Brazilië is een BRIC-land, een opkomend land met een grenzeloos (economisch) optimisme. En nee, Europese landen en ego’s gaan dit werk niet meer steunen, want Brazilië is een groei-economie. Daar moeten we ons niet meer mee bezig houden. Is dat zo? Is dit een jaarlijks plezierreisje van een Brazilië-freak?

Congres Fetraf-Sul

In de Braziliaanse versies van de boeken staat steevast een voorwoord van de coördinator van Fetraf-Sul. Ik neem dan ook tijdens de tournees dit vernieuwend syndicaat van de Agricultura Familiar (AF) in toespraken mee. Zoals de boeken en de tournees instrumenten zijn tot debat en reflectie, zo is het model Fetraf ook een instrument om de echte boerenlandbouw te verdedigen.

Om telkens opnieuw zicht te krijgen op de veranderende tijden en om samen te herijken hoe Fetraf zich kan/moet opstellen, houden de boeren om de drie jaar een congres. Deze dagen vindt het vierde congres plaats in São Lourenço do Oueste, Santa Catarina. Er staat veel op het spel. De globalisering neemt toe, de plattelandsvlucht komt in een dodelijk stadium, de export-en-grote-geld-landbouw van de fazendeiros blijft de dagelijkse mantra op tv: de goden die vele Brazilianen blindelings geloven.

Is er nog toekomst voor landbouw in boerenhanden? Achthonderd gedelegeerden van plaatselijke syndicaten uit Paraná, Santa Catarina en Rio Grande do Sul buigen zich drie dagen lang over deze en vele andere vragen.

We hebben veel te vieren

In de goede traditie van ‘zien-oordelen-handelen’ staan ze de eerste namiddag stil bij de huidige conjunctuur. De aanhef uit de discussietekst: “Brazilië veranderde de laatste jaren sterk. Eén decennium geleden waren we het meest ongelijke land ter wereld, maar nu wijzen alle sociale indicatoren op verbeteringen van het leven van de Braziliaanse bevolking. Het land verminderde de kindersterfte, versterkte de aanwezigheid van kinderen in de scholen, verhoogde het levensperspectief van de bevolking. De armoede zakte van 2003 tot 2011 met 58 %, wat maakt dat Brazilië de millenniumdoelstellingen overtreft en dat het de erkenning van de Verenigde Naties krijgt als een referentieland van sociale inclusie. Als Brazilianen hebben we veel te vieren: Brazilië veranderde in de goede richting!”

Boerenlandbouw uitgeleverd

En verder: (…) “De landbouwproductie wordt steeds meer gedacht, georganiseerd en geleid door de grote multinationals, vanuit commerciële interesses van de markt. Deze internationale markt leeft van crises met permanent volatiele prijzen, waar de producent geen controle over zijn product heeft, nog minder over zijn toekomst, want hij is de zwakste schakel in de keten. Het is het onderwerp van beslissingen van bedrijven en omstandigheden waar hij geen vat op heeft. De zekerheid van rendabiliteit en de concentratie van de winst is een ander punt van de productieketen, van de verwerking, opslag, industrie en verkoop.”

Uitdagingen

In de tekst worden verder de strategische uitdagingen voor de AF besproken, de uitdagingen om het syndicale werk beter te organiseren en de assen waar de volgende jaren rond gewerkt gaat worden:

• vrouwen: nieuwe genderrelaties en gelijke kansen;
• jeugd: bevordering van condities om op het platteland te blijven;
• organisatie van productie en coöperatie: garantie van een decent inkomen;
• leefmilieu, duurzaamheid en agroecologia: ons engagement;
• Ater (Assistência Técnica e Extensão Rural/ Technische ondersteuning en rurale ontwikkeling) en wetenschap, in dienst van de AF;
• landbouwkwestie en toegang tot grond: om wortel te schieten;
• wonen op het platteland: goed wonen maakt deel uit van de menselijke waardigheid;
• vorming en professionele kwalificatie: valorizering van de AF;
• de boeren in handen van de integratoren: het werk van de boer waarderen.

Vieren, maar kritisch blijven. Vinnig debat dus.

De ontwerptekst is niet zomaar te nemen of te laten. De tweede dag is er een plenair debat met de vorige en huidige coördinatoren van Fetraf-Sul/CUT. Nadien debat per staat, uitlopend in 20 groepen per thema.

