Swissleaks onthult Zwitserse bankrekeningen van internationale topfiguren

De documenten, die via de Franse krant Le Monde in handen kwamen van het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ), tonen de omgang van de bank met klanten betrokken in allerhande illegale activiteiten – vooral dan in het verbergen van honderden miljoenen dollar voor belastingoverheden. Ze bevatten de privédossiers van wereldberoemde voetbal- en tennisspelers, wielrenners, rocksterren, Hollywood-acteurs, royalty, politici, zakenlui en rijke families.

De onthullingen werpen een licht op het snijvlak tussen internationale misdaad en legitieme business.

De onthullingen werpen een licht op het snijvlak tussen internationale misdaad en legitieme business. Ze leggen veel meer bloot dan wat tot nu toe geweten was over het potentieel illegale of onethische bedrag binnen HSBC, een van de grootste banken ter wereld.

De gelekte bankgegevens tonen hoe sommige klanten bezoeken brachten aan Genève om enorme sommen contant geld af te halen, soms in gebruikte bankbiljetten. Ze documenteren ook de enorme sommen geld onder controle van diamantdealers waarvan geweten is dat ze werkten in oorlogsgebieden en edelstenen verkochten om conflicten te financieren waarbij onnoemelijk veel doden vielen.

‘De standaarden waren vroeger beduidend lager’

HSBC, dat zijn hoofdzetel heeft in Londen en kantoor houdt in 74 landen op zes continenten, vroeg in eerste instantie aan ICIJ om de gegevens te vernietigen.

Eind januari, nadat ze geïnformeerd werd over de volledige omvang van de resultaten van het ICIJ-onderzoek, gaf HSBC een meer verzoenend antwoord: ‘Wij erkennen dat de cultuur van compliance en de standaarden van due diligence bij de Zwitserse HSBC Private Bank, alsook bij de [bank]industrie in het algemeen, beduidend lager waren dan vandaag het geval is.’

In zijn geschreven verklaring laat de bank weten ‘de voorbije jaren betekenisvolle stappen te hebben gezet om hervormingen door te voeren, en klanten aan de deur te hebben gezet die niet voldoen aan de nieuwe en strikte HSBC-standaarden – met inbegrip van klanten waarover we ons zorgen maakten in termen van naleving van de belastingwetgeving.’

De bank voegde eraan toe dat het dat deel van zijn business heeft geheroriënteerd. ‘Ten gevolge van die herpositionering heeft de Zwitserse HSBC Private Bank zijn klantenbestand met bijna zeventig procent gereduceerd sinds 2007.’

Een rekening in Zwitserland? Moi?

De geheime documenten die ICIJ in handen kreeg slaan op bankgegevens tot 2007 die betrekking hebben op meer dan 100.000 personen en bedrijven uit meer dan 200 landen. Het gaat om een versie van de data die de Franse overheid verwierf en vervolgens in 2010 deelde met andere overheden. Dat leidde in verschillende landen tot vervolgingen en schikkingen inzake belastingontduiking. De Franse gegevens zijn doorgespeeld aan de belastingdiensten van onder meer de VS, Spanje, Italië, Griekenland, Duitsland, de UK, Ierland, India, België en Argentinië.

Het loutere feit dat iemand bij de Zwitserse HSBC Private Bank een rekening had, is op zich geen indicatie van enige overtreding.

In de meeste landen is het niet illegaal om een offshore bankrekening te hebben. Het loutere feit dat iemand bij de Zwitserse HSBC Private Bank een rekening had, is op zich geen indicatie van enige overtreding. Sommige personen die opduiken in de data hadden misschien wel volmacht op een Zwitserse bankrekening, maar waren geen of slechts gedeeltelijk eigenaar van het geld op de rekening. Sommige anderen hadden mogelijk zelfs helemaal geen Zwitserse bankrekening.

Hollywood-acteur John Malkovich bijvoorbeeld, liet bij monde van een medewerker verstaan dat hij niets afweet van een rekening onder zijn naam. Hij giste dat het misschien iets te maken had met Bernard Madoff – de voormalige beursmakelaar die veroordeeld werd voor fraude en een deel van de financiën van Malkovich voor zijn rekening nam.

Een vertegenwoordiger van de Britse actrice Joan Collins antwoordde: ‘In 1993 heeft mijn cliënte fondsen gestort op een bankrekening in Londen. Vervolgens ontdekte ze dat het geld – zonder dat ze daarvoor de opdracht had gegeven – overgemaakt was op de Zwitserse rekening waarvan sprake in uw schrijven.’ De vertegenwoordiger voegde er aan toe dat geen belastingen waren ontdoken.

Rockster David Bowie liet aan ICIJ-mediapartner The Guardian weten dat hij al sinds 1976 officieel in Zwitserland woont. Tina Turner, die misschien wel het imago heeft van een typisch Amerikaanse zangeres, woont al bijna twintig jaar in Zwitserland en gaf haar Amerikaans burgerschap op in 2013.

