‘Ze proberen ons het zwijgen op te leggen, maar dat lukt hen niet’

Door de oorlog tussen Israël en Hamas nemen antisemitisme en islamofobie in Europa toe. Maar is elke pro-Palestijnse actie per definitie antisemitisch? Activisten getuigen over toegenomen repressie door politie en politici, ook wanneer hun boodschap er één van vrede is. ‘Wij eisen een staak-het-vuren samen met joden die duidelijk zeggen: “niet in onze naam”.’

Aan de masten voor het Berlijnse Rode Stadhuis hangen vier vlaggen: een Europese, een Israëlische, een Duitse en een Brandenburgse. Iets verderop, op het plein rond de Neptunusfontein wapperen Palestijnse vlaggen. Daar vindt een demonstratie in solidariteit met Palestina plaats.

Eén van de demonstranten is Mahmoud, helemaal in het zwart gekleed, met rond zijn nek een driekleurige keffiyeh, de traditionele Arabische sjaal. De 33-jarige programmeur is nu zeven jaar in Duitsland. Hij kwam naar de demonstratie met zijn vrouw en 4-jarige zoon.

Nieuwsgierig kijkt Mahmoud om zich heen. Zo nu en dan gaat hij een gesprek aan. Aan William, die een spandoek vasthoudt met het opschrift ‘jood tegen het regime van joodse supremacisten’, vraagt hij of hij bang is. Duitse kranten schrijven namelijk dat joden in Duitsland zich niet veilig voelen. Ze zijn bang om hun kinderen naar school te sturen. Maar William is verrast door de vraag. Waarvoor zou hij bang zijn?

De oorlog tussen Hamas en Israël weergalmt ook in Duitsland, waar de meeste Palestijnen in Europa wonen: 100.000, van wie 30.000 in Berlijn. In Frankrijk leven de meeste joden in Europa, ongeveer 500.000. Afgelopen zondag vond een grote mars tegen antisemitisme plaats in Parijs, met ruim 100.000 deelnemers.

In heel Europa is de haat tegen zowel moslims als joden toegenomen. Dit is vooral zichtbaar op sociale media. Ook het aantal antisemitische en islamofobe incidenten is gestegen.

‘In Duitsland hoeven joden en moslims niet bang voor elkaar te zijn’.

Tussen 7 en 15 oktober vonden in Duitsland 202 antisemitische incidenten plaats, vier keer meer dan in dezelfde periode vorig jaar. In de nacht van 17 op 18 oktober zijn twee molotovcocktails gegooid naar een Berlijnse synagoge. Op de deuren van sommige appartementen verschenen davidsterren. Drie Joodse scholen schortten hun activiteiten op uit angst om doelwit te worden van aanvallen.

Over het aantal islamofobe incidenten is niets bekend, stelt Human Rights Watch. Alleen Groot-Brittannië maakte gegevens openbaar: tussen 7 en 19 oktober waren er 291 incidenten, zes keer meer in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar.

Dialoog

Mahmoud gelooft dat moslims en joden in vrede naast elkaar kunnen leven. Hij legt dit in het Arabisch uit aan zijn vierjarige zoontje Husam. ‘Wij zijn moslims en William is joods. Ook zij kwamen naar de demonstratie. In Duitsland hoeven joden en moslims niet bang voor elkaar te zijn’.

Husam, met een Palestijnse vlag op zijn wang geschilderd, luistert maar zegt niets. Hij lijkt moe. ‘Het is maar een pose. Hij houdt het dapper vol. Hij wilde zelf komen ook al waarschuwde ik hem dat het vier uur zou kunnen duren’.

Niet alleen tijdens de demonstratie praat Mahmoud met joden. Ook op straat komt hij ze tegen in de wijk Gesundbrunnen, waar hij woont. ‘Dialoog is cruciaal om te voorkomen dat de samenleving volledig gepolariseerd raakt.’

De tante van Mahmoud belt hem voor elke demonstratie vanuit Leipzig. ‘Je komt in de problemen’, zegt ze. Zijn moeder staat er ook op dat hij niet gaat. ‘Ik heb het Duitse staatsburgerschap aangevraagd. Als de politie me om een ​​of andere stomme reden tegenhoudt dan kunnen ze mijn aanvraag intrekken.’

Maar Mahmoud geeft niets om de risico’s. Hij is van plan ‘tot het einde toe te strijden voor het vrije Palestina’. ‘Als het Duitse staatsburgerschap mijn waardigheid zou wegnemen, heb ik het niet nodig.’

