Afrikaanse wetenschappers eisen meer inspraak bij volgende pandemie

Een groep Afrikaanse wetenschappers is het niet eens met de manier waarop de wereld zich klaarmaakt voor de volgende pandemie. Ze hekelen het beperkte begrip voor Afrikaanse noden en vinden dat er wereldwijde maatregelen worden voorgesteld die vooral westerse landen vooruithelpen.

De wetenschappers eisen van hun regeringen dat ze een prominentere plaats opeisen aan de tafel ‘waar gezondheidsorganisaties uit het Noorden vorm geven aan een nieuw verdrag’ over de paraatheid en reactie van de wereld op nieuwe pandemieën. Zo’n verdrag zou tijdens een vergadering van de Wereldgezondheidsraad in mei worden afgerond.

De zogeheten Pan-African Epidemic and Pandemic Working Group zegt dat internationaal gezondheidsbeleid voorrang moet geven aan lage-inkomenslanden met een hoge ziektelast. De werkgroep heeft kritiek op het huidige ontwerp dat ze ‘kolonialistisch’ noemen.

Nutteloze lockdownregels

‘De lockdownregels die tijdens de covid-19-pandemie werden opgelegd zitten bijvoorbeeld nog steeds in de ontwerpteksten van het nieuwe verdrag, terwijl ze onwetenschappelijk zijn en aanzienlijke bijkomende schade hebben toegebracht aan mensen met lagere inkomens. Ze bleken ook nutteloos voor gebieden zoals overbevolkte wijken in drukke steden in Afrika’, zegt de groep in een verklaring.

‘Zulke maatregelen leiden alleen maar tot de ontwrichting van economieën en onderwijs. Ze verankeren toekomstige armoede en ongelijkheid voor verschillende generaties en leiden tot torenhoge schulden in Afrika’, stellen de auteurs.

Het was in maart 2021 dat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) samen met enkele wereldleiders van rijke landen het idee opperden voor een nieuw internationaal verdrag om de wereld voor te bereiden op toekomstige pandemieën en een duidelijke, wereldwijde respons stand by te hebben.

Als vervolg op het idee richtte de WHO in december 2021 het Intergouvernementeel Onderhandelingsplatform (INB) op - bestaande uit alle 194 lidstaten - om te discussiëren, ontwerpen in te dienen en te debatteren over de inhoud van het toekomstige verdrag.

Internationale regels

De WHO onderwierp ook de reeds bestaande Internationale Gezondheidsregels (IHR) van 2005 aan een grondige herziening. In de IHR staan zaken in zoals de verplichting voor landen om noodsituaties op vlak van de volksgezondheid te melden en internationale reisbeperkingen op te leggen indien nodig. Ondertussen zijn er meer dan driehonderd wijzigingen aangebracht en wordt ook de nieuwe versie in mei ingediend.

‘Lockdowns hebben de Afrikanen zwaar getroffen, want dit zijn mensen die hun brood verdienen met een bestaansminimum. En toch sluit je hen maandenlang op?’

Maar volgens de wetenschappers van de pan-Afrikaanse werkgroep weerspiegelt het huidige ontwerp niet de lessen die werden getrokken uit de mislukkingen van covid-19.

Wellington Oyibo, parasitoloog aan de Universiteit van Lagos en de gezondheidsadviseur van de groep, zegt dat de impact van sommige maatregelen vergelijkbaar zijn met het gebruik van een voorhamer om een mier te doden. ‘Lockdowns hebben de Afrikanen zwaar getroffen, want dit zijn mensen die hun brood verdienen met een bestaansminimum. En toch sluit je hen maandenlang op?’

‘De getroffen mensen zijn nog steeds niet over de sociaaleconomische gevolgen van de lockdown en de gevolgen van de sluiting van scholen heen, omdat er geen steun is van de overheid’, zegt hij. ‘De maatregelen die werden genomen tijdens de uitbraak van covid-19 waren drastisch en totaal onrealistisch voor Afrikanen.’

Hij legt onder meer uit dat het aantal gevallen van covid-19 in Afrika laag was, maar dat de wereldwijde gezondheidsautoriteit er toch op stond dat heel Afrika gevaccineerd moest worden. ‘Afrika heeft belangrijke ziekteverwekkers zoals cholera, gele koorts, malaria en andere zaken die dodelijker zijn dan covid-19’, zegt Oyibo, die ook directeur is van het Centrum voor Malaria en Vergeten Tropische Ziektes aan de Universiteit van Lagos.

Medische ethiek

Een van de zinnen in het verdrag die Oyibo en zijn collega’s veranderd willen zien is de zin die erop wijst dat lidstaten verplicht zijn om de aanbevelingen van de WHO op te volgen omdat ze anders ‘de soevereiniteit van landen op vlak van gezondheid bedreigen’.

De wetenschappers willen ook aanpassingen van de artikels 12, 13, 23 en 36 van de Internationale Gezondheidsregels, die onder meer betrekking hebben op verplichte digitale passenger locator forms en verplichte vaccinatiebewijzen. Ze noemen die problematisch en in strijd met de Code van Neurenberg inzake medische ethiek, die pleit voor vrijwillige toestemming.

De groep hekelt ook artikel 44 over het tegengaan van de verspreiding van bepaalde informatie in de media en op sociale netwerken. Dat is een vrijgeleide voor censuur, zeggen ze, en een schending van het recht op vrijheid van meningsuiting. Ze voegen daar nog aan toe dat het niet aan ‘globale organisaties of rijke landen is om te beslissen wat correcte kennis is’.

Westers imperialisme

Reginald Oduor is hoofddocent aan het departement filosofie van de Universiteit van Nairobi in Kenia en de adviseur rond sociale media in de groep. ‘Dit is de bestendiging van klassiek westers imperialisme dat via de achterdeur binnenglipt’, zegt hij. ‘Het is imperialistisch om kennis uit andere delen van de wereld ondergeschikt te maken en te beweren dat medische innovaties en informatie over covid-19 of andere pandemieën vanuit Genève of van de ontwikkelde landen moeten komen.’

‘Dat is de reden waarom we moeten pleiten voor meerdere kenniscentra’, zegt hij. ‘Elke samenleving heeft recht op zijn eigen innovaties.’

Ook Mausi Segun, de directeur van Human Rights Watch voor Afrika maakt zich zorgen, maar dan met name over het veelvuldige gebruik van het woordje ‘aanmoedigt’ in het huidige verdragsontwerp.

‘Als je wil dat landen zich aan de regels houden, dan moeten er ook consequenties zijn’, zegt ze. ‘Op dit moment is het nog steeds aan individuele landen om zich “aangemoedigd” te voelen om beleid al dan niet over te nemen. Het brengt ons niet verder dan waar we waren toen covid-19 uitbrak’, zegt ze. ‘Het gevolg zal opnieuw de mislukking zijn die we hebben gezien tijdens de vorige pandemie.’

Gemeenschappelijk probleem

WHO-directeur-generaal Tedros Gebreyesus zei tijdens zijn openingstoespraak op de achtste bijeenkomst van het INB dat hij het gebrek aan vertrouwen tussen de landen problematisch vindt en dit moet worden aangepakt.

‘Het weerhoudt ons ervan om vooruitgang te boeken’, zei hij. ‘Als we proberen om toekomstige pandemieën als een gemeenschappelijk probleem te zien en er met flexibiliteit en creativiteit naar te kijken, dan kan er vertrouwen worden opgebouwd. Dan zal de win-win-oplossing komen.’

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner Scidev.net.