In heel wat gevallen beschrijven de documenten echter wel degelijk twijfelachtig gedrag. Denk aan bankiers die hun klanten adviseren over de maatregelen die ze kunnen nemen om in hun thuisland belastingen te ontwijken – of klanten die bankiers inlichten over het feit dat hun rekeningen niet aangegeven zijn bij de overheid.

Latijns-Amerikaanse drugkartels

Het onderzoek door ICIJ en zijn team van media-organisaties uit 45 landen delft veel dieper in de donkere hoeken van HSBC dan het onderzoek dat de Amerikaanse senaat in 2012 deed. De senaat kwam toen tot de conclusie dat door de lakse controle bij de bank Latijns-Amerikaanse drugkartels honderden miljoenen dollar konden witwassen via hun Amerikaanse operaties.

In de VS betaalde HSBC meer dan 1,9 miljard dollar om strafrechtelijke en civiele vervolging te voorkomen.

Het uitgebreide HSBC-rapport door het Permanent Subcommittee on Investigations van de Amerikaanse senaat  stelde ook dat sommige bankfilialen de Amerikaanse ban omzeilden op financiële transacties met Iran en andere landen. De Amerikaanse afdeling van HSBC, aldus nog het rapport, voorzag bepaalde Saudische en Bengalese banken van tegoeden en financiële diensten –banken waarvan vermoed wordt dat ze Al Qaeda en andere terreurbewegingen hebben helpen financieren.

Later in 2012 stemde HSBC ermee in meer dan 1,9 miljard dollar te betalen om strafrechtelijke en civiele vervolging te voorkomen.

Een medewerker van het subcomité van de Amerikaanse senaat liet weten dat onderzoekers de data van HSBC Private Bank die ICIJ in handen kreeg ook had opgevraagd, maar dat de overdracht werd geweigerd door het management van de bank.

Meer dan 140 journalisten uit 45 landen

De documenten die ICIJ verkreeg zijn gebaseerd op gegevens die aanvankelijk zijn buitengesmokkeld door de voormalige HSBC-medewerker – en latere klokkenluider – Hervé Falciani en die werden overgemaakt aan de Franse overheid in 2008. Le Monde verkreeg materiaal uit het onderzoek door de Franse belastingdienst naar de data, en deelde het materiaal van de Franse belastingoverheid met ICIJ, onder de afspraak dat ICIJ een team journalisten uit verschillende landen zou samenstellen dat de data kon doorploegen vanuit verschillende invalshoeken.

Meer dan 140 journalisten uit 45 landen werkten aan het ICIJ-onderzoek mee. Daaronder reporters van Le Monde, de BBC, The Guardian, 60 Minutes, Süddeutsche Zeitung en meer dan 45 andere media-organisaties. De Belgische partners zijn De Tijd, Le Soir en MO*.

De journalisten vonden namen van huidige en voormalige politici uit onder meer de UK, Rusland, Oekraïne, Georgië, Kenia, Roemenië, Rwanda, Paraguay, Djibouti, Senegal, de Filipijnen en Algerije. Ze vonden verschillende personen die op de huidige Amerikaanse sanctielijst staan, zoals Selim Alguadis en Gennady Timchenko.

Alguadis is een Turkse zakenman waarvan beweerd wordt dat hij gesofistikeerde elektronica heeft geleverd aan Libiës geheime project rond nucleaire wapens. Miljardair Timchenko, een medewerker van de Russische president Vladimir Poetin, is een van de belangrijkste personen op de sanctielijsten die zijn opgesteld als antwoord op de Russische annexatie van de Krim en de crisis in Oost-Oekraïne.

De precieze rol van Alguadis of Timchenko in relatie tot de Zwitserse rekeningen blijkt niet uit de documenten. Een woordvoerder van Timchenko zegt dat de redenen voor de sancties ‘vergezocht en zeer gebrekkig’ waren en dat zijn cliënt ‘altijd volledig aan zijn belastingverplichtingen heeft voldaan’.

Ook Alguadis reageerde: ‘Ik heb in mijn leven bankrekeningen gehad bij Turkse en internationale banken omwille van persoonlijke redenen. Op sommige momenten vond ik het voorzichtig om een deel van mijn spaargeld offshore te houden.’ Alguadis noemde de Amerikaanse beschuldigingen ‘onzin’. ‘Al onze exporten zijn correct aangegeven bij de Turkse douane en waren volledig legaal’, zei Alguadis, die alle linken met Libië ontkent. 