In zijn paspoort staan ​​er nu drie kruisjes naast zijn staatsburgerschap: hij is staatloos. Hij werd geboren in een Palestijns vluchtelingenkamp in Syrië, net als zijn vrouw Douaa en hun ouders. Ze vormen de tweede en derde generatie van de Nakba, de massale vlucht en verdrijving van Palestijnen in 1948 tijdens de Arabisch-Israëlische oorlog. ‘Hij behoort tot de vierde generatie’, wijst Mahmoud naar zijn zoon.

‘Hij zal het zich ook herinneren. We zullen het nooit vergeten: we hebben nog steeds de contracten en sleutels van onze gezinswoningen’, verzekert Douaa, een kleine, vrolijke vrouw. De afgelopen weken huilde ze hele dagen lang, vertelt ze. Haar zoontje Husam troostte haar. ‘Komt het door de kinderen in Gaza, mama?’, vroeg hij.

Mahmoud en Douaa zijn nog nooit in Palestina geweest, maar dragen het land van hun voorouders in hun hart. Het voelt alsof ze daar geboren zijn. Ze dromen ervan om eindelijk erheen te gaan. ‘We willen daar gewoon graag een tijdje zijn.’

Discriminatie?

Voor de demonstratie van zaterdag 4 november riep Salah, een organisator van pro-Palestijnse evenementen, op sociale media op om niet bang te zijn en te komen. Hij verzekerde dat de demonstratie zou plaatsvinden. In oktober werden minstens zeven protesten uit solidariteit met Palestina verboden vanwege een ‘directe bedreiging voor de openbare veiligheid en orde’. De politie vreesde voor ‘gewelddaden, antisemitische incidenten en materiële schade’.

Evenementen die georganiseerd werden door Palestijnen zijn al eerder verboden geweest. In mei stond de Berlijnse politie de herdenking van de 75ste verjaardag van de Nakba niet toe.

In september riep Amnesty International de Berlijnse autoriteiten en politie op om de beperkingen op bijeenkomsten georganiseerd door Palestijnen en bondgenoten te versoepelen. De organisatie bekritiseerde ook de willekeur van de verboden, gebaseerd op ‘discriminerende stereotypen van mensen uit de Palestijnse, Libanese, Turkse en Syrische diaspora’. ‘Het besluit om bijeenkomsten te verbieden zorgt ervoor dat een hele demografische groep in verband wordt gebracht met geweld’, schreef de mensenrechtenorganisatie in een rapport.

‘Soms waren we al ter plaatse en kregen we te horen van de politie dat er geen demonstratie mocht plaatsvinden’, vertelt Salah. ‘We moesten weg. Maar hoe zit het met ons recht op betoging? Hoe moeten wij ons verdriet uiten? Die demonstraties zijn niet antisemitisch.’

‘Dit is wat er gebeurt als mensen het recht om zich te uiten wordt ontzegd.’

De demonstratie van 4 november werd georganiseerd door de organisaties Palästina Kampagne, Jüdische Stimme für gerechten Frieden in Nahost, Palästina Spricht en Jewish Bund. ‘Wij eisen een staak-het-vuren en staan er in naam van de vrede, samen met joden die duidelijk zeggen: “niet in onze naam”’, aldus Salah.

Volgens Peter Ullrich droegen de restricties bij aan de escalatie van de situatie. Ullrich is onderzoeker aan het Centrum voor de Studie van Antisemitisme aan de Technische Universiteit van Berlijn. Hij richt zich specifiek op antisemitisme, sociale bewegingen en het Israëlisch-Palestijns conflict.

‘Dit is wat er gebeurt als mensen het recht om zich te uiten wordt ontzegd. Maar we mogen ook niet vergeten dat het aantal antisemitische incidenten toegenomen is. Sommigen vierden zelfs de Hamasaanval, en dat is koren op de molen voor wie alle Palestijnse acties als antisemitisch beschouwt. De politie kon deze gespannen situatie niet aan en zat met een dilemma. Het nam daarom het standpunt van Duitse politici over: de solidariteit met Israël dat deel uitmaakt van de Duitse staatsraison. Het resulteerde in een werkelijk harde aanpak van pro-Palestijnse demonstraties. Demonstranten werden in feite gelijkgesteld met aanhangers van Hamas.’

