‘Oeigoeren kunnen volgens mij niet meer vreedzaam samenleven met de Chinese bevolking’

De Oeigoerse student Ahmedjan Kasim bevindt zich in een spreidstand tussen zijn geboorteregio, in noordwestelijk China, en zijn opvangland Nederland, dat hem veel kansen biedt. Terwijl hij in Europa zijn dromen najaagt, leeft een groot deel van zijn familie onder het Chinese juk in de Oeigoerse regio. MO* sprak met hem over de Oeigoerse kwestie. ‘Door de genocide is het voor Oeigoeren onmogelijk om onder Chinees gezag te blijven.’

‘Vandaag heb ik helaas te horen gekregen dat mijn vader (die sinds 2017 opgesloten zit in een concentratiekamp) ziek is geworden. Hij mag met niemand contact hebben. Oma stuurde medicijnen naar hem op. Een machteloos gevoel, machteloos. Ik zit er mee.’

Op 4 juni plaatste Ahmedjan Kasim dat bericht op Twitter. Volgens zijn profiel op het sociale mediaplatform is hij rechtenstudent en auteur van een boek met de titel De Oeigoerse droom. Na wat opzoekingswerk lees je al snel dat Ahmedjan als 15-jarige zijn moeder achternavluchtte naar Nederland vanuit de West-Chinese regio Xinjiang.

Vanuit het huis van zijn moeder in het Nederlandse Ede praten we met de jongeman MO* in een videogesprek. Ahmedjan draagt een wit hemd en tegen de muur op de achtergrond bevindt zich de klassieke boekenkast. ‘Ik had vorige week nog examens, maar nu kan ik rustig een interview geven’, vertelt de Nederlandse Oeigoer met een glimlach.

Dat Xinjiang de grootste olie-, gas- en steenkoolvoorraad van het land bezit, is geen onbenullig detail.

Al meer dan duizend jaar wordt het huidige Xinjiang bewoond door Oeigoeren, een islamitisch volk met Turkse oorsprong. En hoewel het gebied in 1955 werd uitgeroepen tot een autonome regio, officieel Xinjiang Uyghur Autonomous region, nam de Chinese Communistische Partij er het bestuur stevig in handen. ‘Vanaf de oprichting van de Volksrepubliek China in 1949 was de partij uit op de volledige assimilatie van de Oeigoeren’, schrijft Ahmedjan in zijn boek.

In De Oeigoerse Droom vertelt de nu 26-jarige Ahmedjan Kasim hoe hij tijdens zijn jeugd in de regionale hoofdstad Urumqi de spanning tussen de bevolkingsgroepen zag toenemen. De Oeigoerse cultuur kwam steeds meer onder druk te staan door grote aantallen Han-Chinezen die naar de regio verhuisden. Dat Xinjiang de grootste olie-, gas- en steenkoolvoorraad van het land bezit, is daarbij geen onbenullig detail.

Geen toekomst

Vooral het protest van 5 juli 2009 beschrijft Ahmedjan als een kantelpunt. Toen demonstreerden Oeigoeren in de hoofdstad Urumqi tegen de onverschilligheid van de Chinese overheid na de gewelddadige dood van een Oeigoerse arbeider in een zuidelijke regio. Hoewel de demonstratie vreedzaam begon, braken er etnische rellen uit die 197 mensen – voornamelijk Han-Chinezen – het leven kostten. De situatie zou zijn geëscaleerd nadat de Chinese politie geweld had gebruikt tegen de betogers.

Over die zondag in juli schrijft Ahmedjan het volgende: ‘De mooie straten van Urumqi waren rood van het bloed. Het was een regelrechte slachtpartij. (…) Ik zag hopeloosheid, angst, verdriet en woede. Voor mijn moeder was dit het definitieve besef dat er in Veten (andere naam voor Xinjiang, red.) geen toekomst was voor de Oeigoeren.’

‘Alles wordt beluisterd en bekeken. Je wilt niet dat de Chinese politie je familie door jou lastigvalt.’

De onlusten leidden tot de willekeurige arrestatie van honderden, tot wel duizenden, Oeigoeren. Mensenrechtenorganisatie Amnesty International schreef in 2012 al over de talrijke meldingen van gedwongen verdwijningen, foltering en mishandeling van gevangenen. Wie wilde weten hoe het met opgesloten familie of vrienden ging, botste vaak op intimidaties en bedreigingen van de Chinese overheden.

‘Ik heb stiekem aan de nieuwe vrouw van mijn vader gevraagd hoe het met hem ging’, vertelt Ahmedjan vanachter zijn computer. ‘Daarop antwoordde ze dat hij ziek was en dat ze geen contact met hem mocht hebben. Elk contact verloopt via de politie.’

Ahmedjan stuurde dat bericht omdat hij de dag ervoor op Facebook had gelezen dat iemands vader in de Oeigoerse regio was overleden. ‘Die persoon was, net als ik, in het buitenland en had al lang geen contact meer met zijn familie. Ik voelde met hem mee, omdat het ook mij zou kunnen overkomen.’

