Annexatie van de Krim verdeelt ook Orthodoxe Kerk

Op de dag van het referendum in de Krim wandelde een Russisch sprekende orthodoxe priester, geflankeerd door twee soldaten, de Oekraïens-orthodoxe kerk van priester Ivan Protoirey binnen in de garnizoensstad Perevalnoye op de Krim. De bezoeker uit Sebastopol kwam naar eigen zeggen controleren of de kerk wel goed geregistreerd was. Daarop volgde een theologisch debat van twee uur, voor het bezoek afdroop en terugkeerde naar Sebastopol.

Voor Protoirey was de boodschap duidelijk: een Oekraïense priester die trouw blijft aan de patriarch Filaret in Kiev, en dus niet aan de patriarch Kiril in Moskou, heeft geen plaats in de nieuwe Russische Krim.

Drie dagen later, op 19 maart, zond een Russisch-gezinde televisiezender een video uit van Protoirey waarin hij zegt dat Russische soldaten doodgeschoten zouden moeten worden. Hij heeft die woorden naar eigen zeggen nooit uitgesproken, maar de nabijheid van Russische troepen en ongecontroleerde milities in de buurt lieten hem geen keuze: hij vertrok diezelfde avond nog met zijn vrouw, kinderen en schoonkinderen richting Oekraïne.

“Niemand kan de veiligheid van de Oekraïense priesters garanderen”, zegt Kliment, de metropoliet (het orthodoxe equivalent van een bisschop) voor Simferopol en de Krim. “De kerk in Kiev kan ons niet beschermen, en de nieuwe Oekraïense regering ook niet.” De meeste priesters zijn daarom met hun gezinnen vertrokken uit de Krim.

“De Oekraïens-orthodoxe Kerk in de Krim is een bedreiging voor de Russische macht”, zegt Maksin Vasin, een advocaat die werkt met religieuze organisaties. “De aanwezigheid van een kerk met sterke banden met Kiev zou in de toekomst het startpunt kunnen vormen voor pro-Oekraïense betogingen”, zegt hij.

Afsplitsing

De Oekraïens-orthodoxe Kerk aangevoerd door het patriarchaat Kiev, splitste zich in de jaren negentig af van de Orthodoxe Kerk onder leiding van het patriarchaat in Moskou, toen Filaret zich uitriep tot leider in Oekraïne. De twee kerken bestonden in Oekraïne naast elkaar en de erediensten zijn vrijwel identiek, met dat verschil dat het patriarchaat in Kiev voor de Oekraïense taal koos.

Filaret werd weliswaar geëxcommuniceerd door het Moskouse patriarchaat in 1997, maar de twee kerken spraken regelmatig over een hereniging. Daarvoor zou Kiev wel de heerschappij van Moskou moeten erkennen en schuld bekennen, zegt Lydmila Aleksandrovna van het Nationaal Instituut voor Filosofie in Kiev. “Die voorwaarden waren een manier voor Rusland om het idee van een Russische wereld te stimuleren.”

Na de annexatie van de Krim moeten priesters die Kiev steunen hun biezen pakken, en is er enkel nog plaats voor Moskougezinde priesters. Toch kan de annexatie in het nadeel uitpakken van de patriarch in Moskou, zeggen waarnemers. Rusland heeft weliswaar de Krim ingelijfd, maar de Moskouse patriarch heeft daardoor heel wat aanzien verloren bij veel Oekraïners, zegt Dmitry Uzianer, hoogleraar aan de Russische Presidentiële Academie in Moskou.