‘Israël internationaal isoleren is een noodzakelijke voorwaarde voor vrede met de Palestijnen’

Het Internationaal Gerechtshof beval Israël op vrijdag 26 januari om een genocide in Gaza te voorkomen, maar eiste geen staakt-het-vuren. Dezelfde dag doodde Israël 183 mensen in Zuid-Gaza. MO* had een lang gesprek met de Brits-joodse journalist Arthur Neslen, ex-correspondent voor de BBC. Zijn analyse laat weinig ruimte voor optimisme, maar toch ziet hij ook in Israël en de joodse diaspora een kans op échte vrede.

Het zionisme, het streven naar een eigen Joodse staat, heeft als eeuwige drijfveer de constructie van een Joodse meerderheid in heel historisch Palestina, het land tussen de rivier de Jordaan en de Middellandse Zee. En volgens bepaalde mensenrechtenexperts is dat zelfs een verklaring voor de belegering van Gaza.

Sinds 7 oktober 2023 doodde Israël daar meer dan 26.000 Palestijnen. Twee miljoen mensen zijn verdreven uit hun huizen richting Egyptische grens en worden verder gebombardeerd en uitgehongerd.

Arthur Neslen, auteur van Occupied Minds: A Journey Through the Israeli Psyche, analyseert de motieven achter het gedrag van Israël al jarenlang. Neslen is teleurgesteld in de uitspraak van het Internationaal Gerechtshof: ‘Het Hof erkent dat er waarschijnlijk een genocide aan de gang is, maar beveelt de dader niet om zijn wapens neer te leggen. In de huidige context is dat schokkend. Israël zal dit uitleggen als een goedkeuring van hun zogenaamde “recht op zelfverdediging”. Een staakt-het-vuren is de enige manier om de burgerbevolking van Gaza te beschermen.’

‘Het Hof heeft de dader niet bevolen om zijn wapens neer te leggen.’

De uitspraak is hoe dan ook historisch, en kan bijdragen tot de internationale isolering van Israël. Maar veel meer is nodig om Israël te dwingen af te zien van de leidende principes van het gewelddadige zionisme, de verdrijving van Palestijnen en de immigratie van joden uit de diaspora naar Israël.

‘Israëlische leiders zeggen voortdurend dat Israël bestaat om joden te beschermen tegen antisemitisme. Zonder antisemitisme heeft Israël geen reden van bestaan’, stelt Neslen ‘Daarom is het voor Israël zelfs belangrijk dat antisemitisme blijft bestaan. En dat maakt joden wereldwijd niet veiliger.’

Neslen denkt wel dat meer joden in de diaspora én Israël zich zouden kunnen afkeren van het zionisme. Of een vreedzame variant van het zionisme aanhangen, gericht op co-existentie met de Palestijnen.

Genoeg Joden om Palestijns land te claimen

‘Een maximale hoeveelheid land met een minimale hoeveelheid Palestijnen, dat is de vuistregel van het zionisme’, zegt Neslen. ‘Een Joodse meerderheid in het gebied dat Israël controleert, is essentieel voor zij die geloven in een Joodse staat in Palestina.’

Kort voor en na de oprichting van de staat Israël, in 1948, stonden de zionisten voor een probleem: er waren onvoldoende Joden in Palestina om een claim op het land te leggen. Ze vatten het plan op om zoveel mogelijk Joden uit de Europese diaspora en de Arabische landen naar Israël te halen. En zoveel mogelijk Palestijnen te verdrijven.

Het probleem van de jaren ’40 en ’50 van de vorige eeuw komt terug: Palestijnen maken nu al meer dan de helft van de bevolking uit in het gebied dat Israël controleert (Israël zelf en de bezette Palestijnse gebieden). Dus neemt Israël meer en meer land in voor Joodse bevolkingsuitbreiding en blijf het Palestijnen verdrijven of hun economische ontwikkeling onmogelijk maken.

‘Een maximale hoeveelheid land met een minimale hoeveelheid Palestijnen, dat is de vuistregel van het zionisme.’

Dat doet het Israëlische leger vooral in de gebieden die het in de oorlog van 1967 veroverde en bezette. Toen kreeg Israël plots al het land tussen de rivier de Jordaan en de Middellandse Zee in handen, inclusief de Gazastrook, de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem.

