Neogolpismo en democratische kwetsbaarheid

Onlangs werd de Chileense coup van 11 september 1973 herdacht. 39 jaar na deze, voor Latijns-Amerikaans links traumatische ervaring, lijkt dit oude gebruik nog steeds niet volledig uitgeroeid. De vorm is ondertussen wel veranderd. Waar in 1973 Pinochet de macht greep vanuit de kazernes, hielden de Paraguayaanse militairen zich in 2012 afzijdig. En in tegenstelling tot la Moneda in Santiago, bleef het Palacio de los Lopez in Asunción gespaard van bombardementen. Maar toch had de crisis in Paraguay anders kunnen uitdraaien. Dat de coupplegers een sterke weerstand verwachtten en eventueel bereid waren om die in bloed te smoren, blijkt uit het verhaal van de kleine Noelia. Toen zij zich op 22 juni -de dag waarop Lugo werd afgezet- voor een kleine ingreep aanmeldde in een publiek hospitaal, kreeg haar moeder te horen dat de operatie die dag niet zou kunnen plaatsvinden. Ambtenaren van de gezondheidszorg hadden het bevel gekregen om alle beschikbare bedden in de hoofdstad vrij te houden om eventuele gewonden op te vangen.

Dit feit maakt duidelijk dat het ontbreken van mobilisatie-initiatieven van sociale en politieke bewegingen tijdens de regering Lugo – zonder te vergeten dat hijzelf na zijn afzetting opriep tot “vrede” — een belangrijke factor in het succes van de coup was. Een neogolpe, een coup vermomd met democratische elementen, won een gevecht zonder strijd in Paraguay.

Zwakke democratieën

De laatste jaren beginnen democratieën in Latijns-Amerika tekenen van toenemende zwakte te vertonen, terwijl tactieken van de conservatieve allianties om bevriende regeringen aan te macht te brengen meer en meer lijken te slagen. Dit werd duidelijk uit de ervaring van 2009 in Honduras, waar het Hooggerechtshof en het Congres na zware conflicten met Manuel Zelaya, het lot van deze president bezegelden. Het is waar dat het leger zich ter beschikking stelde van deze twee politieke machten om de uitzetting van Zelaya richting Costa Rica te garanderen, maar het was het parlement, een democratisch instituut, dat de machtsgreep voltrok en hiermee duidelijk maakte dat tanks niet meer nodig zijn om een ​​president af te zetten.

Een eerdere crisis in Bolivia bedreigde de regering van Evo Morales in 2008 met relatief nieuwe mechanismen. Toen waren het de gouverneurs van de zogenaamde Media Luna die hun departementen (Santa Cruz, Tarija, Beni en Pando) probeerden af te scheuren van het Boliviaans grondgebied. De bezetting van de gebouwen van de centrale overheid in de regio van de Media Luna en de afsluiting van de grootste pijplijn en andere gasinstallaties in Tarija, verschaften Morales toen voldoende argumenten om van een burgerlijke staatsgreep te spreken. Uiteindelijk werd de poging de kop ingedrukt door het leger, onder het commando van Evo.

Samenzweringstheorieën

Het valt echter niet te ontkennen dat presidenten van de lijn van het Socialisme van de 21ste eeuw, geconfronteerd met een conservatieve dreiging, verschillende malen samenzweringstheorieën hebben gelanceerd als reactie op protestbewegingen. Het meest recente voorbeeld komt weer uit Bolivia, waar vice-president Alvaro Garcia Linera waarschuwde voor een poging tot staatsgreep tegen de regering van Evo Morales, net op het moment dat Lugo werd afgezet. Na enkele dagen van mobilisatie werd er met de ambtenaren van de politie echter een akkoord bereikt in ruil voor toegevingen van de overheid inzake arbeidsvoorwaarden. Onmiddellijk daarna werden de agenten ingezet bij de repressie van inheemse demonstraties tegen Morales, die een internationale snelweg dwars door een reservaat wilde bouwen. Het valt dus ten zeerste te betwijfelen of de politie de bedoeling had om de regering van Morales omver te werpen.

Iets gelijkaardigs gebeurde in Ecuador in 2010, toen leden van politie wegblokkades opwierpen en staakten om te protesteren tegen een wet die bepaalde rechten zoals bonussen en decoraties afschafte. De gemoederen liepen hoog op toen president Rafael Correa de manifestanten persoonlijk  waarschuwde dat hij niet aan hun eisen zou tegemoet komen. Na het daaropvolgende tumult moest de Ecuadoraanse president worden afgevoerd naar het ziekenhuis, dat werd omsingeld door protesterende politieagenten. Correa beweerde dat hij was ontvoerd en dat er een staatsgreep plaatsvond tegen zijn bewind. Alles eindigde met de afkondiging van de noodtoestand en de dood van acht mensen. De oppositiepartijen gaven echter hun steun aan de constitutionele orde en de politie bood geen weerstand tegen het vertrek van president uit het ziekenhuis.

Er lijken wel degelijk nieuwe vormen van golpismo op te duiken. De waaier van conservatieve tactieken om de wil van de stembus te dwarsbomen langs civiele en / of de constitutionele weg is eveneens geëvolueerd. Maar het is ook waar dat door de presidenten in de lijn van het bolivarianisme een klimaat werd gecreëerd waarin elke protestbeweging tegen de overheid ervan wordt verdacht een staatsgreep te beramen.

Andrea Morinigo en Jasper Kerremans zijn freelancejournalisten.