De indexdiscussie naar een ander niveau

De redenering van de indextegenstanders gaat ervan uit dat een afschaffing van de automatische indexering van de lonen zal leiden tot een loonmatiging, een verlaging van de lonen van de werknemers. Volgens hen stijgen de lonen in België te snel tegenover onze buurlanden en de zondebok van dienst is de automatische loonindexering.

Dat de lonen, de minimumlonen en de uitkeringen hier automatisch aangepast worden aan de levensduurte zou ervoor zorgen dat Belgische werknemers duurder zijn dan de Duitse (en inderdaad vooral deze), en dat kost ons dan jobs. Een afschaffing of aanpassing van het systeem moet dat probleem van de baan helpen. Maar zal zo’n aanpassing wel leiden tot loonmatiging? En is loonmatiging überhaupt een goed idee?

Sociale doos van Pandora

Het antwoord op de eerste vraag is verrassend: waarschijnlijk niet. Een afschaffing van de automatische loonindexering zal zeker niet automatisch leiden tot loonmatiging. Vakbonden zullen hun looneisen afstemmen op de inflatie en waar mogelijk, met een groter draagvlak, afdwingen door sociale actie. Dit is de soms pijnlijke methode in andere Europese landen. Aangezien meer dan de helft van de Belgische werknemers aangesloten is bij een vakbond en aangezien de lonen collectief bepaald worden door werkgevers en werknemers, zullen inflatiedoelstellingen blijvend de basis zal zijn van onze loonvorming.

Als men de lonen toch sterk wil matigen, wordt het volgende thema van de discussie dan het hele Belgisch loonoverlegmodel? Praten we dan straks over het nut van sociaal overleg? Neemt de politiek het dan voor altijd over van de sociale partners? Dan opent men de sociale doos van Pandora. In onze machtsconstellatie was de keuze voor een gecoördineerd loonvormingsysteem (met index en loonnorm) nog niet zo slecht om de lonen rond het gemiddelde van de Eurozone te houden.

Spel zonder winnaars

Daarenboven kunnen we ons afvragen of loonmatiging wel een goed idee is. Volgens het heersende discours moet de economie aangezwengeld worden door de (loon)kosten van de bedrijven te beperken. Goedkopere producten betekent meer export en dus productie, wat dan weer resulteert in meer jobs. Klinkt logisch, maar even logisch is de omgekeerde redenering. Het garanderen (of verhogen) van de koopkracht leidt tot hogere consumptie en dus productie, wat opnieuw resulteert in meer jobs.

Groot verschil is dat in de eerste redenering landen met elkaar in competitie treden om de laagste lonen en in de tweede niet. Concreet koos Duitsland een eind geleden voor het eerste model en het dwingt nu België en andere landen om mee te spelen in dit spel zonder winnaars. Zowel de Internationale Arbeidsorganisatie als het IMF hebben dit reeds veroordeeld.

Index exporteren

De keuze voor het ene of het andere model is veel meer een politieke keuze dan een economische wetmatigheid. Het eenvoudigweg invoeren van een Europees minimumloon zou loondumpingpraktijken zoals de Duitse mini-jobs onmogelijk maken en zou de druk ook in België van de ketel halen. Vergeet de interne Europese competitie. Om economische schokken via de munt en niet via de lonen op te vangen, moet een consistente Europese loonpolitiek gevoerd worden.

De commissie serveert ons een six pack van neoliberale maatregelen, maar kunnen we niet net zo goed ons indexeringssysteem naar de rest van Europa exporteren? Dit voorkomt competitieve loonmatiging waarbij Europese landen elkaars economie ondergraven. Het dwingt zo bedrijven en landen zich te onderscheiden in termen van productiviteit, innovativiteit en kwaliteit in plaats van in termen van in loonkosten. Het is dus kiezen tussen een Europees economisch model waar enkelen beter van worden of één waardoor we samen uit de huidige crisis geraken.

Dat Europa snel kan gaan heeft het recent bewezen door alle staten een begrotingsdiscipline op te leggen. Laat het nu ook snel gaan door oplossingen uit te werken die werkelijk zoden aan de dijk zetten. De Belgische politici, werkgevers en werknemers moeten hun energie niet steken in symbooldiscussies over non-oplossingen en moeten geen (dure) olie op het vuur gooien. Laat ze aan hetzelfde eind trekken en kiezen voor hervormingen waarbij welvaart, werkgelegenheid en economische groei hand in hand gaan.

Guy Van Gyes, Stan De Spiegelaere en Sem Vandekerckhove zijn onderzoekers aan het HIVA (Onderzoeksinstituut voor arbeid en samenleving) verbonden aan de KULeuven.