Religieuze joden, die om Bijbelse redenen afwijzend hadden gestaan tegenover de idee van een Joodse staat, sprongen mee aan boord. Rabbijnen stelden de verovering voor als de komst van de messias die de oprichting van de staat moest inluiden.

Neslen verduidelijkt: ‘De zionistische leiders zagen het als een kans om te voltooien wat in 1948 niet was gelukt: een maximale hoeveelheid land verkrijgen. Het geld van de staat ging steeds meer naar nieuwe kolonies in de bezette gebieden, in plaats van naar de bestaande kibboetsen in Israël zelf. Binnen de joodse gemeenschap in Europa willen mensen geloven dat Israël de idealistische droom van de kibboetsen belichaamt. Maar de realiteit is minder fraai.’

‘Vrijwillige emigratie’ en Joodse ‘immigratie’

Na de aanslagen door Hamas en het begin van de Israëlische oorlog op 7 oktober 2023 gaf de Israëlische regering zelfs wapens aan kolonisten om zoveel mogelijk Palestijnen te verdrijven. De Israëlische mensenrechtenorganisatie B’Tselem houdt de teller van de verdrijving bij, onder de noemer: ‘Palestijnen op Westelijke Jordaanoever gedwongen verplaatst onder de dekmantel van de Gaza-oorlog’.

Volgens Kenneth Roth, voormalig directeur van Human Rights Watch, is de demografische balans ook de reden van de Israëlische belegering van Gaza. ‘De extreemrechtse leden van de regering van Benjamin Netanyahu zouden wel eens blij kunnen zijn met een kans om een miljoen of meer Palestijnen van de bevolkingsbalans af te halen’, schreef hij in oktober in een opiniestuk in The Guardian.

De Israëlische minister van Financiën Bezalel Smotrich maakt op dit moment het begrip ‘vrijwillige emigratie’ gangbaar. Daarmee bedoelt hij dat die vrijwilligheid met geweld ‘aangemoedigd’ wordt.

In de begindagen van Israël moedigde de nieuwe staat ook de immigratie van Joden uit de Arabische landen naar Israël met geweld aan. Neslen interviewde voor zijn boek een ex-agent van de inlichtingendienst Mossad. Die gaf toe dat de Mossad destijds bommen bij joodse doelwitten in Bagdad plaatste.

De joodse gemeenschap van Irak was ooit een van de grootste, oudste en meest welvarende ter wereld. Vandaag is ze vrijwel verdwenen. In Israël kampte ze met armoede en met het racisme van de Oost-Europese joden.

De Israëlische historicus Avi Shlaim, zelf afkomstig uit Bagdad, vertelt in zijn nieuwe boek Three Worlds dat zijn familie goed geïntegreerd was in Irak. Het zionisme speelde geen rol in hun leven. Maar toen de Arabische nationalisten de anti-joodse houding voedden, wakkerde de Mossad de vlammen aan. De joden in Irak werden bang en vertrokken naar Israël.

‘In Europa had je de pogroms, de nazi’s en andere antisemieten die het werk deden’, zegt Neslen. ‘Maar de zionisten hebben de antisemieten daarin niet tegengewerkt.’

‘Het zionisme verenigt mensen van over heel de wereld onder een nieuwe identiteit, ten koste van de oorspronkelijke bevolking.’

‘Immigranten uit de uiterst diverse Joodse diaspora gingen in de Israëlische samenleving op in de “mengelmoes”. Het maakte niet uit waar ze vandaan kwamen, zolang ze maar joods waren.’

‘Jiddisch-sprekende Europese joden, Ladinosprekende Sefardische joden, Iraakse, Marokkaanse, Ethiopische, Argentijnse, Russische of Canadese joden, atheïsten van Tel Aviv, de ultrareligieuze gemeenschap van Crown Heights in Brooklyn: zij hebben weinig met elkaar gemeen. Maar door te dienen in het Israëlische leger werden ze gesocialiseerd tot Israëli’s.’

