‘Mensenrechten universeel? Niet voor socialemediabedrijven’

Sociale media zijn niet opgewassen tegen de grote hoeveelheid uitspraken die aanzetten tot geweld. In een jaar met 65 verkiezingen wereldwijd moeten de socialemediabedrijven dringend duidelijk maken hoe ze de mensenrechten waarborgen, vinden experts Christian Cirhigiri en Alena Kahle.

2020, de leider van de Indiase partij BJP wordt van Meta gehaald omdat hij meermaals het beleid over haatspraak schond. In totaal werd hij acht keer gearresteerd en strafrechtelijk vervolgd in de aanloop naar de verkiezingen. En hoewel hij zelf geen berichten meer kon plaatsen, was het probleem daarmee niet opgelost. Zijn trouwe aanhangers bleven boodschappen vol haat delen op verschillende sociale mediaplatforms. Het is slechts een van de vele voorbeelden: sociale media zijn niet opgewassen tegen de grote hoeveelheid uitspraken die rechtstreeks of onrechtstreeks aanzetten tot geweld.

Er valt geen tijd te verliezen. Dit jaar vinden wereldwijd meer dan 65 verkiezingen plaats, waarbij meer dan twee miljard mensen hun stem uitbrengen. Voor de 4,59 miljard mensen wereldwijd die gebruikmaken van sociale media, zullen hun nieuwsfeeds een cruciale bron van informatie vormen. De bedrijven achter deze platformen moeten duidelijk maken hoe ze mensenrechten waarborgen. Zowel voor, tijdens als na de stembusgang.

Gelukkig zien we dat er stappen in de goede richting worden gezet. In de Europese Unie zorgt het vlaggenschip van de Digital Services Act (DSA) ervoor dat Apple, Google, Meta, X en andere grote techbedrijven onder een nieuwe wet vallen, die ervoor moet zorgen dat inwoners van de EU online beter zijn beschermd. Deze DSA treedt in voege in februari, ruim op tijd voor de verkiezingen voor het Europees Parlement in juni.

Toch maken wij ons zorgen. Zullen deze grote bedrijven de verbindende verplichtingen van de DSA wel opvolgen? Bestaat de kans niet dat ze dit gewoon naast zich neerleggen zoals ze in het verleden deden bij vrijwillige verbintenissen?

En dan hebben we het alleen nog maar over de Europese Unie, voor de rest van de wereld hebben Meta, X en andere grote spelers geen enkel kader waarbinnen ze enerzijds verplicht worden of anderzijds zelf aankondigden om de risico’s van grove mensenrechtenschendingen door hun platforms aan te pakken.

De normen inzake mensenrechten lijken — opnieuw — niet overal gelijk te worden toegepast.

Of toch bijna niet. In november 2023 publiceerde Meta een rapport over hoe het zich voorbereid op de verkiezingen in 2024 en de gevaren die daaraan gekoppeld zijn. Addertje onder het gras: het gepubliceerde verkiezingsplan is alleen van toepassing in de Verenigde Staten. Het blijft een mysterie welke maatregelen er gelden voor de andere 64 verkiezingen. De normen inzake mensenrechten lijken — opnieuw — niet overal gelijk te worden toegepast.

Tijdens de recente verkiezingen in de Democratische Republiek Congo, hebben sociale media gefaald in het aanpakken van desinformatiecampagnes. Ondanks werkelijke dreigingen van fysiek geweld als gevolg van verhitte online discussies op platforms zoals WhatsApp en X (gerelateerd aan onregelmatigheden en fraude) ondernamen de techbedrijven geen enkele actie om de verhitte debatten te de-escaleren.

Socialemediabedrijven beweren dat ze de mensenrechten wereldwijd respecteren. Daar stellen wij ons serieuze vragen bij. En mocht dit zo zijn, dan toch slechts in enkele landen.

Wat kan (en moet) er dus anders? Eerst en vooral: om hun verwoestende impact op mensenrechten en democratie serieus te nemen, moeten deze bedrijven dringend hun samenwerkingsverbanden met factcheckers, onafhankelijke media- en maatschappelijke organisaties en instanties die de integriteit van verkiezingen beschermen, versterken, uitbreiden en financieren.

Partnerschappen met maatschappelijke organisaties alleen zijn noodzakelijk, maar niet voldoende. Ook intern zijn aanpassingen nodig. Zoals een alliantie van meer dan 150 maatschappelijke organisaties (Global Coalition for Tech Justice) heeft aanbevolen, moeten socialemediabedrijven hier meer middelen voor vrijmaken.

Helaas lijkt het de andere kant uit te gaan. Personeel wordt massaal ontslagen. X ontbond naar verluidt haar ethische AI-team in november 2023 en ontsloeg op één na alle leden, samen met 15 procent van haar vertrouwens- en veiligheidsafdeling. Meta verklaart zelf ‘meer dan 15.000 recensenten […] in meer dan 50 talen’ te hebben, waarmee het tegelijkertijd erkent dat het alle andere talen verwaarloost.

De verkiezingen van dit jaar vormen een grote uitdaging voor de fundamenten van de democratie en socialemediabedrijven moeten deze serieus nemen.

De verkiezingen van dit jaar vormen een grote uitdaging voor de fundamenten van de democratie en socialemediabedrijven moeten deze serieus nemen. Vooral in landen waar er onlangs een politieke coup plaatsvond (bijvoorbeeld de Sahel) en die worstelen met ‘buitenlandse inmenging’, is het nodig om zorgvuldig te onderzoeken hoe het gedrag van sociale mediabedrijven sociale cohesie mogelijk maakt of verergert.

Socialemediabedrijven moeten in 2024 tonen dat ze — eindelijk — radicaal zullen afwijken van business as usual. Het is cruciaal dat ze niet alleen hun platforms modereren, maar ook op ontwerpniveau keuzes maken voor een rechtvaardige bescherming van mensenrechten wereldwijd.

Bijvoorbeeld: in plaats van enkel algoritmen te verbieden die onjuiste informatie versterken, kunnen deze algoritmen hervormd worden zodat ze net de verspreiding van betrouwbare informatie bevorderen. Zulke maatregelen zorgen voor een digitaal landschap dat mensenrechten en de bescherming democratische waarden ondersteunt in dit beslissende verkiezingsjaar, overal ter wereld.

Christian Cirhigiri is policy officer Digital Peacebuilding bij Search for Common Ground). Alena Kahle is policy and communications officer bij Foundation The London Story.