Nationaal overleg: een nieuwe start voor Congo?

M23-crisis als aanleiding 

Joseph Kabila kwam erg verzwakt uit de controversiële verkiezingen van eind 2011. In volle postelectorale crisis riepen verschillende oppositiepartijen en middenveldorganisaties op tot een nationale dialoog. Tevergeefs. 

Kabila’s positie was begin 2012 nog steeds zeer zwak, of hij werd in de Kivustreek geconfronteerd met een nieuwe oorlog van M23, met steun van Rwanda en Oeganda. De bezetting van de stad Goma in november vorig jaar dwong de president tot actie.

In december 2012 kondigde president Kabila een nationaal overleg aan om de interne cohesie te versterken tegen de oorlog in het oosten. Het Kaderakkoord van februari en VN-resolutie 2098 van maart 2013 versnelden de organisatie van dit overleg. Het Kaderakkoord en de VN-resolutie roepen Kabila op om werk te maken van verzoening en een nationale dialoog. 

Regering van nationale cohesie 

In juni verscheen uiteindelijk de ordonnantie voor de organisatie van dit nationaal overleg. Belangrijke oppositiepartijen en middenveldorganisaties drongen echter aan op een aanpassing van de ordonnantie, die in hun ogen niet voldeed aan de verwachtingen. Dat gebeurde niet, waardoor het overleg deels werd geboycot.

Onder begeleiding van de voorzitters van Kamer en Senaat startte het overleg dan toch op 7 september 2013 in de hoofdstad Kinshasa. Gedurende een maand kwamen meer dan 800 deelnemers samen in vijf themagroepen. Tijdens zijn slottoespraak op 5 oktober beloofde president Kabila belangrijke maatregelen te treffen om de aanbevelingen van het eindrapport uit te voeren. Gisteren kondigde hij nieuwe maatregelen aan, waaronder een nieuwe regering van nationale cohesie.

Het nationaal overleg, en vooral de opvolging ervan, biedt een kans om een hernieuwd beleid uit te werken om de talrijke veiligheids-, politieke, sociale en economische problemen eindelijk daadkrachtig aan te pakken. De vrees bestaat echter dat het overleg en de nieuwe regering de weg zullen openen voor een scenario waarbij Kabila aan de macht blijft na 2016. In dat jaar moeten namelijk weer presidentsverkiezingen plaatsvinden.

Respect voor grondwet

In 2016 zal Joseph Kabila 15 jaar president zijn. Aangezien hij op dat moment al twee mandaten van vijf jaar opnam, mag hij zich volgens de Congolese grondwet niet meer kandidaat stellen voor een derde mandaat. Tijdens mijn recente dienstreis in juni ontving ik verontrustende signalen over een eventuele herziening van de grondwetsartikelen betreffende de duur van de presidentstermijn en het aantal mandaten. 

De voorbije maanden hebben vooraanstaande personen en organisaties zich gekant tegen de herziening, die door dezelfde grondwet onmogelijk wordt geacht. Nu lijkt de presidentiële entourage in te zien dat een grondwetswijziging in de huidige politieke context moeilijk verdedigbaar is. Eén van de aanbevelingen van het nationaal overleg vraagt bovendien nadrukkelijk om de grondwet te respecteren.

Uitstel van verkiezingen in 2016?

Het Kabilakamp moet dus andere scenario’s bedenken om de macht te kunnen behouden na 2016. Eén ervan is het uitstel van de verkiezingen. Er wordt nu al verwezen naar de aangekondigde volkstelling. Zo een telling vond niet meer plaats sinds 1984. Het gaat om een lang en duur proces dat in 2016 nog niet voltooid zal zijn.

Het nationaal overleg heeft aanbevolen om eerst een volkstelling te houden alvorens tot nieuwe verkiezingen over te gaan. Wie kan er tegen zo’n telling zijn, zelfs als dit een uitstel van de verkiezingen betekent?

Gisteren kondigde president Kabila ook aan dat politieke opposanten en vertegenwoordigers uit het middenveld zullen worden opgenomen in de nieuwe regering van ‘nationale cohesie’. Is dit een manier om de bevolking én de internationale partners, waaronder België, te sussen?

De Belgische regering moet in overleg met andere Europese en VN-partners, bij de Congolese autoriteiten blijven aandringen op de organisatie van verkiezingen in 2016, zoals voorzien door de grondwet. Het is uiterst belangrijk dat de volgende verkiezingen eerlijk verlopen, dat ze getrapt plaatsvinden op lokaal, provinciaal en nationaal niveau en dat president Kabila zich niet meer kandidaat stelt. Dit is het scenario dat ons land moet steunen.

En de noodzakelijke volkstelling? Die mag nu niet plots als argument misbruikt worden om een president en zijn entourage aan de macht te houden na 2016. 

Nadia Nsayi is beleidsmedewerker Centraal-Afrika bij Broederlijk Delen en Pax Christi Vlaanderen