De slavenhandel, de tragedie aan het begin van de moderne wereld

De internationale dag van de slavernij roept ons op om na te denken over dit beschamende verleden en over ons gemeenschappelijk erfgoed.

Ondanks de barbaarsheid van dit systeem van onderdrukking, vastgelegd in de monsterlijke ‘zwarte codes’, gaven de mannen en vrouwen die met geweld tot slavernij gedwongen werden nooit hun verzet op. Van het moment waarop hun dorpen werden aangevallen tot op die plaatsen waar zij werden uitgebuit. Door het volledige potentieel van hun cultuur aan te wenden, overleefden zij niet alleen de omstandigheden van ontmenselijking, maar hielpen ze om slavengemeenschappen hun menselijkheid terug te geven. De culturele uitwisseling tussen de volkeren van Afrika, Amerika, Europa en Azië brachten nieuwe culturen tot leven die deel uitmaken van de buitengewone culturele diversiteit van vandaag.

De slavenhandel en slavernij gaven zo vorm aan de moderne wereld. Ze hadden deel aan de opkomst van de moderniteit. En dit door de handel die bijdroeg aan de industrialisering en verrijking van Europa en Amerika; door het gemeenschappelijke erfgoed dat vandaag aan de basis ligt van zovele artistieke creaties; en door de strijd tegen slavernij die aan de basis lag van zovele mensenrechtenbewegingen van vandaag.

Deze tragedie gaat de hele mensheid aan. Ze spreekt tot ons wat onze afkomst ook mag zijn. Omwille van de universele stilte waarin deze misdaad gehuld is, het pijnlijke licht dat het werpt op het discours waarmee slavernij gerechtvaardigd werd en de psychologische littekens die het in onze hoofden achterliet. De geschiedenis van slavernij daagt ons uit. Ze legt verschillende brandend actuele thema’s bloot in onze samenlevingen: nationale verzoening, culturele verscheidenheid, het construeren van nieuwe identiteiten en interpretaties van burgerschap om beter te kunnen samenleven en het vermijden van nieuwe vormen van slavernij.

Om het stilzwijgen rond slavernij te doorbreken en om een antwoord te bieden aan deze oproep, lanceerde UNESCO in 1994 een project rond de slavernij-route en werd 23 augustus uitgeroepen als Internationale Dag ter Herinnering van de Slavernij en haar Afschaffing. Waarom net op die dag? Op de nacht van 22 op 23 augustus begon op het eiland Santa Domingo (vandaag Haïti) de allereerste revolte waarbij slaven een overwinning behaalden op hun onderdrukkers. Dit leidde tot de revolutie van Haïti, de eerste revolutie waarbij de universaliteit van mensenrechten werd toegepast, zonder onderscheid of discriminatie tussen volkeren.

De internationale dag van de slavernij roept ons op om na te denken over dit beschamende verleden en over ons gemeenschappelijk erfgoed. Over de gevolgen van haar pijnlijke nalatenschap en de voorwaarden om samen te leven in een multiculturele samenleving.

Door Ali Moussa Iye
Hoofd van de afdeling Geschiedenis en herdenking ter dialoog en leider van het slavenroute-project
UNESCO