‘De politie verdraait alles’, zegt de 25-jarige Soraya die geboren en getogen is in Berlijn. ‘Ze schilderen ons af als slechteriken, als terroristen die Hamas steunen, omdat elke moslim een terrorist is. Maar deze demonstraties zijn vreedzaam en divers. Er zijn zowel witte als zwarte mensen, moslims en joden. Ook leden uit de LGBTQ+-gemeenschap komen demonstreren. Dat iemand wel eens boos wordt is logisch, als het recht om te demonstreren wordt ontnomen.’

Vreedzame slogan?

Uiteindelijk werden 68 mensen aangehouden en 36 gerechtelijke onderzoeken gestart. Eén van de aangehouden personen was een vrouw die een spandoek met de slogan ‘van de rivier naar de zee’ op bij had. ‘Voor ons is dit een vreedzame slogan die oproept tot vreedzame co-existentie tussen Palestijnen en joden in de regio. We verdedigen het recht om die slogan te gebruiken’, vertelt een lid van Palästina Kampagne. Toch besloten de organisatoren om de slogan niet te gebruiken omdat het gebruik ervan als misdaad wordt gezien.

Op 13 oktober oordeelde de openbare aanklager van Berlijn dat de zin betekent ‘dat er een vrij Palestina moet worden gesticht tussen de Jordaanrivier en de Middellandse Zee, op het gebied waar de staat Israël zich momenteel bevindt. Daarmee stelt de slogan het bestaansrecht van Israël in vraag.’ Beierse ambtenaren verklaarden dat zij het gebruik ervan zouden bestraffen zoals het gebruik van hakenkruisen en SS-runen.

‘Er bestaan verschillende interpretaties’, vertelt Ullrich. ‘Als het betekent dat Palestijnen het hele land voor zichzelf willen, is het inderdaad een antisemitische uitspraak. Maar het kan ook uitdrukking geven aan het verlangen naar vrijheid voor alle inwoners van het gebied, ongeacht religie, afkomst of wat dan ook. Het zou de moeite zijn te onderzoeken hoe verschillende doelgroepen de slogan begrijpen en gebruiken.’

De do’s en don’ts veranderen regelmatig, zegt Salah. ‘De ene dag kan je zeggen dat er een genocide plaatsvindt, de andere dag weer niet. De ene dag kan je foto’s van gewonde kinderen laten zien, de volgende dag niet meer.’

Op 18 oktober lanceerde Salah samen met fotograaf Adam Broomberg een petitie voor vrede. Broomberg is een jood die in Zuid-Afrika is opgegroeid. De petitie werd ondertekend door 4000 mensen.

Salah organiseerde intussen ook al enkele wakes voor de slachtoffers in Gaza en is oververmoeid. Langzaam begint hij te twijfelen. Verschillende vrienden en kennissen werden al op openbare plaatsen aangevallen. Zelf werd hij al meerdere malen vastgehouden bij vreedzame protesten.

Toen hij eind oktober terug naar huis keerde na een wake beval een politieagent hem zijn keffiyeh af te doen. Tijdens demonstraties wordt de keffiyeh toegestaan, maar op straat is het anders. De politie kan het verdacht vinden, vooral aan de Sonnenallee, in het zuiden van Berlijn, waar veel Palestijnen wonen.

De Turkse supermarkt grenst er aan een Vietnamees restaurant, een kebabwinkel, een Armeens café en een veganistisch tentje. ‘Kom ‘s avonds maar eens langs. Dan staan de agenten op elke hoek’, zegt een Palestijnse verkoper in een groentewinkel. Hij woont al tien jaar in Duitsland, maar durft de keffiyeh niet dragen en gaat niet naar demonstraties. ‘Ik werk en blijf uit de buurt van problemen.’

‘Antisemitisme als instrument’

Zonder de Tweede Wereldoorlog had Salah misschien niet in Duitsland gewoond, zegt hij. Zijn ouders vluchtten eerst vanuit Palestina naar Libanon en, na het uitbreken van de Libanese Burgeroorlog in 1975, naar Duitsland. ‘Wanneer mensen tegen mij zeggen dat ik terug moet gaan naar waar ik vandaan kwam, vraag ik: waar moet ik heen? Dit is mijn thuis, ik ben hier geboren en woon hier al 32 jaar. Mijn hele leven probeer ik een voorbeeldige Duitser te zijn’.

