Q&A: 1 jaar vredesakkoord, een stap dichter bij vrede in Congo?

Waarom werd het Kaderakkoord ondertekend?

Begin 2013 namen de Verenigde Naties een nieuw vredesinitiatief naar aanleiding van de oorlogscrisis rond de rebellenbeweging M23. Op 24 februari ondertekenden elf Afrikaanse landen, waaronder Congo, Rwanda en Oeganda en vier organisaties het kaderakkoord voor vrede, veiligheid en samenwerking. Een maand later benoemde de VN Mary Robinson tot speciale VN-gezant om de uitvoering van het akkoord te begeleiden.

Ter aanvulling van het kaderakkoord werd VN-resolutie 2098 goedgekeurd op 28 maart 2013. Daarmee werd het licht op groen gezet voor de ontplooiing van een interventiebrigade binnen de VN-vredesmacht MONUSCO in de provincie Noord-Kivu. De brigade heeft het mandaat om, alleen of samen met het Congolese leger, gewapende groepen in Oost-Congo te ontwapenen en te neutraliseren.

Hoe werd de M23-oorlog beëindigd?

Midden 2013 was M23 verzwakt door interne tegenstellingen en de uitlevering van Bosco Ntaganda aan het Internationaal Strafhof. Bovendien kon Rwanda door de druk van internationale donoren M23 niet langer probleemloos steunen. Deze factoren droegen bij tot de militaire overwinning op M23 begin november. De overwinning toont dat de samenwerking tussen professionele eenheden van het Congolese leger en de brigade van MONUSCO een verschil kan maken in de strijd tegen gewapende groepen.

Ondanks de militaire overwinning zette de internationale gemeenschap Congo onder druk om de vredesgesprekken met M23 te voltooien. Dat gebeurde op 12 december 2013 met de verklaring van Nairobi, die officieel de M23-crisis beëindigde. M23 beloofde de wapens neer te leggen en Congo engageerde zich voor een amnestiewet en een programma voor ontwapening, demobilisatie en re-integratie.

Waarom is de overwinning op M23 kwetsbaar?

De militaire nederlaag van M23 was een hoopvol moment voor het vredesproces in Congo. De politieke autoriteiten toonden de wil om een gewapende groep aan te pakken, militairen gedroegen zich doeltreffend en de bevolking geloofde weer in de terugkeer van vrede. Toch is de overwinning kwetsbaar.

Ten eerste heerst er wantrouwen over de uitvoering van het akkoord met M23. Ten tweede lopen leden van M23 die beschuldigd worden van oorlogsmisdaden nog vrij rond. Ten derde bestaat de vrees dat M23-leiders een nieuwe militaire actie ondernemen met de steun van Rwanda en Oeganda, waar ze zich bevinden. En tot slot blijven meerdere buitenlandse en Congolese gewapende groepen actief in de regio.

Op weg naar nieuwe verkiezingen?

Een jaar na de ondertekening van het kaderakkoord blijft Congo een fragiele staat met zwakke (politieke) instellingen. Het regime van president Kabila kampt nog met een legitimiteitscrisis door de controversiële verkiezingen van 2011 en het ongenoegen over het beleid. Een illustratie zijn de onlusten van 30 december 2013 in de hoofdstad Kinshasa en Kabila’s machtsbasissen Maniema en Katanga.

In september vorig jaar vond een nationaal overleg plaats om de interne cohesie in Congo te versterken. Na het overleg kondigde Kabila een nieuwe regering aan en beloofde onder meer verkiezingen. De nieuwe kiescommissie plant lokale en provinciale verkiezingen voor 2015. In 2016 zou dan een nieuwe verkiezingscyclus plaatsvinden met presidents- en parlementsverkiezingen.

Volgens de grondwet mag Kabila zich niet meer kandidaatstellen. Indien de presidentiële meerderheid een grondwetsherziening doorvoert in aanloop naar de verkiezingen van 2016 of zich op een andere manier ongrondwettelijk vastklampt aan de macht, zou dit dramatische gevolgen hebben voor de fragiele vrede en de prille democratie in Congo.

Kan het kaderakkoord slagen?

Dit jaar wordt de twintigste verjaardag van de genocide in Rwanda herdacht. In 1994 vluchtten gewapende milities en militairen van het verslagen Rwandese regime samen met tienduizenden Rwandese burgers naar Oost-Congo (toen Zaïre). De bevolking werd zo meegetrokken in een spiraal van geweld.

Ondanks talrijke vredesakkoorden wordt Congo nog steeds geplaagd door een aaneenschakeling van gewapende conflicten. Het kaderakkoord is een ultieme kans om te bouwen aan vrede in de regio. Het voorbije jaar werden voorzichtige stappen gezet, maar de terugkeer van echte vrede kan enkel slagen als de Congolese, Afrikaanse en internationale ondertekenaars en betrokken actoren waaronder de Europese Unie en België, hun beloften nakomen en ook effectief uitvoeren op het terrein.

Nadia Nsayi is beleidsmedewerker Centraal-Afrika bij Broederlijk Delen  en Pax Christi Vlaanderen.

Meer informatie:
Kaderakkoord: www.mo.be/opinie/nieuw-vredesakkoord-voor-congo-boezemt-weinig-vertrouwen
Interventiebrigade: www.mo.be/opinie/waar-blijft-de-afrikaanse-brigade-voor-oost-congo
Bosco Ntaganda: www.mo.be/opinie/de-betekenis-van-ntaganda-den-haag
Amnestiewet:  www.mo.be/opinie/congolese-amnestiewet-op-maat-van-rebellen
Nationaal overleg: www.mo.be/opinie/nationaal-overleg-een-nieuwe-start-voor-congo
Kiescommissie: www.mo.be/opinie/qa-nieuwe-kiescommissie-goede-stap-naar-verkiezingen-congo