De internationale blokkade van Wal-Mart: exponent van een onmachtige Chileense staat

De uitverkoop kaderde niet in èèn of andere promotie, noch was het een laat nieuwjaarsgeschenk. Het was een voorwaarde van het akkoord dat Lider had getekend met de Noord-Amerikaanse warenhuisgigant Wal-Mart. Op 24 december 2008 had deze warenhuisgigant de aandelen opgekocht van Lider. 
Bovendien stelde het akkoord dat, naast Cubaanse rum, ook 42 andere producten afkomstig uit landen zoals Irak, Iran en Venezuela niet meer zouden verkocht worden. Wal-Mart zou argumenteren dat Noord-Amerikaanse bedrijven geen handel kunnen drijven met naties waartegen de Noord-Amerikaanse overheid een handelsembargo heeft ingesteld. Velen zijn echter van mening dat deze actie enkel kadert binnen de interne politiek van dit bedrijf.

Nieuw is dat ook voor de eerste maal Venezolaanse producten slachtoffer zijn van een blokkade. Tegen Venezuela heeft de Noord-Amerikaanse overheid immers geen handelsembargo ingesteld. Ook de Venezolaanse ambassade in Chili reageerde verbaasd. “Ons land is niet onderworpen aan een Noord-Amerikaans embargo”, stelt Alirio Contreras, die werkzaam is op de ambassade. “Zij hebben in ons land vele bedrijven met veel Noord-Amerikaans kapitaal, zoals McDonald’s en Pizza Hut. Bovendien verkopen wij petroleum aan hen, voor hun een product van kapitaal belang”, aldus een verontwaardigde Contreras.
De zaak liet ook de Chileense publieke opinie niet koud. Eugenio Toma, voorzitter van de Begrotingscomissie binnen het Chileense parlement, eiste een onafhankelijk onderzoek dat zou onderzoeken of dit akkoord het principe van de vrije competitie al dan niet zou schenden. Ook kwamen er reacties vanop de markt zelf. Concurrent Jumbo trachtte commercieel voordeel te halen uit de situatie. Op 5 januari publiceerde deze supermarktketen een reclamebericht met als leuze: “In Jumbo vind je producten uit heel de wereld, zonder restricties”. Op de achtergrond toonde het bericht een aantal producten die door Lider uit de rekken waren gehaald, samen met de vlag van het respectieve land van herkomst.

Hypocrisie en onmacht?

Net vorige week, van 9 tot 13 februari, werd in de Cubaanse hoofdstad Havana een Chileens – Cubaanse top gehouden. In het licht van dit bezoek van presidente Bachelet en een team van tien bedrijfsleiders riep Sebastián Piñera, presidentskandidaat voor de rechtse partij ‘Alianza por Chile’ en succesvol bedrijfsleider, de meegereisde bedrijfsleiders op hun stem te laten horen ter verdediging van de vrijheden en de democratie en ter bescherming van de mensenrechten in Cuba.

“Hoewel de bedrijfsleiders bevestigen dat zij enkel voor commerciële redenen naar Havana reizen, ben ik van mening dat zij daarnaast de Presidente vergezellen om hun stem te laten horen”, stelde Piñera. “Allen weten we dat in Cuba sinds meer dan een halve eeuw de mensenrechten brutaal worden geschonden. Er bestaat geen respect voor democratische vrijheden”, Aldus Piñera.
Piñera lijkt hierbij wel een aantal zaken uit het oog te verliezen. Zo was Joaquin Lavín, de andere sterke man binnen deze coalitie waarmee hij dit jaar naar de stembus stapt, lid van de Chicago Boys. Dit waren de economen die, geschoold door Milton Friedman, in de jaren zeventig een vrijgeleide kregen van Augusto Pinochet om verregaande neoliberale hervormingen te implementeren in Chili. Ook vandaag blijft Joaquin Lavín, en met hem vele partijgenoten, een notoir voorstander van dictator Pinochet. De geschiedenis vertelt ons evenwel dat deze man nu niet echt het toonbeeld was van een leider die tijdens zijn beleid een sterke nadruk legde op respect voor de mensenrechten…

Anderzijds uitte presidente Bachelet tijdens èèn van de seminaries op de Cubaans-Chileense top felle kritiek op het Noord-Amerikaanse handelsembargo tegen Cuba. “Chili heeft zich altijd verzet tegen discriminerende handelspraktijken. Het Cubaanse volk is immers het voornaamste slachtoffer van deze praktijken”. Daarnaast bevestigde Bachelet dat Chili steeds dit embargo heeft veroordeeld.