Van de Egyptische revolutie tot de Syrische burgeroorlog

Sommige klanten met miljoenen en soms tientallen miljoenen dollars op hun rekeningen zijn politiek gelieerde figuren, zoals Rachid Mohamed Rachid, de voormalige Egyptische minister van Handel die in februari 2011 Caïro ontvluchtte tijdens de opstand tegen Hosni Moearak.

De voormalige Egyptische minister van Handel had volmacht op een Zwitserse rekening met een saldo van 31 miljoen dollar. 

Rachid, die volgens de gegevens de volmacht had op een rekening met daarop 31 miljoen dollar, werd in absentia veroordeeld voor vermeende afzetterij en de verspilling van publieke middelen.

Verder staan in de documenten onder meer de namen van wijlen Frantz Merceron, de vermeende loopjongen van wijlen voormalig Haïtiaans president Jean Claude “Baby Doc” Duvalier, die ervan beschuldigd werd voor liefst 900 miljoen dollar te hebben geplunderd vooraleer hij het land ontvluchtte.

Een andere naam is Rami Makhlouf, de neef en nauwe relatie van de Syrische president Bashar al-Assad, die betrokken is bij een burgeroorlog waarin de voorbije drie jaar tienduizenden doden vielen. Makhlouf staat opgelijst als gevolmachtigde op een rekening ter waarde van 1,3 miljoen dollar die toebehoort aan zijn echtgenote. Verder duikt hij in de data op als uiteindelijke begunstigde van verschillende rekeningen.

Problemen met justitie

De documenten bevatten ook namen van personen die verwikkeld zijn in rechtszaken, zoals Vladimir Antonov, de voormalige eigenaar van de Britse voetbalclub Portsmouth FC. Hij staat in Litouwen terecht voor een vermeende bankfraude ten belope van 500 miljoen euro.

Verder is er nog de Kazachse bankier Margulan Seisembayev, die er door de Alliance Bank van beschuldigd wordt activa te hebben geplunderd, en Tancred Tabone, het voormalige hoofd van het Maltese staatsoliebedrijf Enemalta – die terechtstaat voor het vermeende vragen van smeergeld.

‘De Zwitserse rekeningen hebben we geopend om zakenredenen en omdat Zwitserse banken een betere opvolging van hun klanten verzekeren en veel flexibeler zijn dan Britsen banken.’

In een reactie liet de advocaat van Tabone weten dat zijn cliënt alle beschuldigingen ontkent, en voegde eraan toe dat hij ‘de Zwitserse autoriteiten formeel heeft toegestaan al die informatie vrij te geven… Zijn fiscale zaakjes zijn in dat opzicht in orde.’

Antonov staat geregistreerd als uiteindelijke begunstigde van een rekening met daarop destijds 65 miljoen dollar. Seisembayev is opgelijst als uiteindelijke begunstigde van meerdere rekeningen.

Een vertegenwoordiger liet aan ICIJ-mediapartner The Guardian weten: ‘Mr. Antonov is geen belastingplichtige in de UK en dat is hij ook nooit geweest. De Zwitserse rekeningen waarnaar u verwijst, opende hij in 2008 omwille van zakenredenen en omdat Zwitserse banken een betere opvolging van hun klanten verzekeren en veel flexibeler zijn dan Britsen banken.’

De neef van de Queen en nog meer royalty

Verder duiken in de gegevens de namen op van Li Xiaolin, dochter van de voormalige Chinese premier Li Peng, gekend om zijn rol in het bloedbad op het Plein van de Hemelse Vrede; Joseph Fok, rechter bij het hoogste hof in Hongkong; en de prins en prinses Michael van Kent, de neef van de Britse Queen Elizabeth II en zijn echtgenote.

De rekening die gelinkt kan worden aan de prins en de prinses stond op naam van hun bedrijf, Cantium Services Limited.

De rekening die gelinkt kan worden aan de prins en de prinses stond op naam van hun bedrijf, Cantium Services Limited. Een vertegenwoordiger van het koppel zegt dat de rekening ‘nooit fondsen had noch ontving’ en gesloten werd in 2009. Li Xiaoling staat, samen met haar man, geregistreerd als uiteindelijke begunstigde van een rekening met daarop destijds 2,5 miljoen dollar. Fok stond dan weer geregistreerd als titularis van een rekening die in 2002 werd stopgezet. Ze antwoordden niet op vragen om een reactie.