Neslens interviews tonen zelfs dat de Israëlische overheid niet-joodse Russen toestond om te emigreren en Israëlische paspoorten te krijgen, om de Joodse meerderheid te garanderen. ‘Het zionisme verenigt mensen van over heel de wereld onder een nieuwe identiteit, ten koste van de oorspronkelijke bevolking die geworteld is in het land’, zegt Neslen.

Antisemitisme

‘Israël gebruikt voorvallen van antisemitisme om joden aan te zetten om naar Israël te emigreren’, zegt Neslen. ‘Hoe meer voorvallen van antisemitisme, hoe beter dus.’

‘Maar antisemitisme neemt af, wat sommigen ook mogen beweren. Als kind werd ik uitgescholden voor vuile jood. Mijn neefjes en nichtjes in Londen, en mijn kinderen hier in Brussel hebben die ervaring vandaag niet. Bovendien vervaagt de herinnering aan antisemitische vervolgingen uit het verleden. Beide ontwikkelingen doen in Israël de alarmbellen afgaan.’

‘De herinnering aan de jodenvervolgingen uit het verleden wordt springlevend gehouden, en aan elke nieuwe generatie Israëli’s uitgelegd als de reden van de militaire onderdrukking van de Palestijnen.’

Op 13 januari deed premier Netanyahu dat nog op Twitter in een reactie op de genocidezaak Zuid-Afrika vs. Israël voor het Internationaal Gerechtshof: ‘Het antisemitisme (van de Palestijnen, red.) is hetzelfde antisemitisme (als dat van de nazi’s, red.), maar de status van het Joodse volk is fundamenteel veranderd. Vandaag hebben we een staat. We hebben verdedigingstroepen en heldhaftige soldaten om ons volk te beschermen.’

‘Een achtergrondverhaal voor de gruweldaad in Gaza’, zo noemt Neslen dit gebruik van de Holocaust door Israëlische leiders.

‘De herinnering aan de jodenvervolgingen uit het verleden wordt aan elke generatie Israëli’s uitgelegd als de reden van de militaire onderdrukking van de Palestijnen.’

‘Arabische en Iraanse leiders worden vaak met Hitler vergeleken. De oorlogen die Israël heeft gevoerd tegen Arabische landen worden voorgesteld als oorlogen om het voortbestaan van het hele Joodse volk, en op één hoop gegooid met de jodenvervolgingen uit het verleden. Zo ontstaat een krachtig collectief geheugen dat ze naar believen kunnen oproepen.’

Tot slot krikt Israël het aantal voorvallen van antisemitisme kunstmatig op. ‘Zo heeft Israël gelobby’d opdat de International Holocaust Remembrance Alliance “het niet erkennen van Joodse zelfbeschikking” als een vorm van antisemitisme zou beschouwen.’

‘Maar het is toch normaal dat Palestijnen Joodse zelfbeschikking niet erkennen als die ten koste gaat van hun vrijheid en mensenrechten? Bovendien heeft de staat Israël geen erkende staatsgrenzen. De kolonisatie gaat verder. Dus welk Israël moeten de Palestijnen precies erkennen? Zijn Palestijnen dan allemaal per definitie antisemieten? Natuurlijk niet.’

Manipulatie van joodse angsten

Joodse angsten zijn vaak het voorwerp van nepnieuws en propaganda, zeker in Frankrijk, waar de grootste joodse gemeenschap van Europa woont. Dat zijn potentieel veel joden om te emigreren naar Israël.

Na 7 oktober 2023 spoten enkele mensen Davidsterren op de muren van gebouwen in Parijs. Franse openbare instellingen, waaronder de burgemeester van Parijs en de Franse regering, publiceerden verklaringen dat het ‘antisemitisme toeneemt, we moeten er krachtig op reageren.’

Een paar weken later bleek uit het onderzoek van de Franse openbare aanklager dat deze acties niet het werk waren van antisemieten, maar van Moldaviërs die optraden namens de Russische geheime dienst. Antisemitisme blijkt voor Rusland een van de vele polariserende kwesties in West-Europa waarmee het verdeeldheid kan zaaien.

