Cultuur is verscheidenheid in Europa

Door de geschiedenis heen is er een fascinerende uitwisseling geweest van kennis en vakmanschap. Die uitwisseling hield geen rekening met grenzen. Of eerder, de grenzen brachten een natuurlijke transformatie teweeg die ervoor zorgde dat een bepaalde esthetiek of kunde erg organisch veranderde of versmolt met een andere, om weer iets nieuws op te bouwen aan de volgende grens. Die diversiteit en interne evolutie geldt ook voor een basisbegrip binnen de Europese identiteit: taal.

Taal is één van de eerste culturele expressievormen van een volk. Men staat er niet vaak bij stil, maar taal is een kunst, en door een interessante samenloop van omstandigheden is Europa in zijn eenwording, ondanks menige mislukte pogingen om het anders te laten uitkomen, meertalig gebleven. Die kwaliteit is natuurlijk ook zijn zwakte. In het ergste geval creëert het versnippering, conflicten en misverstanden, maar in het beste geval wordt er via vertalingen en tolken meer tijd genomen om elkaars verschillen en gelijkenissen te begrijpen.

Babel als godsgeschenk

Die noodzakelijke tijd brengt ook een zekere reflectie en objectiviteit. Het onderlijnt de behoefte aan overzicht en de mogelijke verzoening van verschillende standpunten. In die zin is Europa erg uniek en menselijk, met erg uiteenlopende inzichten die vertaald, verzoend en verder ontwikkeld kunnen worden. Men zou kunnen zeggen dat in Europa de Babel-mythe niet meer aanzien wordt als een vloek maar veeleer als een godsgeschenk. De wisselwerking tussen taal en territorium blijft natuurlijk een gevoelig punt, kijk maar naar wat er rond Brussel gebeurt. België is daarin een voorbeeld van al het positieve en negatieve dat hieruit kan voortvloeien.

Men zou kunnen zeggen dat in Europa de Babel-mythe niet meer aanzien wordt als een vloek maar veeleer als een godsgeschenk.

De achilleshiel van Europa is zijn bloedige koloniale geschiedenis. Elk land in Europa heeft een crimineel verleden –of heden– als grondstoffendief, toegedekt met een mantel van bekering tot een godsdienst of tot een politieke ideologie. De realiteit is hoogstwaarschijnlijk niet zo zwart of wit, maar er is zeker nog veel ruimte om Europa’s slechte karma van wereldverovering en pludering opnieuw te ontwarren. Er is veel goed te maken en terug te geven aan de Derde Wereld vooral. Europa heeft daarin vandaag een sleutelrol. De natuurlijke toestroom van vreemdelingen en migranten, vaak komende van die geplunderde landen, wordt in het algemeen erg slecht opgevangen. Nochtans is dit een erg organisch gevolg van de tot op heden gevoerde wereldpolitiek. Het werkt als verbonden vaten, de toestroom is een natuurlijke tegenreactie op een leemte die Europa zelf creëert.

Uiteindelijk moet Europa ontwaken en begrijpen dat de wereld een reflectie is van zichzelf; het moet zijn eurocentrische attitude loslaten, beseffen dat de wereld verschillende middelpunten en standpunten gelijktijdig kan aannemen, het moet ook de verantwoordelijkheid opnemen voor zijn geschiedenis. Europa moet met andere woorden volwassen worden. Dan pas kan het zijn sleutelrol spelen in de verzoening van de uiteenlopende wereldbeelden.

Sidi Larbi Cherkaoui is artistiek leider van Eastman dansgezelschap, laureaat van de Vlaamse Cultuurprijs Podiumkunsten, en met Eastman momenteel ook één van de drie culturele ambassadeurs van de Europese Unie. Cherkaoui is ook vaste columnist van de serie Meningen op Maandag.