In de gegevens staan ook namen van verschillende royalty, van de Marokkaanse koning Mohamed VI, over de kroonprins van Bahrein Prins Salman bin Hamad bin Isa Al Khalifa, tot tientallen leden van de familie die in Saudi-Arabië aan de macht is. Heel wat onder hen waren – gedeeltelijk of volledig – uiteindelijke begunstigde van rekeningen. De rol van de Marokkaanse koning stond niet gespecifieerd. Een woordvoerder van de Bahreinse kroonprins reageerde: ‘De kroonprins investeerde in een regionaal hedgefonds waar hij geen controle over had en waar hij ook geen belastingvoordeel heeft uitgehaald.’​

Politieke donaties

Wat betreft Amerikaanse zakenlui-slash-politieke donoren heb je financier en filantroop S. Donald Sussman, wiens rekening dateert van voor zijn huwelijk met het Democratische parlementslid Chellie Pingree van Maine; miljardair en eigenaar van de lingerieketen Victoria’s Secret, Lex Wexner, die in 2012 een kwart miljoen dollar doneerde aan een zogenaamde Super PAC [een soort lobbygroep] ter ondersteuning van de voormalige Republikeinse presidentskandidaat Mitt Romney; en de Israëlische diamantairsfamilie Steinmetz.

De Wall Street Journal schreef in 2007 dat Sage Capital Growth – het durfkapitaalbedrijf van de familie Steinmetz – voor toespraken en andere diensten genereuze toelages had betaald aan Rudy Giuliani, de voormalige New Yorkse burgemeester, geprezen om zijn strijd tegen georganiseerde misdaad en corruptie, die zich later bij de Republikeinen kandidaat stelde voor de presidentsverkiezingen.

Een vertegenwoordiger van filantroop Donald Sussman zegt dat de rekening niet aan hem toebehoorde.

Een vertegenwoordiger van Sussman zegt dat de rekening niet aan hem toebehoorde, en voegde eraan toe dat hij een passieve investering had gedaan in een technologisch venture-fonds. Volgens de vertegenwoordiger was het dit fonds dat de rekening had, en had hij pas via de vragen van ICIJ voor het eerst over het bestaan van de rekening gehoord. ‘De investeringen van mijnheer Sussman waren minderheidsbelangen,’ aldus de woordvoerder, ‘en hij had niets te maken met het management van het fonds, investeringsbeslissingen of andere activiteiten.’ Wexner noch de familie Steinmetz reageerden op vragen om commentaar.

Offshore belastingparadijzen

Een analyse van de data door ICIJ toont hoe heel wat personen gelinkt aan rekeningen bijkomende maatregelen namen om hun identiteit te verbergen, ook al verzekerde de HSBC-staf er hen herhaaldelijk van dat ze reeds goed beschermd werden door het Zwitserse bankgeheim.

Heel wat rekeningen stonden op naam van bedrijven in offshore belastingparadijzen zoals de Britse Maagdeneilanden, Panama of het afgelegen eiland Niue in de Grote Oceaan, veeleer dan dat ze op naam stonden van de personen die het geld bezaten. Duizenden klanten maakten gebruik van geanonimiseerde, genummerde rekeningen.

Pseudoniem kiezen

In de documenten verwijst een HSBC-werknemer naar een van de meest prominente figuren uit de Australische zakenwereld, Charles Barrington Goode, met zijn initialen. ‘Rek. Houder Mr. Ch. B. G. zou Mr. Shaw genoemd willen worden. De hele tijd spraken we dus van Mr. Shaw’, schreef de bankmedewerker in een document. De rekening van Goode stond geregistreerd onder de naam “SHAW99”.

Toen de HSBC-medewerker die nota opstelde, was Goode voorzitter van ANZ bank, een van Australiës grootste banken. Tijdens een debat in het Australische parlement in 2001 werd Goode door een senator omschreven als ‘fondsenwerver voor de Liberale Partij’, de huidige regeringspartij van de Australische premier Tony Abbott.

Twee stichtingen waar Goode in Australië publiekelijk mee geassocieerd werd – The Cormack Foundation en Valpold Pty Ltd – gaven meer dan 30 miljoen Australische dollar aan de Victoria-tak van de Liberal Party tussen 1998 en 2003, aldus aangiftes bij de Australische verkiezingscommissie.

‘De bankbediende zei dat ik omwille van veiligheidsredenen een andere naam moest gebruiken.’

Goode liet aan ICIJ weten dat hij zijn rekening 30 jaar geleden opende, en dat de bank erop aandrong dat hij een pseudoniem zou gebruiken. ‘De bankbediende zei me dat ik omwille van veiligheidsredenen een andere naam dan mijn eigen nodig had, of een nummer, om de rekening te identificeren. Die naam moest ik ook gebruiken in mijn communicatie met de bank. Ik koos voor de naam Shaw.’

Goode zei dat de ‘rekening slapende was gedurende zowat 25 jaar’ en dat hij de rekening – vooraleer hij ze vijf jaar geleden sloot – had aangegeven bij de Australische belastingadministratie en belastingen had betaald op het inkomen uit de rekening.

Belastingfraude

De documenten roepen nieuwe vragen op over vroegere publieke verklaringen van HSBC dat zijn personeel klanten niet hielp belastingen te ontduiken/ontwijken. In juli 2008 bijvoorbeeld verklaarde Chris Meares, toenmalig hoofd privaatbankieren van HSBC, tijdens een hoorzitting in het Britse parlement: ‘We verbieden onze bankiers om belastingontduiking/-ontwijking [tax evasion] aan te moedigen of erbij te worden betrokken.’