Neslen vindt het goed dat Frankrijk krachtig reageert tegen antisemitisme: ‘Om aan Israël te tonen dat joden in Europa wél veilig zijn, moeten Europese landen antisemitisme aanpakken. Maar ze mogen geen antisemitisme zien waar het er niet is. Het is een delicate balans. Ik ben bang dat kunstmatige intelligentie en deepfakes mensen de komende jaren op nog grotere schaal zullen manipuleren, met nog grotere gevolgen.’

‘Er ontstaat ook een paradox: opkomen tégen antisemitisme, zoals Frankrijk doet, ondermijnt de noodzaak van emigratie naar een “Joodse staat”. Is Frankrijk daardoor antisemitisch?’

Stigma op de ‘zwakke jood’, of symbool van de ‘sterke jood’?

De acties in Parijs deden Neslen denken aan een ander verontrustend gebruik van het symbool. Israëlische kolonisten die Palestijnen uit hun huizen in Hebron verdreven, spoten een Davidster op de huizen om aan te geven dat die “vrij waren van Palestijnen”.

‘Tijdens WOII werd het symbool van het jodendom gebruikt als stigma, om de joden te identificeren als de interne vijand, om ze te veranderen in zwakke slachtoffers’, zegt Neslen. ‘Nu gebruiken Israëlische Joden het als een symbool van geweld en zogezegde kracht.’

‘De zionisten creëerden de “sterke Jood”, maar portretteren zichzelf als de “zwakke Jood” als hen dat goed uitkomt.’

Israëlische leiders misbruiken het nazi-stigma wel vaker. ‘Onlangs nog’, zegt Neslen, ‘toen de Israëlische ambassadeur bij de VN Gilad Erdan met de gele davidster verscheen in de VN-veiligheidsraad. Ik vond het weerzinwekkend.’

Erdan kreeg kritiek uit onverwachte hoek, van Dani Dayan, directeur van het Holocaustmuseum in Jeruzalem: ‘De gele davidster symboliseert de hulpeloosheid van het Joodse volk. Vandaag hebben we een onafhankelijk land en een sterk leger. We zijn meesters over ons lot.’

Erdan zondigde tegen een kernbegrip van het zionisme: de ‘Nieuwe Jood’. ‘Tegelijkertijd handelde Erdan binnen de Israëlische consensus: de zionisten hebben de Nieuwe Jood gecreëerd, de sterke Jood, maar portretteren zichzelf nog altijd als de zwakke, vervolgde Jood als hen dat uitkomt om een politiek doel te realiseren’, zegt Neslen.

Zelfingenomen slachtoffers

Dit incident was een illustratie van de spanning tussen twee belangrijke maar paradoxale elementen van de Israëlische identiteit: “zelfingenomen” en “slachtoffer”. ‘Zo wordt de Holocaust tot vandaag in Israël gebruikt als bewijs van eeuwige vervolging én van nationale wederopstanding, van zwakte én kracht’, zegt Neslen.

‘Daarin gaan ze erg ver. Ze vergelijken Hamas met nazi’s, en schilderen de VN af als pro-Hamas. Bedoelen ze dat de VN nazi’s zijn? Dat de VN hun vijand is? Achter de schaamteloosheid en zelfingenomenheid zit een denkproces: elk argument dat ze niet met overtuigingskracht kunnen winnen, proberen ze met intimidatie, dwang of geweld te winnen.’

‘De identiteit van het zelfingenomen slachtoffer is een handig instrument gebleken in de internationale diplomatieke arena, dankzij de VS.’

Vreedzaam zionisme en antizionisme

Vanaf het begin begrepen zionistische leiders zoals Chaim Weizmann dat een Joodse staat in Palestina nooit zou kunnen overleven zonder een sterke macht erachter. Dat waren eerst de Britten, daarna de VS. De afgelopen drie maanden was de onderdrukking van de Palestijnen brutaler dan ooit en al die tijd stelden de VS hun veto tegen resoluties voor een staakt-het-vuren in de VN-Veiligheidsraad. De steun lijkt dus onvoorwaardelijk.

Net zoals een machtige externe beschermer noodzakelijk is om het radicale politieke zionisme te versterken, zal externe druk nodig zijn om een revolutie binnen het zionisme, of nog breder, binnen de Joodse diaspora te stimuleren.