‘Behalve met de vrouw van mijn vader, heb ik geen contact met mensen in China. Meer dan wat berichtjes sturen om te vragen hoe het gaat, is het trouwens ook niet. Ik kan niet vertellen wat ik in Nederland doe’, zegt Ahmedjan.

‘Door de internetbeperkingen van de Great Firewall zijn veel websites en apps afgesloten in China. Via de berichtenapp WeChat kan je wel berichten sturen, maar die staan onder toezicht’, vervolgt Ahmedjan. ‘Alles wordt beluisterd en bekeken. Je wilt niet dat de Chinese politie je familie door jou lastigvalt.’

Geen genade

De ervaring met dreigementen aan het adres van zijn moeder en stiefvader verklaren de voorzichtigheid van Ahmedjan. Zijn moeder, Asiye Abdulaheb, is een bekende Oeigoerse activiste. Ze haalde in december 2019 zelfs de voorpagina van The New York Times en De Volkskrant, nadat ze had meegewerkt om geheime documenten van de Chinese overheid publiek te maken.

‘Mijn moeder kreeg heel veel dreigberichten en zelfs nepmails in naam van mensen die ze kende.’

Meer dan 400 pagina’s uit gelekte dossiers beschreven hoe het regime van de autoritaire leider Xi Jinping de opsluiting van miljoenen Oeigoeren en andere moslimminderheden organiseerde en rechtvaardigde. De documenten bevatten onder meer een bureaucratische handleiding voor lokale besturen om op de veel gestelde vraag ‘Waar is mijn familie?’ te antwoorden. ‘Ze zitten in een opleidingsschool van de overheid’, klonk het voorgeschreven antwoord.

Verder bevatten de documenten een reeks interne speeches van Xi Jinping. Daarin riep de leider op tot een ‘strijd tegen terrorisme’, waarin hij de ‘organen van de dictatuur’ zou gebruiken en ‘absoluut geen genade’ zou tonen.

‘Mijn moeder heeft lang getwijfeld om de documenten die ze had gekregen verder te verspreiden. Het ging ook over onze veiligheid’, vertelt Ahmedjan. ‘Ze kreeg heel veel dreigberichten en zelfs nepmails in naam van mensen die mijn moeder kende.’

‘De Chinese overheid heeft tal van pogingen ondernomen om mijn moeder te saboteren en te intimideren. De ultieme poging was natuurlijk mijn stiefvader naar Dubai lokken om hem te overtuigen met een USB-stick haar computer te hacken. Leden van de geheime dienst toonden hem er onder meer een video van een agent bij zijn moeder in China.’

‘Mijn stiefvader was best geschrokken na wat er was gebeurd en voelde zich na zijn terugkomst continu bedreigd door de Chinese geheime dienst’, zegt Ahmedjan. ‘Hij woont nu niet meer in Nederland.’

De jonge auteur beseft dat ook hij na de publicatie van zijn boek een mogelijk doelwit van de Chinese geheime dienst is. ‘Ik word in China niet met bloemen ontvangen. Sinds mijn boek uit is, ben ik al verschillende Chinese nepaccounts tegengekomen op sociale media. Ik blokkeer ze iedere keer, maar dan hebben ze al wat nare berichten achtergelaten.’

‘Ik laat het voor wat het is’, zegt Ahmedjan zelfverzekerd. ‘Je publiek uitspreken werkt vaak beter dan je stilhouden, daarnaast heb ik ook weinig andere keus. Op dit moment voel ik me veilig in Nederland, maar er blijft altijd een risico. Je moet altijd achteromkijken en opletten wanneer een onbekend nummer je belt.’

MEEST GELEZEN

• 1
  Schrijfster Tuly Salumu: ‘Dat gekwetste kind van toen ben ik nog altijd’
• 2
  Braziliaanse bossen gekapt voor kleren van Zara en H&M
• 3
  Schone energie gaf economie in 2023 een flinke duw in de rug 

Dromen

De publicatie van zijn boek is voor Ahmedjan het resultaat van zijn recente inzet voor de Oeigoerse zaak. In het begin van coronacrisis besloot hij zich te verdiepen in de geschiedenis en de problemen van zijn volk. ‘Op het moment dat je iets wilt doen voor je volk, moet je het eerst begrijpen. Hoe zijn we in deze situatie beland?’

Met die vraag in het achterhoofd kreeg zijn Oeigoerse droom, waar de titel van zijn boek naar verwijst, vorm. ‘In een zin gaat de droom over zelfbeschikking voor de Oeigoeren, zodat ze in hun eigen land kunnen leven. Oeigoeren kunnen volgens mij niet meer vreedzaam samenleven met de Chinese bevolking. Door de genocide is het onmogelijk om onder Chinees gezag te blijven.’

Toch weerhouden andere dromen Ahmedjan ervan onmiddellijk terug te keren naar een Oeigoerse staat in de toekomst. ‘Natuurlijk wil ik teruggaan om landgenoten te helpen, maar ik heb ook verantwoordelijkheden hier. Nederland heeft mij zoveel kansen gegeven dat het niet moreel is om het land te verlaten.’