‘Zijn bezorgdheid gaat uit naar het risico dat de autoriteiten erachter komen. Ik heb geprobeerd hem gerust te stellen dat er geen risico bestaat dat dat gebeurt.’

Drie jaar daarvoor had een vermogende Britse klant, Keith Humphreys, een directeur van de Engelse Premier League voetbalclub Stoke City FC, zo blijkt uit de documenten, verklaard aan zijn HSBC-manager dat een van de Zwitserse rekeningen van zijn familie ‘niet aangegeven’ was bij de Britse fiscus. De documenten tonen dat op die rekening destijds meer dan 450.000 dollar stond.

Humphreys liet aan ICIJ-mediapartner The Guardian weten dat de Zwitserse rekening niet van hem was maar van zijn vader, en dat ze later vrijwillig werd aangegeven bij de overheid. De rekening, aldus Humphreys, ‘werd opgezet in lijn met financieel advies dat destijds werd gegeven’ en werd in 2011 aangegeven bij de Britse fiscus, via een schikking van 147.165 pond.

In een ander voorbeeld voegde een HSBC-medewerker de volgende nota toe aan het dossier van de Ierse zakenman John Cashell, die later in zijn thuisland veroordeeld werd voor belastingfraude: ‘Zijn bezorgdheid gaat uit naar het risico dat de Ierse autoriteiten erachter komen. Ik heb nogmaals geprobeerd hem gerust te stellen dat er geen risico bestaat dat dat gebeurt.’ Cashell antwoordde niet op vragen om commentaar.

‘Deze klant is enigszins paranoïde’

De bank zelf werd ongemakkelijk over een transactie van twintig miljoen euro door een Servische zakenman. De bankbedienden vroegen de man om zich minder opvallend te gedragen. ‘Uitgelegd dat de bank niet tussenkomt in zijn geldtransacties,’ aldus het document, ‘maar zou liever hebben dat hij die activiteiten op een lager pitje zet. [Hij] begrijpt onze bezorgdheid en zal kleinere bedragen gebruiken.’

Het HSBC-personeel toonde zich ook wat bezorgd over de beschrijving van een Canadese dokter, Irwin Rodier. ‘Deze klant is enigszins paranoïde. Wanneer hij naar Zürich kwam bijvoorbeeld, vloog hij naar Parijs en huurde daar een auto om naar Zürich te rijden, opdat zijn finale bestemming niet bekend zou worden, enzovoort.’

‘Zwitserse banken veronderstelden vroeger dat de verantwoordelijkheid voor het betalen van belastingen bij de individuele klanten lag.’

Rodier vertelde aan ICIJ-mediapartner CBC/Radio-Canada dat hij zijn belastingverplichtingen met de Canadese overheid had geregeld.

In zijn verklaring aan ICIJ stelde HSBC: ‘In het verleden werkte de Zwitserse bankindustrie van privaatbankieren heel erg anders dan vandaag. Private banken, waaronder ook de Zwitserse HSBC privaatbank, veronderstelden dat de verantwoordelijkheid voor het betalen van belastingen bij de individuele klanten lag, veeleer dan bij de instellingen die bankiersdiensten leverden.’

De Europese Spaarrichtlijn omzeilen

Sommige Europese klanten, zo blijkt uit de documenten, kregen advies over hoe ze de roerende voorheffing op hun spaartegoeden konden omzeilen die in 2005 in EU-lidstaten in het leven werd geroepen. Zwitserland had ermee ingestemd om die belasting toe te passen – de zogenaamde Europese Spaarrichtlijn (ESD).

Die spaarrichtlijn heeft enkel betrekking op personen, niet op bedrijven. De documenten tonen hoe HSBC Private Bank dit achterpoortje gebruikte om producten te promoten die personen transformeerden in bedrijven omwille van fiscale redenen.

In 2005 kwamen in Zwitserland dagelijks klanten toe om contant geld af te halen. Soms vroegen ze om kleine, gebruikte bankbiljetten.

De documenten tonen dat er in 2005 dag na dag klanten toekwamen in Zwitserland om contant geld af te halen in Britse ponden, euro’s, Zwitserse franken, dollars en zelfs Deense kronen – soms vroegen ze om kleine, gebruikte bankbiljetten.

Iemand die op die manier contant geld in euro’s en dollars kreeg, was Arturo del Tiempo Marques, een projectontwikkelaar die in 2013 door het Spaanse gerecht tot zeven jaar cel veroordeeld werd voor cocaïnesmokkel. Hij was verbonden aan 19 HSBC-rekeningen met daarop meer dan drie miljoen dollar. Hij reageerde niet op vragen om commentaar.

