Rusland zet Obama hak in Verre Oosten

De Verenigde Staten willen de macht van China in de Stille Oceaan beperken en halen de banden aan met Zuid-Korea, Japan en de Associatie van Zuidoost-Aziatische Naties (ASEAN). Vele ASEAN-landen, waaronder de Filipijnen en Maleisië, voelen zich bedreigd door de opkomst van China, dat op buitenlands vlak alleen maar assertiever lijkt te worden. De Chinese invloed in de Zuid-Chinese Zee stoppen, is dan ook een belangrijke focus voor vele ASEAN-leden.

Obama noemde zich in 2009 nog de eerste Pacific president en kondigde aan dat Oost-Azië de speerpunt van zijn buitenlandbeleid zou worden. De Aziatische landen zien echter weinig concrete inspanningen en twijfelen aan het vermogen van de Verenigde Staten om een verschil te maken in de regio. Dat Rusland nu, na de overname van de Krim, ook nog eens een contract tekent met Vietnam, doet de Verenigde Staten alleen maar zwakker lijken. Vietnam is immers een lid van de ASEAN en een natie in opkomst.

Rusland verlegt focus

ASEAN werd oorspronkelijk eind jaren zestig opgericht als een politieke unie tegen het communistische blok, maar onderging inmiddels een grote transformatie. Vele eilandengroepen in de Zuid-Chinese Zee herbergen waardevolle grondstoffen en de ASEAN komt steeds vaker met China in conflict. De leden kennen sinds de jaren negentig een sterke economische  en sociale integratie.

Rusland en Vietnam onderhouden al langer goede internationale relaties, teruggaand tot op hun communistische verleden. De handel in gas, olie en energie levert beide landen stabiele inkomsten op. De handelsrelaties waren in 2013 nog zo’n vier miljard waard, een groei van maar liefst zeven procent ten opzichte van 2012. Vietnam is bovendien een van de belangrijkste wapenafnemers van Rusland. Ook internationaal vinden beide naties elkaar, met grotendeels gelijklopende buitenlandbelangen.

De aankondiging komt dan ook niet uit de lucht gevallen. Ze is echter opmerkelijk door haar timing. Rusland wil een Centraal-Aziatisch blok oprichten als tegenwicht voor de Europese Unie en tot voor kort werd Oekraïne gezien als een belangrijke partner – wellicht de belangrijkste. Ook Wit-Rusland en Kazachstan zouden deel uitmaken van de unie. Nu de onrusten in Oekraïne een aansluiting voorlopig onmogelijk maken, betekent deze aankondiging een opsteker voor Rusland.

Obama komt zwak over

De Amerikaanse macht daarentegen lijkt steeds minder voor te stellen. Troepenverschuivingen maakten deel uit van de nieuwe buitenlandpolitiek en Obama kondigde in 2009 nog de komst van 2500 mariniers in noordelijk Australië aan. Het duurde echter tot deze maand om zo’n duizend troepen te verschepen en pas in 2017 zullen alle troepen ter plaatse zijn.

Obama krijgt weinig speelruimte van zijn Aziatische bondgenoten. De Filipijnen verwelkomen de Amerikaanse steun, maar willen liever geen permanente Amerikaanse aanwezigheid in het land. De archipel stemde in 1991 nog een wet die de Amerikaanse basissen na 94 jaar sloot.

Maleisië oogt internationaal steeds meer kritiek omwille van zijn behandeling van religieuze minderheden. En de relaties tussen Zuid-Korea en Japan komen onder druk te staan door de nationalistische Japanse regering van Shinzo Abe.

De beste manier om de banden aan te halen, lijkt voor Obama het afsluiten van het Trans-Pacific Partnership (TPP). Het vrijhandelsakkoord moet de relaties tussen de bondgenoten verbeteren en meer vertrouwen kweken. Voor critici betekent dit akkoord echter verminderde arbeidersrechten, buitenproportionele macht voor bedrijven en milieuschade. Hoe dan ook heeft Obama weinig ruimte om te manoeuvreren.

Hij is echter niet de enige die zich gedwarsboomd ziet. China ziet de nieuwe Russisch-Vietnamese relaties al langer met lede ogen aan; het land wordt immers omsingeld door twee grootmachten. De Chinees-Russische as is dus nog niet voor morgen.