Het politieke zionisme verenigt immers niet alle Joden in de wereld. Er bestaan verschillende Joodse opvattingen over hoe veiligheid voor Joden wereldwijd te garanderen. Het creëren van een staat alleen voor Joden is slechts één van die opvattingen.

‘Er is een strijd bezig tussen Joden, binnen het zionisme, of van Joden tegen het zionisme’, zegt Neslen. ‘Die strijd zal harder worden, want de zionistische identiteit van de Nieuwe Jood zit diep verankerd in wie Israëli’s zijn.’

‘Als het Westen zich resoluut tegen Israël zou keren, zouden veel Asjkenazische (Europese) Israëli’s naar het Westen emigreren, denk ik. De blijvers zouden vooral de Mizrahim zijn (de Arabische en Iraanse Joden, red.). Zij zouden in Israël een vreedzaam cultureel zionisme kunnen omarmen, dat gelijke samenwerking tussen een Joodse staat en een Palestijnse staat promoot. Of zich zelfs helemaal afkeren van het zionisme.’

‘Als je die wereld tot stand wilt brengen, waarin de culturele traditie van bijvoorbeeld Ahad Ha’am binnen het zionisme en de progressieve krachten binnen het jodendom worden versterkt, moet je “Boycot, Desinvestering en Sancties” steunen en Israël isoleren. Dat is een noodzakelijke voorwaarde voor vrede met de Palestijnen.’

Maar het omgekeerde gebeurt. De Palestijnse BDS-beweging, gesteund door de Joodse vredesbeweging, wordt in verschillende landen al gecriminaliseerd.

‘Dat viel samen met een succesvolle Israëlische propagandacampagne die begon in 2008, rond de tijd van de eerste Gaza-oorlog’, zegt Neslen. ‘Gilad Erdan was toen minister van Strategische Zaken. Hij investeerde 72 miljoen dollar om wereldwijd een strijd tegen de Joodse vredesbeweging en de Palestijnse BDS-beweging te financieren.’

‘Als antizionisme beschouwd wordt als antisemitisch, zijn antizionistische joden dan zelf antisemitisch?’

‘Israël beschouwt die Joden als een bedreiging omdat ze opkomen tegen antisemitisme én tegen het zionisme (of tegen Israëlische mensenrechtenschendingen). De Joodse vredesbeweging in de VS voelt zich sinds 7 oktober 2023 nog meer geviseerd. In de VS heeft het Congres vorige maand een wet gestemd waarin antizionisme gelijkgesteld wordt met antisemitisme. Dat leidt tot absurde situaties. Zijn deze joden dan zelf antisemitisch?’

Antizionisme betekent: tegen Joodse suprematie als politiek systeem. Antisemitisme betekent: tegen joden als mensen.

Kritiek op Israël

En wat met kritiek op Israël? Tijdens Israëlische aanvallen tegen Gaza groeit de anti-joodse houding in de wereld. ‘Dat is problematisch, en het is een gevolg van de Israëlische misdaden, en van het feit dat Israël zichzelf presenteert als de vertegenwoordiger van alle Joden in de wereld’, zegt Neslen.

‘Kijk gewoon naar de vlag: de staat Israël gebruikt het religieuze symbool van het jodendom. Of het feit dat Israël zichzelf definieert als “dé Joodse staat” en eist van anderen om het zo te erkennen. Daardoor kunnen ze elke kritiek op Israël gemakkelijk wegzetten als anti-joods. En dat is juist het hele punt.’

‘De Amerikanen en de Europeanen dragen een verpletterende verantwoordelijkheid’, vindt Neslen. ‘We zien een verdere radicalisering van het zionisme. Deze radicalisering komt niet voort uit Palestijns geweld, maar uit het gevoel van macht en de straffeloosheid dat het zionisme heeft gekregen van de VS. Zolang de Israëlische leiders zich onvoorwaardelijk gesteund voelen door Amerika en Europa, kunnen ze gewoon doorgaan met business as usual: meer land innemen en het aantal Palestijnen minimaliseren.’

Zorgt de huidige Israëlische belegering van de Gazastrook er misschien zélf voor dat meer joden zich afkeren van het zionisme? Neslen denkt van wel.