In deze discussies kan het er behoorlijk kritisch en hard aan toe gaan. Mag ik even Altemir Tortelli aan het woord laten? Hij was de vorige coördinator van Fetraf-Sul en huidig volksvertegenwoordiger in het parlement van deelstaat Rio Grande do Sul:

“De laatste twintig jaar zijn we er qua politieke opties sterk op vooruit gegaan. En toch, niet de AF, maar de agro-industrie bezet het debat. Sadia, Monsanto en co. De controle en hegemonie van het kapitalisme heerst, maar nog nooit hebben we zoveel crises tegelijk gezien: voedsel- en landbouwcrisis, twee miljard mensen zonder of met slecht drinkwater, de milieucrisis met onder andere de opwarming van de aarde, op planetair vlak de energiecrisis, de gezondheidscrisis (met kanker, obesitas, depressie, …), het hart van de economische crisis zit in de Verenigde Staten en in Europa; de FAO, de Verenigde Naties en andere instellingen hebben geen macht meer.

Een grote zorg is de weglopende jeugd op het platteland. Misschien zijn we te laat. Hele gemeenschappen op het platteland worden momenteel onttakeld, bij gebrek aan jonge mensen en opvolging. De stad lonkt, maar 90 procent van de arbeid van de jongeren in de steden is goedkope arbeid.

En dan zijn er de grote momenten die we gemist hebben:

• landhervorming;
• de Genetisch Gemanipuleerde Organismen (ggo’s);
• de agrobrandstoffen met de intensivering van de monocultuur.

Scherp stellen wat we willen

We moeten nadenken hoe we ons in de veranderde conjunctuur willen opstellen.

• moeten we geen nieuwe frentes, samenwerkingsverbanden, opbouwen? Ook met de burger in de stad.
• we moeten kritisch samenwerken met parlementen en de diverse overheden.
• we moeten de ‘políticas públicas’ radicaliseren. Inzetten op aangepast onderwijs op het platteland, rechtvaardige financiering van de AF. Moeten we geen nieuwe coöperatieve bank oprichten?
• er gaat 10 tot 20 miljoen reais naar ‘Bolsa Família’. Moeten we er niet voor vechten dat het voedsel van dit programma ook van de AF komt en niet, zoals nu, van de multinationals?
• Embrapa staat vooral in dienst van de agronegócio. Hoe kunnen we dit orgaan bijsturen, zodat het ook de boerenlandbouw ondersteunt?

Een vinnig debat vanuit de zaal volgt. Het interessante is dat dit om een socialistische boerenvakbond gaat. Een vakbond die zich steeds opnieuw moet uitvinden. Herstichten zoals elke beweging die gaandeweg instituut wordt: vakbonden, kerken, ego’s, organisaties allerlei. Ja, zelfs Wervel geraakt na 23 jaar gesetteld en erkend. Gevaarlijk dus, want voor je’t weet word je geneutraliseerd. Het vraagt om permanente herstichting en bijsturing.

Cooperhaf

Er is duidelijk een machtsongelijkheid met de exportlandbouw van de agronegócio en de AF. Eén detail: de grootschalige, kapitaalintensieve en arbeidsextensieve, hoogtechnologische exportlandbouw van enkele tienduizenden fazendeiros krijgt van de regering nog altijd vijf keer meer geld dan de vier miljoen AF-gezinnen en de vier miljoen landloze boeren. Nochtans is dit een ‘governo popular’, een regering van het volk.

Ondanks deze onderfinanciering van de AF slaagt Fetraf er in om succesrijke projecten op te zetten. Neem nu de woningbouw van Cooperhaf. Tijdens het congres houdt de organisatie zijn jaarlijkse Algemene Vergadering. In 2001 begonnen als een instrument om boerengezinnen op het platteland te verankeren, werkt het bedrijf nu sinds 2009 ook met projecten in de stad. Cooperhaf startte in de drie zuidelijke staten, maar deinde in andere cooperhafs uit in hoger gelegen deelstaten. In de loop der jaren werden al 40.000 huizen gebouwd. Het gaat nog in stijgende lijn.

Als uitsmijter een laatste citaat uit de discussietekst van het congres: “(…) We hebben de sociale kracht en de efficiëntie om met minder grond en met minder financies, meer per areaal te produceren en om meer arbeidsplaatsen te creëren. We zijn productiever in vergelijking met de grote bedrijven. We hebben het kenmerk van diversiteit. We hebben culturele identiteiten van hoge betekenis en belangrijkheid voor ons land (…).”