De schone schijn van het Braziliaanse klimaatbeleid

Brazilië staat zevende op de wereldranglijst van landen met de grootste uitstoot, terwijl China  koploper is geworden. Op de klimaattop van Kopenhagen in 2009 stelde Brazilië zijn Nationaal Klimaatplan voor. Het beloofde daarin zijn emissies van broeikasgassen tussen de 36,1 procent en 38,9 procent terug te dringen tegen 2020, vooral door te focussen op REDD+, het inperken van de ontbossing in het Amazonewoud en de Cerrado.   

Eerst het goede nieuws

Uit de rapportering van eind 2013 bleek dat de uitstoot van de Braziliaanse broeikasgassen in 2012 met bijna vijf procent was gedaald ten opzichte van 2011, terwijl die van China met drie procent was gestegen. Volgens het Observatorio do Clima, een netwerk van Braziliaanse klimaat-ngo’s is dat voor Brazilië de laagste uitstoot in twintig jaar.

Het aparte aan Brazilië is dat de belangrijkste bron voor broeikasgassen de ontbossing is. Brazilië is/was koploper in uitstoot uit ontbossing, die vooral in 1995 een piek kende. De grootste daling in uitstoot komt dan ook van het afremmen van de ontbossing, mede onder internationale druk maar ook door het toegewijde werk van milieuministers als Marina Silva en Carlos Minc in de regering-Lula.

Ook het feit dat Brazilië een heel groot deel van zijn elektriciteitsproductie haalt uit waterkracht, toomt de emissies uit energie in.   

Met die twee componenten pakt Brazilië dan ook graag uit op de internationale fora, waar het samen met China, India en Zuid-Afrika de zogenaamde BASIC-groep vormt.   

Olieverslaving

Meer dan 70 procent van alle geplande investeringen in de energiesector voor de komende tien jaar zullen naar fossiele brandstoffen gaan.

De positieve verwezenlijkingen worden echter overschaduwd door de verslaving aan fossiele brandstoffen. ‘Een evolutie naar een koolstofarme economie is nog heel ver weg’, stelt Carlos Rittl, secretaris-generaal van het Observatorio do Clima. ‘De energiesector heeft zijn uitstoot meer dan verdubbeld ten aanzien van de jaren negentig. De uitstoot van benzine is de voorbije vier jaar met 64 procent gestegen. Emissies uit landbouw en industrie zijn ten opzichte van 1992 respectievelijk 38 en 55 procent gestegen. En ook de niet meer zo arme consumenten verbranden steeds meer energie.’  

De auto is koning in dit Zuid-Amerikaanse land. De productie wordt stevig gesubsidieerd om de aankoopprijs laag te houden. Ook de benzineprijzen worden kunstmatig laag gehouden en aan de pomp kiezen mensen nu eenmaal voor de goedkoopste brandstof.

Meer dan zeventig procent van alle geplande investeringen in de energiesector voor de komende tien jaar zullen naar fossiele brandstoffen gaan, aldus Carlos Rittl. ‘En dat kan nog toenemen als er wordt beslist om ook schaliegas te ontginnen. Vorig jaar is de eerste vergunning gegeven om verkennend onderzoek te doen.’

Pré-sal

Geheel in die lijn met die olieverslaving heeft Brazilië  ingezet op de ontginning van pré-sal,  de diepzee-olie voor de kusten van Rio de Janeiro. Het argument daarvoor luidt: ‘Als wij het niet doen, doen anderen het wel.’  Om aan de Brazilianen de gigantische investeringen in dit megaproject te verantwoorden, is het project van pré-sal gebrand als Braziliës “fonds voor sociale zekerheid”. Het is met de ontginning van die diepzee-olie dat Brazilië zijn pensioenen en sociale zekerheid zal kunnen betalen.

Carlos Rittl over pré-sal: ‘Het eerste veld, Libra, heeft een exploitatietijd voor 35 jaar. Gerekend vanaf de eerste ontginning brengt ons dat alleen voor dit ene veld tot 2048. Er wordt in geïnvesteerd alsof er geen klimaatcrisis zou zijn.’