In één transactie in september 2005 werd de Britse zakentycoon Richard Caring beschreven als iemand die – omgeven door veiligheidsmensen – meer dan vijf miljoen Zwitserse frank in contanten afhaalde.

HSBC-medewerkers gaven toelichting bij het uitbetalen van zo’n grote som contant geld door een verklaring van Caring te citeren dat hij van plan was om het geld bij een andere Zwitserse bank onder te brengen, en hij wilde niet dat de ene bank dat wist van de andere. Ze schreven: ‘RC gaat erg ver om discretie te bewaren’.

De documenten tonen hoe een belangrijke donor van Britse politici een miljoen dollar overmaakte aan de Clinton Foundation. 

Een vertegenwoordiger van Caring zei aan The Guardian dat hij geen belastingen ontdook en dat zijn ‘gebruik van offshore fondsen gebeurde onder algemeen gebruikte en aanvaarde belastingprincipes’.

De documenten tonen hoe Caring, een belangrijke donor van Britse politici, een miljoen dollar overmaakte aan de Clinton Foundation, een non-profit opgezet door de voormalige Amerikaanse president Bill Clinton, met als missie ‘het versterken van de capaciteit van mensen in de VS en elders in de wereld om de uitdagingen van wereldwijde interdependentie aan te gaan’.

De dotatie aan de Clinton Foundation werd in december 2005 aangevraagd. Een maand daarvoor had Caring een spectaculaire show met champagne en kaviaar gefinancierd in het Winterpaleis van Catharina de Grote, in het Russische Sint-Petersburg. Hij had 450 gasten laten overvliegen voor een optreden van Sir Elton John en Tina Turner en een toespraak van Bill Clinton. Tijdens het event werd meer dan elf miljoen pond opgehaald voor een liefdadigheidsinstelling voor kinderen.

Weeldering nachtelijk banket met Clinton en Nazarbayev

Ook een reeks andere prominente donoren van de Clinton Foundation duikt op in de documenten, onder wie de Canadese zakenman Frank Giustra en de Duitse zevenvoudig Formule 1-kampioen Michael Schumacher. Een vertegenwoordiger van Schumacher, die opgelijst staat als de uiteindelijke begunstigde van een rekening gesloten in 2002, liet aan ICIJ weten dat Schumacher reeds lang officieel in Zwitserland woont.

Een vertegenwoordiger van de Duitse zevenvoudig Formule 1-kampioen Michael Schumacher laat weten dat Schumacher reeds lang officieel in Zwitserland woont.

De documenten tonen dat Giustra de enige persoon is in een HSBC-rekening waarop in 2006-2007 meer dan tien miljoen dollar stond, hoewel zijn rol in die rekening niet gespecifieerd staat. De New York Times schreef in 2008 dat Giustra geld doneerde aan de Clinton Foundation kort nadat Bill Clinton hem vergezelde op een trip naar Kazachstan in 2005. Na hun aankomst hadden de twee bezoekers een ontmoeting met de Kazachse president Nursultan A. Nazarbayev tijdens een weeldering nachtelijk banket.

De krant schreef dat Clinton publiek zijn steun had uitgesproken voor Nazarbayev, wat haaks stond op de toenmalige positie van de Amerikaanse regering en van Clintons echtgenote en toenmalig senator, Hillary Rodham Clinton, die kritiek had geuit op de mensenrechtensituatie in Kazachstan. Twee dagen later, zo blijkt uit bedrijfsdocumenten, mocht Giustra zich inkopen in drie door de staat geleide uraniumprojecten in Kazachstan.

Zowel Clinton als Giustra lieten in de New York Times optekenen dat Clinton naar Kazachstan was afgereisd om zelf het filantropisch werk van de Clinton Foundation te zien. Een woordvoerder van Clinton stelde in de krant dat de voormalige president zich in het algemeen bewust was van Giustra’s mijnbouwbelangen in Kazachstan maar niets had ondernomen om die belangen vooruit te helpen.

Een woordvoerder van de Clinton Foundation vertelde aan The Guardian dat ze ‘sterke praktijken heeft inzake donor-integriteit en transparantie, die ruim de vereisten voor Amerikaanse liefdadigheid overstijgen, met inbegrip van de volledige openheid over al onze donoren.’

Onderzoeken naar HSBC in verschillende landen

De gegevens die de Franse autoriteiten hebben gedeeld met andere overheden vormen de basis van formele onderzoeken in verschillende landen.

Franse magistraten onderzoeken of de bank sommige klanten geholpen heeft om in 2006 en 2007 belastingen te ontduiken. Franse autoriteiten vereisten van HSBC om een borgsom van 50 miljoen euro te deponeren.