“Chili en Cuba delen dezelfde ideen met betrekking tot armoede, sociale ongelijkheid en uitsluiting, die jammer genoeg onze Latijns-Amerikaanse samenlevingen nog altijd karakteriseren”, stelde zij.
In dit licht bevestigde Bachelet dat haar bezoek aan Cuba grotendeels in het licht stond van de uitbreiding van commerciële en economische relaties. Ze stelde dat voor Chili de uitbreiding van de handel een fundamentele motor was voor de economische groei en de competiviteit van het land. Tijdens de top repte Bachelet evenwel met geen woord over de actuele blokkade vanwege Wal-mart.

De ‘striptease’ van de staat

Het verhaal van Chili is universeel gekend: het land maakte tijdens de dictatuur in de jaren zeventig en tachtig een doorgedreven liberalisering door. In die tijd stond het land bekend als één van ‘s werelds grootste laboratoria van het neoliberale experiment. Ook tijdens de nu al achttien jaar durende democratie vaarde men een – weliswaar gematigdere – neoliberale koers. Dit beleid heeft er toe geleid dat vele verantwoordelijkheiden overgeheveld zijn van de staat naar privébedrijven, beter gekend als de ‚vrije markt’. Resultaat is dat in Chili de politieke en economische limieten van het neoliberale beleid bereikt zijn. Hoewel dit beleid voor een deel van de bevolking ongetwijfeld talloze voordelen heeft opgeleverd, zijn de traditionele kwalen echter al gedurende lange tijd bekend.

Bovenstaande gevallen zijn de exponenten van één van deze  kwalen. De overheveling van verantwoordelijkheden van de staat naar de privé-sector betekende immers impliciet ook versterking van de macht van deze sectoren. Eduardo Galeano, Uruguayaans auteur, beschreef deze kwaal met deze treffende woorden: „Heden ten dage is het ‘staatsbelang’ het belang van de financiele markten, die de wereld besturen en niets anders dan speculatie produceren.“ Wal-Mart spreekt zich als warenhuisgigant uit in functie van haar eigen economische doelen. Economische doelen die divers van aard kunnen zijn, maar wel het gissen waard zijn. Zo zou een denkoefening kunnen leiden tot de veronderstelling dat het voor Wal-Mart misschien winstgevender is producten uit eigen land aan te bieden? Of kent Wal-Mart zelf misschien druk vanuit de lobby van Cubaanse dissidenten deze blokkade in te stellen en zo hún drankje, Bacardi, te promoten? Gissingen, maar toch wel even waard hierbij stil te staan…

En de Chileense staat, waar bevindt die zich om het algemeen belang te verdedigen? De staat als onafhankelijke machthebber? De staat als wetgever? Sporadisch trachtte een enkele goedmenende kamerlid zijn stem te laten horen, maar veel persaandacht kregen zijn nobele bedoelingen niet. Tegelijkertijd sprak Bachelet zich uit in Cuba tegen de economische blokkade vanwege de V.S., maar repte zij met geen woord over Wal-Mart. Of dit uit hypocrisie of uit onmacht was, laat ik in het midden, hoewel dit een belangrijke vraag is.
Marcos, de woordvoerder van de Indianen in Chiapas, heeft met trefzekere woorden beschreven wat er met de staat aan het gebeuren is: „Wij zijn allen getuigen van de striptease van de staat. De staat ontdoet zich van alles, behalve van zijn onmisbare intieme kledingstuk, de repressie. Het uur van de waarheid: schoenmaker blijf bij je leest. De staat verdient alleen te bestaan om de buitenlandse schuld te betalen en de sociale vrede te waarborgen.“

Haar kritische stem in functie van het algemene belang wordt niet meer gehoord. De staat veranderde van economische regulator en verantwoordelijkheidsdrager in een onmachtige toeschouwer van de winnende ploeg: de vrije markt, die alle economische macht en regelgeving in handen heeft.