Africa Check gaat in tegen foute uitspraken van media en politici

De ngo Africa Check gaat in tegen foute of ongefundeerde berichtgeving over Afrika vanuit hun hoofdvestiging in Zuid-Afrika. De journalisten onderzoeken de uitspraken van internationale media en politici en rapporteren de resultaten dan op hun website. Op die manier willen ze mensen beter kritisch laten nadenken en het negatieve beeld bijstellen dat velen hebben van Afrika door zulke berichten.

De ngo werd opgericht in 2012 door Peter Cunliffe-Jones, in samenwerking met het Agence France-Presse fonds en de universiteit van de Witwatersrand in Johannesburg. ‘Mensen hebben zulke informatie broodnodig’, zegt Cunliffe-Jones in een interview op het nieuwskanaal Arise News in 2015. ‘Een factchecking website is niet uniek, maar het is wel de eerste onafhankelijke in Afrika. We werken ook vanuit Senegal, en willen nog uitbreiden naar Kenya en Nigeria.’

Het project volgt het voorbeeld van de Amerikaanse ngo’s PolitiFact en FactCheck, die de Amerikaanse politiek onder de loep nemen. Africa Check werkte begin dit jaar samen met Politifact en Poynter om beweringen over globale ontwikkeling en gezondheid te onderzoeken.

Politici aansprakelijk stellen

Foute berichtgeving kan zware gevolgen hebben. Zo zorgden foute claims in 2003 ervoor dat heel wat mensen de poliovaccins niet meer vertrouwden. Dat was een motivatie voor Cunliffe-Jones om Africa Check op te richten. Ook weerlegde Africa Check in 2013 artikels vol lof over een geneesmiddel voor aids, dat niet bleek te werken.

‘De democratie kan alleen werken als we politici aansprakelijk stellen voor wat ze zeggen.’

Ook op politiek vlak is het belangrijk dat de kiezers weten wat ze kunnen geloven. Naar aanleiding van de verkiezingen vorige week onderzocht Africa Check ook de uitspraken en beloftes van de Zuid-Afrikaanse politici van de drie grootste partijen Afrikaans Nationaal Congress, Democratische Alliantie en Economische Vrijheidsstrijders. Die bleken niet allemaal te kloppen.

‘Het is belangrijk om de claims van politici openlijk en onpartijdig in vraag te stellen’, zegt Africa Check op hun website. Daarbij citeren ze Kofi Annan, de voormalige secretaris-generaal van de Verenigde Naties. ‘De democratie kan alleen werken als we publiekelijke figuren zoals politici aansprakelijk stellen voor wat ze zeggen.’

Internationale media

Africa Check roept niet alleen de politici ter verantwoording, maar ook de internationale media. Verschillende nieuwsbronnen veralgemenen vaak de resultaten van onderzoeken. Ze trekken dan gegevens  - die bovendien vaak verouderd zijn - van een Afrikaans land door naar het hele continent.

Zo had het Amerikaanse Time magazine bericht over alcoholisme in Afrika, terwijl ze zich baseerden op cijfers van Zuid-Afrika en Kenya. Zelfs voor de landen apart bleken de oorspronkelijke bevindingen achteraf niet bijzonder accuraat.

‘Afrika is geen land ondanks wat Amerikaanse rapper Kanye West zegt in zijn tweet.’

De Britse omroep BBC had de titel van een van hun berichten aangepast nadat Africa Check hun bewering over de stijgende tienerzwangerschappen in Afrika onderuit haalde.  

Zulke veralgemeningen werken de stereotiepe beeldvorming sterk in de hand. Wilkinson schreef een artikel op de website waarin ze enkele courante foute ideeën over Afrika hekelt. ‘Afrika is geen land’, zegt ze onder meer, ‘ondanks wat Amerikaanse rapper Kanye West zegt in zijn tweet.’

Een ander cliché dat vaak terugkomt, is dat het Afrikaanse leidingwater niet geschikt is om te drinken. ‘In Zuid-Afrika voldoet 98 procent van de municipalities wel aan de veiligheidsnormen voor drinkbaar water’, zegt Wilkinson.

Interactie

Sinds begin juni heeft de ngo ook een radioprogramma. De radio is immers een belangrijk medium in Zuid-Afrika om informatie te verspreiden en veel mensen te bereiken, schrijft het journalistiek instituut Poynter. Tijdens het programma vertelde Kate Wilkinson, senior onderzoekster van Africa Check, met radiopresentatrice Iman Rappetti over de foute uitspraken die de ngo al ontkrachtte.

‘We zeggen vaak dat we de mensen een stem willen geven, maar die hebben ze al. We moeten ze gewoon laten horen.’

De lezers kunnen ook zelf een voorstel insturen op de website of de sociale media, en de luisteraars kunnen bellen om hun vragen direct te stellen. Ze mogen ook eigen materiaal insturen, zoals cijfers of foto’s. Zo wil de ngo de mensen aanmoedigen om zelf te factchecken.

Die interactie vindt Rappetti essentieel. ‘We zeggen vaak als journalisten dat we de mensen een stem willen geven, maar die hebben ze al. We moeten ze gewoon laten horen.’

Impact

Ondertussen staan er al zo’n 260 factchecking reports online. ‘We krijgen honderdduizenden bezoekers per maand, in totaal al zo’n twee en een half miljoen’, zei Cunliffe-Jones. ‘Onze artikels worden opgepikt door onder andere de Zuid-Afrikaanse en Nigeriaanse media.‘

Hij is dan ook positief over de impact van de site. ‘Elk jaar zien we dat steeds meer valse of misleidende uitspraken die we weerleggen, opnieuw worden ingetrokken. Er komt ook steeds meer reactie van politici en andere publieke figuren. Politici delen altijd graag artikels die de claims van hun tegenstanders weerleggen, al zijn ze zelf iets minder bereid om hun fouten toe te geven.’

‘We willen de mensen het bewijs tonen, zodat ze zelf hun conclusies kunnen trekken.’

Voor Cunliffe-Jones is het belangrijkste evenwel niet om de fouten zelf te weerleggen. ‘Het is niet de bedoeling om gewoon het gelijk of ongelijk te bewijzen van een bepaalde bron. We willen de mensen het bewijs tonen, zodat ze zelf hun conclusies kunnen trekken.’