'Kernstopverdrag is springplank naar kernwapenvrije wereld'

De krantenkoppen richten zich vooral op de machtsstrijd tussen de vijf grote kernmachten – de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Frankrijk, Rusland en China. Maar achter de schermen zetten ook talloze organisaties zich om kernwapens de wereld uit te helpen. Ze weigeren te verzanden in geopolitieke ruzies.

Een van deze organisaties is de Organisatie voor een Alomvattend Kernstopverdrag (CTBTO), die in 1996 werd opgericht naar aanleiding van het Kernstopverdrag (CTBT). De CTBTO heeft als doel om naleving van het verdrag te monitoren.

‘In de afgelopen twintig jaar zijn er belangrijke stappen gezet om de weg te effenen voor volledige ratificatie.’

Met 183 ondertekenaars en 164 ratificaties, is het verdrag een mijlpaal in de internationale pogingen om nucleaire testen te verbieden. Om wettelijk bindend te zijn, heeft het verdrag echter de steun nodig van de 44 zogenoemde ‘Annex 2 Landen’.

Acht daarvan hebben tot nu toe geweigerd het verdrag te ratificeren: China, Egypte, Iran, Israël, India, Pakistan, Noord-Korea en de Verenigde Staten.

Hierdoor worden zelfs pogingen om een begin te maken met het uitbannen van kernwapens, gedwarsboomd. Toch heeft de CTBTO in de afgelopen twintig jaar belangrijke stappen gezet om de weg te effenen voor volledige ratificatie.

Een omvangrijk netwerk van seismische en hydro-akoestische sensoren en radionuclide- en infrageluidsdetectiestations maakt het bijna onmogelijk voor regeringen om de voorwaarden van het verdrag te schenden. En de grote hoeveelheid data die de faciliteiten genereren, dragen bij aan wetenschappelijk onderzoek wereldwijd.

Lassina Zerbo, hoofd van de CTBTO, zegt dat het Kernstopverdrag een belangrijke rol speelt in de onderhandelingen over ontwapening in de komende weken. ‘Het verdrag was een van de belangrijkste elementen die geleid hebben tot de uitbreiding van het NPT zelf, en het enige dat de verschillende partijen bij elkaar lijkt te kunnen brengen. Het CTBT kan dienen als een springplank voor alles wat we verder willen bereiken tijdens deze conferentie.’

‘We moeten bijvoorbeeld een compromis vinden tussen degenen die vinden dat we eerst de weg naar non-proliferatie moeten inslaan, en degenen die vinden dat we even snel of misschien nog sneller, naar ontwapening toe moeten. Daarnaast moeten we luisteren naar de zorgen van degenen die vragen waarom kernmachten nog meer moderne wapens mogen ontwikkelen, terwijl andere staten zelfs niet de basistechnologie daarvoor in huis mogen hebben. Het CTBT staat voor iets waar alle landen achter kunnen staan; het dient als basis voor consensus op andere, meer ingewikkelde gebieden. Die boodschap draag ik uit op de conferentie.’

Wat is het belangrijkste wat de CTBTO bereikt heeft? En wat zijn de belangrijkste zorgen voor de toekomst?

Lassina Zerbo: De CTBTO verbiedt alle kernproeven onder water, onder de grond of in de lucht. We hebben een netwerk van bijna driehonderd detectiestations opgebouwd. Deze stations controleren ook radio-actieve uitstoot.

‘Geen enkel land, behalve Noord-Korea, heeft in de 21ste eeuw een test gedaan.’

Ons internationale monitoringsysteem heeft zowel de horizontale proliferatie, waarbij steeds meer landen zich kernwapens verschaffen – gestopt, als de verticale proliferatie – waarbij landen steeds geavanceerdere wapenssystemen ontwikkelen. Dat is ook de reden dat sommige landen aarzelen om het CTBT te ratificeren: zij zijn van mening dat ze moeten kunnen testen om hun wapenvoorraden in stand te houden en te moderniseren.

Elke ontwikkeling op het gebied van kernwapens nu, is gebaseerd op testen van twintig tot vijfentwintig jaar geleden. Geen enkel land, behalve Noord-Korea, heeft in de 21ste eeuw een test gedaan.

Hoe gaat u om met buitenstaanders zoals Noord-Korea?

Lassina Zerbo: We hebben geen officieel contact gehad met Noord-Korea. Ik kan mijn analyse alleen baseren op wat wereldleiders mij vertellen. De Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov heeft geprobeerd Noord-Korea bij gesprekken over het CTBT te betrekken. Hij heeft Noord-Korea gevraagd een moratorium op kernproeven te overwegen. Gisteren heb ik gesproken met Jerzan Asjikbajev, de plaatsvervangend minister van Buitenlandse Zaken van Kazachstan, dat bilaterale betrekkingen onderhoudt met Noord-Korea. Kazachstan heeft een dringend beroep gedaan op Noord-Korea om ondertekening van het verdrag te overwegen. Dit zijn de landen die ons kunnen helpen, omdat ze bilaterale betrekkingen onderhouden.

‘We willen ook landen zoals Israël meer betrekken bij het proces.’

Mocht ik door Noord-Korea worden uitgenodigd voor een bijeenkomst die kan dienen als een basis om het land verder te betrekken bij gesprekken, en om meer uit te leggen over het CTBT en de infrastructuur die we eromheen gebouwd hebben, dan ben ik graag bereid dat te doen.

We willen ook landen zoals Israël, die een leidende rol kunnen spelen in regio’s zoals het Midden-Oosten, graag meer betrekken bij het proces.

Ik ben onlangs in Israël geweest en daar heb ik de vragen gesteld: ‘Willen jullie testen doen? Is het echt nodig?’ Ik denk van niet. Dus waarom kan Israël niet de leiding nemen bij een raamwerk dat nodig is om vertrouwen op te bouwen in de regio, en dat kan leiden tot meer ratificaties en meer steun voor een kernwapenvrije zone? Israël zegt nu dat ratificatie van het CTBT niet zozeer een vraag is van ‘of’, maar van ‘wanneer’. Ik hoop dat dat ‘wanneer’ niet al te lang op zich laat wachten.

Ondanks marsen, duizenden petities en miljoenen handtekeningen van mensen die oproepen tot ontwapening, is er weinig beweging bij de grote kernmachten. Dit kan erg ontmoedigend werken. Wat is uw boodschap aan burgerorganisaties wereldwijd?

Lassina Zerbo: ‘Ik zou zeggen, blijf druk uitoefenen op politieke leiders. We hebben leiderschap nodig om dingen in beweging te zetten. Op dit moment zegt 90 procent van de wereld ‘nee’ tegen kernproeven. Toch worden we gegijzeld door een handvol landen die het verdrag nog niet geratificeerd hebben. Alleen burgerorganisaties kunnen regeringen hierop blijven wijzen. Het CTBT vormt een sleutelelement voor het bereiken van een kernwapenvrije wereld. Ik hoop dat wij dat nog mogen meemaken in ons leven.