De Belgische onderzoeksrechter Michel Claise stelde de bank in november 2014 in verdenking van ernstige en georganiseerde fiscale fraude

De Belgische onderzoeksrechter Michel Claise stelde de bank in november 2014 in verdenking van ernstige en georganiseerde fiscale fraude, witwassen, criminele organisatie en onwettige uitoefening van het beroep van financieel tussenpersoon.

In augustus 2014 vielen Argentijnse belastingambtenaren de HSBC-afdeling in Buenos Aires binnen. Volgens de Buenos Aires Herald beschuldigde de topman van de Argentijnse fiscus, Ricardo Echegaray, HSBC ervan een ‘platform te hebben gecreëerd dat fraude faciliteerde’ als ‘een maneuver om informatie over bankrekeningen te verbergen voor de belastingadministratie’.

HSBC stelde in zijn verklaring aan ICIJ dat het zich ‘volledig inzette voor de uitwisseling van informatie met de relevante autoriteiten’ en ‘actief maatregelen nam om zeker te zijn dat klanten transparant zijn naar de fiscus toe, nog voor een regelgevende of wettelijke verplichting daartoe. We werken ook samen met de relevante autoriteiten die deze zaken onderzoeken.

Bloedige Burundese burgeroorlog

Linken met wapenhandelaars duiken regelmatig op in de documenten die ICIJ in handen kreeg.

HSBC bleef Aziza Kulsum en haar familie als klant houden, zelfs nadat Kulsum genoemd werd door de Verenigde Naties als financier van de bloedige Burundese burgeroorlog in de jaren negentig.

Het VN-rapport van 2001 bestempelde Kulsum eveneens als een centrale speler in Congo, in de onwettige handel in coltan – een strategisch belangrijk mineraal gebruikt in elektronische toestellen. Een groot deel van de wereldaanvoer van coltan is afkomstig uit conflictgebieden in Centraal Afrika, waar gewapende facties heel wat mijnen controleren, mijnwerkers afpersen en hun voordeel slaan uit de verkoop van illegale erts.

Linken met wapenhandelaars duiken regelmatig op in de documenten die ICIJ in handen kreeg.

Terwijl twee van Kulsums rekeningen werden gesloten voor 2001, werd een derde rekening met daarop 3,2 miljoen dollar op een onbekende datum bevroren (hoewel niet gesloten) omwille van niet nader gespecifieerde ‘compliance redenen’.

Kulsums echtgenoot had een niet gespecifieerde verbinding met nog een andere rekening, die niet gesloten werd en waarop op een gegeven ogenblik in de periode 2006/2007 nog eens 1,6 miljoen dollar stond.

HSBC refereerde naar Kulsum met de term ‘zakenvrouw (stenen en edelmetalen)’ en eigenaar van een sigarettenfabriek.

Kindsoldaten

Nog een twijfelachtige rekening duikt op onder de naam van Katex Mines Guinee. Volgens een VN-rapport uit 2003 was Katex Mines een dekmantelbedrijf gebruikt door het Guinese ministerie van Defensie om wapens te verhandelen naar rebellen in Liberia tijdens een conflict in 2003. Onervaren kindsoldaten vochten mee aan beide zijden. Honderden mensen werden gedood en er vielen meer dan tweeduizend gewonden.

Drie jaar nadat VN-rapporten over Katex Mines publiek werden gemaakt, stond er 7,14 miljoen euro op de rekening, zo blijkt uit de documenten.

Een vermomde keten van offshore tussenpersonen

In nog een andere nota wordt verwezen naar de ontmoeting in 2005 tussen HSBC-personeel en klant Shailesh Vithlani in het Tanzaniaanse Dar es Salaam. Inhoud van het gesprek was hoe Vithlani zijn geld het best kon investeren.

The Guardian schreef in 2007 dat Vithlani – die in de documenten vermeld staat als uiteindelijke begunstigde van een rekening – een vermeende tussenpersoon was die de Britse wapenproducent BAE hielp om in het geheim 12 miljoen dollar te betalen op een niet-gespecifieerde Zwitserse bankrekening in ruil voor de aankoop van een veel te duur militair radarsysteem door de Tanzaniaanse regering.

Vithlani, die niet bereikt kon worden voor commentaar, stelde in 2007 in The Guardian dat hij geen geld had betaald vanuit Zwitserland aan beambten in Tanzania.

Een andere HSBC-klant gelinkt aan BAE was Fana Hlongwane, een Zuid-Afrikaanse politiek adviseur en zakenman. Het Britse Serious Fraud Office liet in verklaringen die in 2008 zijn overgemaakt aan Zuid-Afrikaanse aanklagers optekenen dat Hlongwane geld had gekregen van BAE via een vermomde keten van offshore tussenpersonen om wapendeals te promoten.

Hlongwane’s advocaten reageerden niet op herhaaldelijke vragen om commentaar.

