Over de vrees niet genoeg te zijn (u moet dit liken!)

Vele jaren geleden nam ik in Londen deel aan een vierdaags seminarie met de wereldbefaamde Anthony Robbins. Voor wie hem niet zou kennen: Robbins is een zeer succesvol “motivational speaker”, coach (van groten der aarde als Bill Clinton) en bestseller-auteur. Een self-help guru, zeg maar.

We luisterden daar in Londen naar Robbins met niet minder dan tienduizend mensen. We stonden vier dagen lang recht in een enorme zaal en we kloegen niet. Robbins is een kleurrijk en controversieel figuur, zijn stijl is “super-Amerikaans”, zoals we dat hier in Europa zouden noemen, en je moet hier en daar een korreltje zout gebruiken. Maar tenminste één ding van wat hij zei, is me altijd bijgebleven.

De vrees die iedereen heeft, tot welke cultuur hij ook behoort, is: ik ben niet genoeg. En als ik niet genoeg ben, dan zal men mij niet graag zien.’

‘Ik heb miljoenen mensen ontmoet, getraind en gecoacht overal ter wereld, in diverse culturen’, zo zei de man vanop zijn podium ‘en ik heb één universele waarheid ontdekt over mensen. Er is één vrees die iedereen heeft, tot welke cultuur of natie hij of zij ook behoort. Die vrees is: ik ben niet genoeg. En als ik niet genoeg ben, dan zal men mij niet graag zien.’

Universeel zou ze dus zijn, die angst. Als u zich niet aangesproken voelt, als u geen gemis voelt en geen gaten ervaart die u wil opvullen, als u niet zoekt naar erkenning op een of andere manier, als u niet iets wil neerzetten of presteren om het gevoel te hebben genoeg te zijn… dan moet u zich ofwel zeer gelukkig prijzen, ofwel kent u zichzelf niet goed genoeg.

Onze katten en nog meer onze honden hebben ook een behoefte aan aandacht. Ze genieten van streeltjes en ze zijn dolblij (de honden toch) wanneer we thuiskomen. Maar ik heb niet de indruk dat ze zich uitsloven om onze liefde te krijgen (de katten al zeker niet). Homo sapiens lijkt me het enige dier met die vrees niet genoeg te zijn. Dat maakt van hem in mijn ogen een mooi en tegelijkertijd een tragisch wezen.

Vanwaar die vrees om niet genoeg te zijn, vraag ik me soms af. Ze zal wellicht variëren al naar gelang de opvoeding en de kindertijd die we gekregen hebben. Maar daarnaast moet er een evolutionair voordeel zitten achter die vrees, dat gezoek en dat gevoel van gemis. Wellicht vormen ze een groot deel van de motivatie achter veel van wat we doen. Wellicht komen de mooiste artistieke verwezenlijkingen van mensen voor een stuk daaruit voort. Wellicht zijn ze de reden dat we in de politiek gaan, acteur worden, of weet ik veel.

In die zin lijkt de angst om niet genoeg te zijn en liefde te missen, misschien niet iets negatiefs. Ze drijft ons. Maar toch. Ze drijft ons wellicht ook tot minder positieve dingen. Tot een te grote machtsambitie. Tot oorlogvoeren, misschien. En ze maakt ons rusteloos. Het gaat om een eindeloze zoektocht. Het zou me niet verbazen dat iemand als Obama, die misschien wel de machtigste positie ter wereld heeft bereikt, zich vergelijkt met zijn voorgangers en zich afvraagt of hij wel “genoeg is”.

De issue lijkt me vandaag nog acuter dan vroeger. De filosoof Alain De Botton schreef over het feit dat vandaag alles voor iedereen mogelijk is. In theorie kan zogezegd iedereen kan het “maken”, in tegenstelling tot vroeger, toen we allemaal veel minder sociaal mobiel waren. Dat betekent dat wie het niet maakt, al sneller de schuld bij zichzelf zal leggen dan iemand die pakweg zestig jaar geleden nooit uit zijn eigen dorp kon ontsnappen.

De nieuwe media hebben de zoektocht naar genoeg-zijn en liefde wellicht nog groter gemaakt.

De ontwikkeling van het web en sociale media geeft iedereen de kans om veel mensen te bereiken en populair te worden. Er zijn tieners met honderdduizenden volgers. Er zijn YouTubevideo’s die meer dan een miljard keer bekeken zijn. Maar deze nieuwe media hebben wellicht de zoektocht naar genoeg-zijn en liefde nog groter gemaakt. Via sociale media kunnen we veel makkelijker dan vroeger meten hoe populair we zijn, of hoe populair de dingen zijn die we doen. We kunnen perfect ons aantal volgers in de gaten houden, we kunnen de likes tellen die onze posts en comments krijgen. En we kunnen die vergelijken met hoe anderen scoren en dan kijken hoe wij het doen.

Het feit dat het allemaal in principe makkelijker is dan vroeger om “iemand” te worden, in de hoop het gevoel te hebben genoeg te zijn, doet ons er nog meer achteraan hollen dan ooit, denk ik. Maar er is natuurlijk bijzonder veel kans dat we na verloop van tijd ontdekken dat al die dingen die we doen om erkenning en liefde te krijgen, ons uiteindelijk niet brengen waar we naar op zoek zijn.

Hoe het dan wel op te lossen? Meditatie? Paddenstoelen nemen? Je opsluiten in een klooster? Jaren van psychoanalyse? Gewoon druk bezig zijn met je gezin en andere dingen? Misschien helpt niets, misschien is het eigen aan de menselijke soort. Misschien zullen we ons nooit echt helemaal genoeg voelen. En misschien is dat wel oké.