‘Het gevoel van ontgoocheling over de gewelddadige uiting van het zionisme groeit in de joodse diaspora, vooral in de Verenigde Staten, maar ook in het Verenigd Koninkrijk en andere landen. Als je niet in zo’n gemilitariseerde samenleving bent opgegroeid, zijn de gruweldaden in Gaza moeilijk te begrijpen. Het zal een reactie oproepen bij jonge Amerikaanse liberale joden uit de middenklasse.’

‘We moeten de druk opvoeren om het bezette Palestina te dekoloniseren en de bezette Israëlische psyche te bevrijden.’

‘In mijn leven heb ik nog nooit zoveel Amerikaanse joden zien betogen en gearresteerd zien worden in Grand Central Station in New York, of de Manhattan Bridge zien blokkeren in verdediging van Palestijnse burgers’, zegt Neslen. ‘De opiniepeilingen tonen nu consequent aan dat jonge Amerikanen zich minder verbonden voelen met Israël dan hun ouders. Velen steunen Israël niet in deze oorlog, ze hebben het gevoel dat Israël hun leven juist minder veilig maakt.’

Ook in Israël zelf ziet Neslen tekenen van vreedzaam zionisme in het Israël van na 7 oktober. Je zou nochtans het tegenovergestelde kunnen zeggen: het lijkt erop dat de tornado van zelfingenomenheid, zoals Neslen die noemt, sterker is dan ooit tevoren. Dat betekent dat er juist minder bereidheid is om vrede te sluiten.

‘Maar er zijn meningsverschillen binnen Israël’, zegt Neslen. ‘Ik zeg niet dat er een enorme achterban voor een echt duurzame vrede is, maar er broeit iets. Israël heeft historisch altijd concessies gedaan nadat het een klap had gekregen — het gaf bijvoorbeeld de Sinaï terug na de Jom Kippoer-oorlog. Mijn vermoeden is dat, door wat er op 7 oktober is gebeurd, een grotere groep Israëli’s bereid zal zijn om vrede te sluiten.’

Families van de gijzelaars

Neslen ziet hoop in de protesten van de families van de gijzelaars: ‘Sommigen, maar zeker niet allemaal, trekken parallellen tussen onschuldige Israëli’s vastgehouden in Gaza en onschuldige Palestijnen vastgehouden in Israëlische gevangenissen. Het is duidelijk dat die families onder grote emotionele druk staan. Maar er is wel een erkenning dat veel Palestijnse gevangenen óók onterecht vastzitten. Juist die positie, Palestijnse pijn erkennen als niet anders dan hun eigen pijn, is een hoopvolle ontwikkeling.’

Die ontwikkeling zag je tijdens de tweede intifada ook. De menselijkheid van de ander zien, is niet zomaar een holle vredesslogan, maar een vorm van verzet omdat ontmenselijking deel uitmaakt van de heersende ideologie.

‘Neem bijvoorbeeld Roni Hirschenson, een van de mensen in mijn boek. Hij verloor twee zonen. Eén zoon werd gedood in het conflict, de andere pleegde daarna zelfmoord omdat hij niet zonder zijn broer kon leven. Roni zei dat hij niet zou willen dat zelfs zijn vijand deze pijn zou voelen. Je hoort dit het vaakst van mensen die de grootste pijn hebben.’

Kan dit leiden tot een besef van een gemeenschappelijke lotsbestemming van Israëli’s en Palestijnen, tot een erkenning van elkaars ‘inheemsheid’ en recht om op het land samen te leven?

‘Dat is al decennialang onmogelijk, omdat het lijden aan beide kanten wordt gebruikt om de identiteit van elke groep tégen de ander te versterken’, zegt Neslen. ‘Als het Israëlische misbruik van de Holocaust niet verandert, kan je het lijden nooit gebruiken om een gemeenschappelijke lotsbestemming op te bouwen. We moeten de druk opvoeren die nodig is om het bezette Palestina te dekoloniseren en de bezette Israëlische psyche te bevrijden.’

Occupied minds: a journey through the Israeli psyche door Arthur Neslen is uitgegeven door Pluto Press. 291 blz. ISBN 9780745323657

Lees hier deel 1 van het interview met Arthur Neslen.