In een beëdigde verklaring die Hlongwane in 2014 aflegde in het kader van een lopend onderzoek ontkende ‘enig bewijs dat mijzelf en/of mijn bedrijven impliceert in eender welke corruptie of overtreding’.

Hlongwane duikt in de gegevens op als uiteindelijke begunstigde van een rekening, Leynier Finance SA, waarop 888.000 dollar stond. Twee andere rekeningen, met daarop op een gegeven ogenblik in 2006/2007 12 miljoen dollar, specificeren zijn exacte rol niet.

Angola-gate

Een andere rekeninghouder lijkt gelieerd te zijn aan het zogenaamde Angola-gate-schandaal.

In 2008 startten Franse aanklagers procedures tegen meer dan 40 personen betrokken bij gecorrumpeerde wapenverkopen aan Angola in de jaren negentig. 

In 2008 startten Franse aanklagers procedures tegen meer dan 40 personen betrokken bij gecorrumpeerde wapenverkopen aan Angola in de jaren negentig. Het schandaal, waarbij naar verluidt meer dan 50 miljoen dollar aan smeergeld werd betaald in ruil voor contracten ter waarde van bijna 800 miljoen dollar, noemde hooggeplaatste Franse personen, waaronder de zoon van de voormalige Franse president François Mitterand.

De rekening die waarschijnlijk gelieerd is aan Angolagate, onder de naam Micheline Arlette Manuel en ook onder de naam Corday, was geopend van 1994 tot 1999. Manuels precieze rol in de rekening stond niet gespecifieerd.

Corday is de naam van een serie rekeningen bij HSBC en andere banken die publiek zijn gelieerd aan Yves, de echtgenoot van Micheline Arlette Manuel. De man had zelf ook een rekening bij HSBC en stierf na een veroordeling voor zijn rol in het schandaal. Een Frans vonnis van oktober 2011 stelt dat Yves Manuel 2,59 miljoen dollar ontving en verborg – geld waarvan hij wist dat het afkomstig was van het bedrijf dat smeergeld had betaald aan Franse en Angolese beambten. Zij antwoordde niet op vragen om commentaar.

Fregatten uit Frankrijk

Nog een andere rekening staat opgelijst onder de naam Wang Chia-Hsing, de zoon van de vermeende tussenpersoon in een beruchte Taiwanese wapendeal, Andrew Wang Chuan-pu.

Wang Chuan-pu is een voortvluchtige die door Taiwan gezocht wordt omwille van zijn vermeende rol in de moord op de Taiwanese Navy-kapitein Yin Ching-fen en een reeks smeergeld- en corruptieschandalen met linken naar Taiwan, Frankrijk en China.

De South China Morning Post berichtte dat Wang Chuan-pu Taiwan verliet kort nadat het lichaam van Yin – die van plan was naar buiten te treden over vermeende corruptie bij de aankoop van zes Franse fregatten door de Navy – in december 1993 gevonden werd voor de noordelijke kust van het eiland. Ondanks het overlijden van Chuan-pu eerder dit jaar, bekendgemaakt door zijn Zwitserse advocaten op 30 januari, lopen rechtszaken in Zwitserland en Taiwan verder.

De HSBC-documenten tonen conversaties tussen HSBC-personeel en Wang Chia-Hsing, die beschreven wordt als interieurontwerper en waarvan een Londens adres wordt vermeld. De conversaties waarvan sprake slaan onder meer op de periode toen een rekening met daarop meer dan 38 miljoen dollar het voorwerp uitmaakte van een blokkering door het gerecht. De documenten maken echter niet duidelijk wat precies de rol van Wang Chia-Hsing in de rekening was.

De banknota’s maken ook duidelijk dat een HSBC-werknemer bereid was om een formulier te antidateren.

Wel melden ze dat hij aan de bank vroeg om zijn niet-gedomicilieerde residentie-status in de UK te erkennen – een referentie naar een buitenlander die in de UK woont en geen inkomstenbelasting of vermogenswinstbelasting betaalt op inkomsten in het buitenland. Dit wordt in het algemeen beschouwd als een vorm van legale belastingontwijking. De banknota’s maken ook duidelijk dat een HSBC-werknemer bereid was om een formulier te antidateren.

Een vertegenwoordiger van Wang Chia-Hsing zei dat hij ‘alle vereiste belastingen had betaald en niet ongepast of onwettig heeft gehandeld’.

Vertaling: Kristof Clerix

Werkten mee aan dit artikel: Gerard Davet, Fabrice Lhomme, Elliot Blair Smith, Ryan Chittum, Charles R. Babcock, Cecile Schilis-Gallego, Matthew Caruana Galizia, Hamish Boland-Rudder, Emilia Diaz-Struck, Marcos Garcia Rey, Delphine Reuter, Karen Chang, Frederic Zalac, David Leigh en James Ball.