Maar dat is niet genoeg, heeft hij het gevoel. Het is niet voldoende dat hij belastingen betaalt, Duits spreekt en meewerkt aan een inclusieve samenleving. Zodra hij met een keffiyeh op straat verschijnt, voelt hij zich een doelwit voor de politie. ‘Het antisemitisme van het Derde Rijk mag niet worden vergeten, daar bestaat geen twijfel over. Maar helaas vervaagt de betekenis ervan omdat het als instrument gebruikt wordt om discriminatie te rechtvaardigen.’

‘Nergens heb ik zo’n repressie meegemaakt als in Duitsland. En het wordt steeds erger.’

Over de hele wereld worden mensen die zich achter de Palestijnse zaak scharen als antisemiet bestempeld, stelt het European Legal Support Center. Hen wordt het zwijgen opgelegd, ze worden ontslagen van hun werk, bankrekeningen worden geblokkeerd en ze worden bedreigd met rechtszaken.

Dat herkent ook de joodse fotograaf Broomberg. Zijn tentoonstelling op het prestigieuze Documenta 15-festival in Kassel in 2022 werd geannuleerd. ‘Mijn foto’s hadden niets met Israël of Palestina te maken, maar gingen over rouw om de dood van mijn moeder. Door mijn politieke opvattingen kon ik ze niet laten zien.’

De commissaris voor antisemitisme van Hamburg, Stefan Hensel, verklaarde dat Broomberg als activist van de boycot-beweging BDS tegen Israël ‘aanzet tot terreur tegen joden’. Broomberg was daardoor geschokt. Zeven jaar woont hij in Berlijn, dat hij net koos omdat Duitsland voor hem een land leek dat zijn ‘politiek gezond verstand’ behoudt. In tegenstelling tot Polen, Hongarije en het Verenigd Koninkrijk waar een opkomst van xenofobie is te zien.

Hij had nooit verwacht dat hij beschuldigd zou worden van antisemitisme. ‘Ik deed of zei niets radicaal. Ik toon solidariteit met de Palestijnse zaak, wat ik al 30 jaar doe. Nergens heb ik zo’n repressie meegemaakt als in Duitsland. En het wordt steeds erger. Steeds meer mensen verliezen hun baan. Een vriend van me die gidst in het Berlijnse Joods Museum werd ontslagen omdat hij het woord ‘apartheid’ gebruikt om naar Israël te verwijzen. Een deelnemer klaagde bij de directie daarover.’

Sfeer van angst

Salah weet het niet meer. Is het tijd om Duitsland te verlaten? ‘Ik maakte eerder racisme en discriminatie mee, maar nu is het ondraaglijk. Mijn broers en zussen zijn bang om hun kinderen naar school te sturen. Zelf heb ik geen kinderen, maar ik twijfel of ik ze in zo’n racistisch land zou willen opvoeden. De politie en politici creëren nu een sfeer van angst, waardoor mensen bang zijn om buiten te komen. Olaf Scholz (Duits bondskanselier, red.) dreigt met deportaties en andere politici verspreiden openlijke haat tegen migranten in Duitsland. Mensen in Duitsland zien en horen onze pijn niet.’

‘Mensen in Duitsland zien en horen onze pijn niet.’

Ook Broomberg maakt zich grote zorgen over de ‘sfeer van angst’. Hij is bang voor zijn twee kinderen, maar is niet van plan Duitsland te verlaten. ‘Het is van cruciaal belang om hier te blijven en je uit te spreken. De zionistische lobby oefent enorme druk uit op politici, cultuurwerkers en iedereen met invloed of macht om de BDS-beweging te blokkeren en elke vorm van solidariteit met Palestina het zwijgen op te leggen. Ze doen dit al heel lang. Ze proberen ons te demotiveren, maar dat lukt hen niet’.

Maar er zijn ook radicale stemmen. Zo riepen mensen in Essen op tot de oprichting van een kalifaat. Naast Palestijnse vlaggen waren er ook vlaggen van de fundamentalistische Hizb al-Tahrir-partij te zien, een partij die sinds 2003 in Duitsland verboden is. ‘Niet alleen joden zijn bang voor hen, ook minderheden die vluchtten voor islamisten in Arabische landen en het Midden-Oosten en hier bescherming vonden, zijn dat’, vertelde politicoloog Burak Çopur in een interview aan de Frankfurter Rundschau.

‘Dat maakt het moeilijk voor analitici en politici om een onderscheid te maken’, zegt Ullrich. ‘Er is een mengeling van pro-Hamaspropaganda met andere pro-Palestijnse stemmen, of van mensen die tegen de bezetting actie voeren met mensen die oproepen tot een staakt-het-vuren.’