‘Door de internationale angst voor migratie blijven Soedanezen weer in de kou staan’

Buitenlanders in Soedan werden pijlsnel geëvacueerd nadat het geweld in het Afrikaanse land losbarstte. Maar de evacuatievliegtuigen arriveerden leeg, zonder broodnodige noodhulp, en Soedanezen zonder visum bleven achter. Waar is de daadkracht van de internationale gemeenschap?, vraagt antropologe Griet Steel zich af. ‘Of is er alleen angst voor Soedanese vluchtelingen?’

De internationale diplomatie draait op volle toeren. Westerse landen evacueerden hun burgers uit Soedan omwille van de uitbraak van een gewapend conflict tussen het regeringsleger en de paramilitaire Rapid Support Forces (RSF).

In binnen- en buitenland roept de Soedanese bevolking al jaren voor een verandering van de machtsstructuren in Soedan. Zij kijkt nu verslagen toe.

Voor die bevolking is de inzet een vreedzame oplossing voor een conflict dat dreigt uit te monden in een nieuwe, bloederige en langdurige burgeroorlog in de regio. Maar ze is niet langer een gesprekspartner in de vredesonderhandelingen. De revolutionaire kreten voor ‘vrijheid, vrede en gerechtigheid’ worden overstemd door internationale belangen waarin het terugdringen van vluchtelingen de hoogste – en misschien wel enige – prioriteit heeft.

De kranten staan vol hartverscheurende getuigenissen van geëvacueerde en gevluchte Soedanezen die familieleden aan de grenzen moesten achterlaten bij gebrek aan de juiste reisdocumenten. Ze moesten smeken voor een plekje aan boord van één van de evacuatievliegtuigen en kregen geen gratie voor zieke of oudere familieleden zonder visum. Verschillende Soedanezen kunnen het land niet uit omdat hun paspoorten achterbleven op buitenlandse ambassades waarvan de diplomaten in allerijl vertrokken.

Geen daadkracht

Ik doe als antropologe al jaren onderzoek in Soedan en met de Soedanese diaspora in België en Nederland. Ik vraag me af in hoeverre de Soedanese bevolking kan rekenen op buitenlandse steun nu de buitenlanders in veiligheid zijn gebracht.

Het verleden wees al meermaals uit dat internationale druk en/of steun aan Soedan daadkracht mist. Zo ontbrak het niet aan internationale verontwaardiging over de genocide in Darfoer, maar de internationale gemeenschap heeft er nooit met harde hand tegen kunnen optreden. Ook de Verenigde Naties slaagden er nooit in om de beruchte oorlogsmisdadigers uit Soedan, inclusief voormalig dictator Omar al-Bashir, voor het Internationale oorlogstribunaal in den Haag te laten verschijnen.

Beruchte oorlogsmisdadigers voor een oorlogstribunaal brengen lukt niet. Al-Bashir financieel steunen om vluchtelingen tegen te houden die naar Europa trekken, dat wel.

De Europese Unie gaf wél financiële steun aan Bashir’s autoritaire regime om vluchtelingen tegen te houden die via Tsjaad en Libië naar Europa wilden trekken. Europa ontkent dat ze hiermee de milities van generaal Mohamed Hamdan Dagalo, in de volksmond Hemeti (RSF), steunde. Hemeti, de hoofdrolspeler in de huidige strijd met het regeringsleger, blijft ondertussen op sociale media verkondigen dat dit een klusje is waarvoor hij rijkelijk betaald werd door de toenmalige dictator, en dus Europa.

Tegelijkertijd probeerde de Soedanese bevolking het land recht te houden. Dat kon dankzij de steun van miljoenen Soedanezen in de diaspora, die het land tijdens de 30 jaar durende dictatuur van al-Bashir ontvluchtten.

Uit een UNDP-rapport blijkt dat die diaspora, met een geschatte 500 miljoen dollar per jaar aan geldtransfers, de Soedanese economie draaiende hield die volledig ontwricht was geraakt. Het was diezelfde financiële en morele steun uit de diaspora die de roep om een democratisch Soedan kracht bijzette en zo mee leidde tot de revolutie van 2019.

Dat jaar slaagde de burgerbeweging erin, na maandenlang volksprotest, om Omar al-Bashir ten val te brengen. Dat deed ze samen met het regeringsleger, dat ironisch genoeg, 30 jaar met het regime gecollaboreerd had.

Na het vertrek van al-Bashir in april 2019 keerden tal van Soedanezen terug, overtuigd dat er ruimte was voor een nieuw politiek en economisch elan. Maar al snel werd duidelijk dat die nieuwe wind werd tegenwerkt door het regeringsleger van Abdelfatah El-Burhan, gesteund door de paramilitairen van Mohamed Hamdan Dagalo (RSF).

In 2021 pleegden zij samen een nieuwe staatsgreep. Dat de twee generaals nadien zouden strijden voor de ultieme macht in Soedan, stond in de sterren geschreven. Dat ze die machtsstrijd tot uitbarsting brachten in één van de grootste en meest bevolkte steden van Afrika laat zien dat ze zich geen zorgen maken over de schade die ze daarbij aanrichten.

De beelden en verhalen die ik uit Soedan krijg zijn mensonterend. Lijken liggen op straat, ziekenhuizen zitten zonder medicijnen en verkrachting wordt wederom gebruikt als een oorlogswapen. Artsen Zonder Grenzen spreekt van een humanitaire crisis.

Ook de keuze voor de timing van de start van het conflict getuigt van weinig empathie. Ongeveer 90% van de bevolking is moslim. Het einde van de Ramadan, een periode waarin samenhorigheid, naastenliefde en respect voor elkaar centraal staan, werd in Soedan “gevierd” met een bommenoorlog.

Gastvrijheid

Gelukkig zijn er vele Soedanezen die naastenliefde en gastvrijheid nog steeds hoog in het vaandel dragen. Laatst zag ik een ontroerende video waarin de boerenbevolking in het noorden van Soedan vluchtelingen uit de hoofdstad Khartoem verwelkomde met water en dadels.

Het is nog maar de vraag of Soedanezen met dezelfde gastvrijheid verwelkomd zullen worden buiten de landsgrenzen. Europa bewees immers al vaker dat het bereid is om met autoritaire regimes samen te werken om migratie naar de EU tegen te werken.

Zolang er echter alleen met argusogen gekeken wordt naar het aantal Soedanese vluchtelingen vrees ik dat de ernst van het conflict onderbelicht zal blijven. Want de uitbraak van dit conflict betekent ook een zeer abrupt einde van de positieve verandering die de richting uitging van een vredevol en democratisch Soedan.

Vandaag is in de eerste plaats humanitaire noodhulp een prioriteit. Er werd dan ook terecht de vraag gesteld waarom de evacuatievliegtuigen leeg aankwamen in een land waar het tekort aan voedsel en medicijnen groot is.

Zoals gewoonlijk staat de Soedanese diaspora klaar om hulp te bieden en het land weer recht te trekken. Voorlopig lijkt het erop dat ze daarbij alweer in de steek gelaten worden door de internationale gemeenschap.

Griet Steel is antropologe en werkte als assistent-professor aan de universiteit van Utrecht. In Soedan voerde ze de afgelopen jaren onderzoek naar stedelijke transformatie, vrouwelijk online ondernemerschap en bestuur.