Maar er is ook een groot risico aan verbonden, stelt Rittl. Niet alleen voor het klimaat, ook financieel. De internationale onderhandelingen zullen strenge restricties opleggen aan het gebruik van fossiele brandstoffen. Zelfs het Internationaal Energie Agentschap stelt dat die reserves in de ondergrond moeten blijven als mensen het ernstig menen om het klimaatprobleem aan te pakken. Rittl: ‘Die boodschap wordt eigenlijk volkomen genegeerd, ook door de buitenlandse investeerders in pré-sal – China, de EEUU en Europa.’

Probleem, oplossing en opnieuw probleem  

Behalve pré-sal is er ook de agro-industrie die “roet in het eten gooit” – of beter: in de lucht blaast. De sector is nog altijd in expansie en katapulteert Brazilië op de vierde plaats van de wereldranglijst voor emissies afkomstig uit de landbouw.

Onder druk van de bancada ruralista – zoals de lobby van de agro-industrie in het parlement genoemd wordt – is ook de boswet, de Codigo Florestal, na jaren van debat aangepast in het voordeel van de agro-industrie en in het nadeel van de emissies uit landgebruik.

Carlos Rittl: ‘Er zijn wel investeringen gebeurd in een koolstofarme landbouw, maar slechts voor een miljard euro, terwijl de investeringen in de gangbare landbouw veertig keer zo hoog liggen.’  

Exit ethanol

De groei in de agro-industrie gaat merkwaardig genoeg aan de suikerriet- en ethanolproducenten voorbij. Zij krijgen de volle weerslag van het auto-petroleumbeleid.

Een studie van de Unie van de Suikerrietindustrie (UNICA) van zes jaar geleden voorspelde dat tegen eind 2014 de sector een productie zou hebben van 14.000 megawatt, het equivalent van de grootste stuwdam van Brazilië, Itaipu.

Sinds 2007 vroegen 58 bedrijven in de suiker- en ethanolindustrie het failissement aan.

Vandaag staan ze echter niet verder dan 9.300, of zeventig procent van hun capaciteit.

Sinds 2007 vroegen 58 bedrijven het faillissement aan, zes dit jaar. Zestig procent van die bedrijven hebben schulden die hoger zijn dan hun jaaromzet.

Het gebrek aan interesse voor energie uit suikerriet is een contradictie op een moment dat Brazilië kampt met energieschaarste. De reservoires van hydro-elektriciteit staan op hun laagste niveau sinds 2001. Als noodscenario schakelt de regering over op termo-elektriciteit uit gas en olie, maar die is duurder en meer vervuilend.

Zon en wind

Brazilië heeft, met zijn lange kustlijn, een gigantisch onderbenut potentieel voor windenergie. Die sector is nu blijkbaar wel gelanceerd. Rittl: ‘Dit jaar zullen we op het niveau van een gigawatt productie komen. De komende jaren zal dat uitbreiden tot drie tot vier gigawat. Maar we hebben een potentieel voor 300 gigawatt, terwijl we zo’n 120 gigawatt nodig hebben. In zonne-energie wordt er nauwelijks geïnvesteerd, terwijl het land een immens potentieel heeft. We werken aan het uitbouwen van hernieuwbare energie in de energiematrix. Tegen 2020 zou 40 tot 42 procent van de energie uit hernieuwbare bronnen moeten komen. Of beter nog, tot 48 procent. In de VS zijn er vandaag meer mensen tewerkgesteld in de zonne-energie dan in de automobielsector. Zo ver zijn we nog lang niet.’    

Alles kan beter

Carlos Rittl: ‘We hadden gehoopt dat er met Rio+20 een fundamentele discussie zou komen over het te volgen ontwikkelingsmodel, maar die is er niet gekomen. Onder Dilma is de situatie slechter dan voordien, ook op het vlak van mensenrechten en milieuconflicten. De weg die Brazilië opgaat is ontwikkeling as usual .’

Als het over lage koolstofontwikkeling gaat, bengelt Brazilië helemaal onderaan, stelt Rittl. ‘De Environmental Performance Index van de Universiteit van Yale plaatst Brazilië op de 77ste plaats inzake “klimaatprestaties”.