Rijpe beelden

Als ik aan vrienden en collega’s vraag waarom er zo weinig kunst te zien is in het straatbeeld van Kampala reageren ze vaak gepikeerd. De vraag stellen komt blijkbaar over als kritiek, en meteen gaan ze in de verdediging. “Zie je niet hoe overweldigend groen de stad is? De natuur heeft van onze stad een kunstwerk gemaakt. Dat wil je toch niet vergallen met van die pompeuze beeldhouwwerken zoals je ze in vele andere Afrikaanse steden vindt?”. Daar is inderdaad iets voor te zeggen, maar mooie werken zouden het geheel beslist nog aantrekkelijker maken. “Dat is een Westerse behoefte die wij niet kennen. De schoonheid van Kampala zit in de mensen, niet in de kunst.” Prachtig gesculpteerde vrouwen van vlees en bloed zie je hier inderdaad in overvloed, en ik mag hopen dat anderen ook prachtige mannen zien (want mijn ogen staan daar niet op ingesteld) maar toch is ook dat niet onverenigbaar met kunst.

Ik heb eerst nog eens goed rondgevraagd waar er plastische creativiteit te bewonderen valt in Kampala, en ben er op uit getrokken, gewapend met de tweedehandscamera die mijn zoon Boris voor mij heeft aangeschaft om te vervangen wat die nachtelijke dief een maand geleden heeft ontvreemd.

In het jaar van het halfeeuwfeest van Oeganda zoek ik eerst het onafhankelijkheidsbeeld op. De plechtigheden zijn over vijf weken geprogrammeerd, en toch heeft niemand alsnog de moeite gedaan het beeld wat op te frissen. Een duidelijke indicator van het belang dat aan plastische kunst wordt gehecht, zelfs als het beeld in kwestie ook een politieke betekenis heeft.

Niet ver daarvandaan werd in 2007 een beeld opgericht ter gelegenheid van de vergadering van regeringsleiders van de Commonwealth, met geld van de overheid. “The stride”, heet het werk, te vertalen als de schrede, de grote stap voorwaarts, of de vooruitgang. De vormgeving is wel geslaagd, maar het geheel wasemt een gevoel van heteronomie uit, niet in het minst omdat het uitgebeelde gezinnetje een spandoek met het logo van de Commonwealth-vergadering in de lucht steekt.

Dan laat ik me liever verrassen door de onverwachte kunst in de lobby van hotel Fairway. Zoals vele andere hotels is ook dit in handen van een Indische familie. Buiten aan de voorgevel en in de tuin vind je het soort kitsch dat je van dergelijke plaatsen verwacht, maar de inkomhal werd enkele jaren geleden vernieuwd, en versierd met verfrissend halfverheven beeldhouwwerk.

Waar ik allang naar uitkijk heb ik voor het laatst gehouden. Collega Nele uit het hoofdkantoor had me al vaker aangeraden de beeldentuin van de Makerere Universiteit, Faculty of Fine Arts, te gaan bezoeken. De boda-boda (brommertaxi) zet me aan de ingangspoort af. Het is hem verboden het terrein op te rijden. Ik kijk rond naar een plan van het domein, of richtingaanwijzers voor de faculteiten. Niets te bespeuren. De universiteit viert dit jaar zijn negentigste verjaardag, maar bezoekers wegwijs maken, daar heeft blijkbaar nog nooit iemand aan gedacht.

Ik vraag de weg aan een koppel studenten. “Hmmm, dáár is het zeker niet”, zegt één van hen met een hand op zijn kroezelhaar en de wijsvinger van zijn andere hand naar een groot gebouw gericht, “want dat is de ICT-afdeling. Probeer het liever eens langs die kant daar.”

Het gevoel met een kluitje in het riet te zijn weggestuurd wordt steeds feller naarmate ik vorder. Een studente die schrikt omdat ik haar met “young lady” aanspreek toont me verlegen de richting aan die ik moet volgen. “Dicht bij de ingangspoort”, zegt ze nog. Ik denk dat ik intussen zeker al twee kilometer het domein ben door gestapt. Back to square one dus.

In de buurt van de ingang vraag ik het nog drie keer. De vingers wijzen toch redelijk coherent in dezelfde richting nu. Ik zie een jongedame mijn richting uitkomen met opvallend kleurrijke oorbellen, bijpassend sjaaltje en armband. “Wedden dat dit een kunstenares is?”, zeg ik tegen mezelf.

“Een beeldentuin? Heb ik dat goed verstaan? Zegt u beeldentuin?”. Ze knijpt haar linkeroog half dicht. “Hebben wij hier op Makerere een beeldentuin?”.

“Kijk, probeer het daar eens: ga langs die zijgevel tot je achterin een smalle doorgang vindt, en dan kom je bij het beeldhouwersatelier, maar of je daar een beeldentuin zal vinden…”.

Enkel een goede en volhardende speurder slaagt erin door te dringen tot het heilige der heiligen van de plastische kunst in Kampala. Mijn eerste indrukken verklaren waarom niemand dit als kunst ziet. Werkjes van generaties studenten liggen slordig her en der verspreid in de buurt van het atelier. Het heeft meer weg van een kunstsloopplaats. Maar blijkbaar ben ik wel langs het achterpoortje binnengesukkeld, want even verderop vind ik toch prachtige beelden in een goed onderhouden groen decor. Maar de beelden zelf zien er niet onderhouden uit. Net die verwaarlozing geeft zulk een bijzonder cachet aan sommige beelden. Korstmossen en kleine plantjes groeien op soms wel verrassende plaatsen, alsof het de bedoeling van de kunstenaar was.

Geen enkel kunstwerk ziet er nieuw uit. De meest recente datum die ik kan vinden is 2006. Maar de meesten zijn veel ouder, aan de graad van afschilfering te oordelen.

Ik hoef me niet lang af te vragen wat nu mijn favoriete beeld is. Een zekere L. Sserulyo heeft in 1963 een naakte grootmoeder uitgebeeld in een houding die aan de kleine zeemeermin van Kopenhagen laat denken. Van erotische esthetiek is in dit werk evenwel geen sprake. Het is de standvastige blik in het verweerde massieve hoofd en het effect van de korstmossen in haar haar die maken dat ik mijn ogen van haar niet kan afhouden en haar langs alle kanten uitgebreid in me opneem. Dat ook beelden kunnen rijpen is een nieuw inzicht dat ik vandaag aan de Makerere Universiteit heb verworven.