Bij de lokale verkiezingen van maart dit jaar stond de ambitieuze rechtenstudent op de zesde plaats voor de liberale regeringspartij VVD van premier Mark Rutte. ‘Hoewel de verkiezing niets werd, had ik al een tijd geleden uitgesproken dat ik graag in de Nederlandse politiek zou stappen.’

‘Mijn interesse ligt eerder bij de nationale politiek, maar de lokale politiek is goed om ervaring op te doen. Uiteindelijk zie ik mijn toekomst wel in de internationale, Europese of Nederlandse nationale politiek.’

De Nederlandse Oeigoer hoopt dat doel te bereiken om ook wat terug te geven aan Nederland. ‘Ik denk dat ik een langetermijnvisie in de Nederlandse politiek kan brengen. Dat zou verandering kunnen brengen in de positie tegenover China en andere grootmachten die de Europese eenheid bedreigen.’

Verbijsterend en beschamend

Over de rol van China in de internationale politiek heeft Ahmedjan in ieder geval een uitgesproken mening. ‘Het bezoek van VN-mensenrechtencommissaris Michelle Bachelet aan de Oeigoerse regio in mei vond ik verbijsterend en beschamend. Behalve het Westen bleef de internationale gemeenschap stil over de situatie van de Oeigoeren. Dus onze enige hoop waren de Verenigde Naties, die in mijn mening ook zijn opgericht om dit soort problemen aan te pakken.’

‘De Chinese invloed in de wereld is gewoon veel groter dan de zorgen over de Oeigoeren.’

‘Toen Bachelet uiteindelijk de regio bezocht, nam ze 45 minuten de tijd om vragen te beantwoorden over de grootste mensenrechtenschendingen sinds de Tweede Wereldoorlog. Daarvan kwamen nog eens twee vragen van Chinese staatsmedia’, zegt Ahmedjan verontwaardigd.

‘Na de persconferentie in China heeft Bachelet wel toegegeven dat ze door de strenge regels van de overheid niet met lokale mensen heeft kunnen spreken. Het toont de positie van de Oeigoeren in de internationale politiek en de internationale media. Daarmee wil ik niet zeggen dat mensen de Oeigoerse situatie niet erg vinden, maar de Chinese invloed in de wereld is gewoon veel groter dan de zorgen over de Oeigoeren.’

Ook op de vraag welke maatregelen de Europese Unie dan kan nemen, heeft Ahmedjan een duidelijk antwoord klaar. ‘De praktische stap zou natuurlijk zijn om de genocide te erkennen. Ik ben daarnaast ook voorstander van een verenigde stem in Europees verband. Een Europese wet om Oeigoerse dwangarbeid te voorkomen, zoals de VS onlangs hebben goedgekeurd, kan helpen.’

‘Heel veel analisten zeggen dat in Europa een langetermijnplanning ontbreekt’, vervolgt Ahmedjan zijn politieke analyse. ‘We denken te vaak op de korte termijn. In China en Rusland hebben ze een langetermijnplan. Dat zijn natuurlijk autocratieën en dictaturen, waardoor ze minder last hebben van uiteenlopende meningen.’

China’s zwakke punt

Toch koestert de Nederlandse Oeigoer de hoop dat de macht van China niet zal blijven groeien. ‘Dictators die denken dat ze in hun eentje de wereld aan kunnen zijn gedoemd om te falen. Hitler en Mussolini hebben gefaald, net zoals Dzjengis Khan nadat hij in zijn eentje de helft van de wereld had veroverd.’

Dat China geen bondgenootschappen aangaat, is volgens Ahmedjan een zwak punt. ‘Het heeft te maken met het Chinese karakter. Chinezen vinden de Chinese cultuur superieur aan andere en ze vinden niet dat ze moeten gehoorzamen aan de westerse democratische waarden.’

‘Op papier zijn China en Rusland bondgenoten met een gemeenschappelijk doel: de VS en Europa ten val brengen. Die bondgenootschappen zijn dus niet gebaseerd op gedeelde waarden, maar op een gemeenschappelijke vijand. China maakt ook gebruik van dat antiwesters sentiment in de relaties met landen in Afrika en Latijns-Amerika.’

Hoewel Ahmedjan droomt van een politieke carrière in Nederland, baart de wispelturige interesse voor de Oeigoerse zaak hem zorgen. ‘Er is wereldwijd aandacht voor Oeigoeren als er een belangrijk document wordt gelekt of als er iets opmerkelijks gebeurt, zoals het bezoek van Bachelet.’

‘Met de oorlog in Oekraïne, de energiecrisis en de inflatie is de Oeigoerse kwestie waarschijnlijk het laatste waar mensen aan denken. Ik ben bang dat de aandacht voor onze situatie wegblijft’, zegt Ahmedjan.

‘Verder ben ik ook bang dat hoe langer de onderdrukking duurt, hoe meer tijd de Chinese overheid heeft om bewijsmateriaal te vernietigen. Het land zou dan vrije toegang kunnen verlenen als er niets meer te vinden is over de mensenrechtenschendingen. Dan zouden mensen kunnen zeggen dat de Oeigoeren de afgelopen jaren gelogen hebben.’