De EU faalt, de mensensmokkel floreert

Migratie is -nog maar eens- het thema van het moment. Eerst was er de dood van Mawda en de golf van verontwaardiging die erop volgde, daarna de soloslim van Theo Francken op de Europese top. Nog even later opnieuw het ideetje om vluchtelingenkampen op Afrikaanse bodem op te richten. En dan hebben we het nog niet over de maandenlange crisis in en rond het Brusselse Maximiliaanpark gehad. Neen, Belgische, — laat staan Europese — eensgezindheid over het thema is niet voor morgen. In België is het migratiedebat meer en meer een nerveuze, strategische, politieke soap richting verkiezingen.

Over “hoe migratie organiseren” mogen de meningen dan verdeeld zijn, en een akkoord hopeloos veraf, over een aantal dingen lijkt iedereen het wél eens. We moeten – zo klinkt het unisono – de mensensmokkelaars keihard aanpakken. Geen zinnig mens overigens om dat tegen te spreken. Toch voeren we, met dat doel voor ogen, al jaren een contraproductief beleid. In plaats van de slachtoffers te helpen en het de criminelen moeilijk te maken, jagen we vluchtelingen op en doen we er alles aan om hen in de handen van de mensensmokkelaars te duwen. Feiten en de geschiedenis tonen nochtans helder aan dat menselijke opvang van migranten de beste manier is om illegale mensensmokkel de wind uit de zeilen te halen.

Een korte geschiedenis

Als we het over de befaamde transmigranten hebben – migranten op doorreis naar Engeland — is het onmogelijk de Belgische situatie los te koppelen van de Franse. België en Frankrijk fungeren immers als communicerende vaten en veel vluchtelingen wagen in beide landen hun kans.

Vroeger was het simpel, zoals met alles. Wilde je naar Engeland? Dan moest je vanaf Belgische of Noord-Franse kust vertrekken. Sangatte, Calais, Zeebrugge, Oostende waren favoriete plekken om Engeland te bereiken. Vandaag is de situatie complexer. De vluchtelingenkampen bij Calais zijn gesloten, en vanuit de haven van Oostende vertrekken sinds vier jaar geen ferry’s meer richting Engeland – al zou daar zeer binnenkort weer verandering in komen. Migranten zwermen dus noodgedwongen uit en proberen, met de hulp van mensensmokkelaars in parkings langs snelwegen of in steden, als Brussel, Parijs, Arras, Lille in de juiste vrachtwagen te klimmen.

In Brussel is er, ondanks de problemen in het Maximiliaanpark, van opvang nooit sprake geweest. Daar heeft men resoluut voor opjagen in plaats van opvangen gekozen.

In Brussel is er, ondanks de problemen in het Maximiliaanpark, van opvang nooit sprake geweest. Daar heeft men resoluut voor opjagen in plaats van opvangen gekozen. Stad en nationale overheid schuiven factuur en verantwoordelijkheid graag naar elkaar door. Het resultaat van deze houding is tweeledig: enerzijds de immens groeiende burgersolidariteit, anderzijds wantrouwige, opgejaagde vluchtelingen.

Opvang, zo oordelen vele politici, zou alleen maar een aanzuigeffect hebben. Bovendien zijn de mensen in kwestie economische vluchtelingen die helemaal niet op zoek zijn naar asiel. Resultaat is dat ze zich overgeven aan de goodwill van burgers en vervolgens aan de georganiseerde mensensmokkel.

In Frankrijk doet men het anders. Na de sluiting van Calais — najaar 2016 — werden in Frankrijk 7000 migranten tijdelijk opgevangen in crisiscentra. Eerst in CAO’s (centre d’accueil et d’orientation), nog later kwamen de CAES (centre d’accueil et d’examen des situations). In Parijs opende burgemeester Anne Hidalgo, na een bras de fer met Binnenlandse Zaken, meerdere tijdelijke vluchtelingenkampen in het hart van de stad.

Begin dit jaar tekenden May en Macron le traité de Sandhurst, een bilaterale overeenkomst tussen Frankrijk en het Verenigd koninkrijk. Ook al had het verdrag veel verder moeten gaan, voor minderjarige asielszoekers werd er een legale manier bedacht om via gezinshereniging naar Engeland te reizen. Alleen is het jammer dat minderjarigen tot in Frankrijk moeten reizen om er gebruik van te maken. Zo’n regel zou Europees moeten verankerd worden en ook aan de buitengrenzen van de unie moeten worden geïmplementeerd.

In de CAES – de opvang duurt er ongeveer een maand – krijgen mensen informatie en kunnen ze zich bezinnen over hun toekomst. Het effect in Frankrijk liet zich voelen: een op drie mensen koos er na die tijdelijke opvang voor om toch asiel aan te vragen in Frankijk en niet verder te reizen. Het zijn significante cijfers. Het bewijst dat rust, menswaardige levensomstandigheden én informatie vele migranten er kunnen van doen afzien hun lot in handen van de mensensmokkelaars te leggen.

Sommige politici mogen de transmigranten dan graag afschilderen als cynische profiteurs, in de praktijk gaat het om uiterst kwetsbare, getraumatiseerde en vooral uitgeputte mensen.

Dat hoeft niet te verwonderen… Sommige politici mogen de transmigranten dan graag afschilderen als cynische profiteurs, in de praktijk gaat het om uiterst kwetsbare, getraumatiseerde en vooral uitgeputte mensen. Te wantrouwig om hun lot in handen van een repressieve overheid te leggen.

Ook hier sprekende cijfers: naast tal van psychische problemen en trrauma’s heeft een op drie migranten neus-, keel- en oorklachten door gebrek aan hygiëne; 13 procent heeft gewrichtsproblemen door het vele lopen, en tien procent heeft kneuzingen als gevolg van relletjes, opstootjes of contact met politie. Mensen zijn dus opgejaagd in plaats van opgevangen. Niet bepaald de juiste condities of mentale rust om verstandige beslissingen te nemen.

De perverse effecten van de onuitvoerbare Dublin-verordeningen

En dan is er Dublin. Wat Brussel is voor de EU in het algemeen – boeman en zondebok – is Dublin inzake migratie: de moeder van alle kwaad. En nee, heel veel goeds is er over (de implementering van) de verordening niet te melden. Al was het opzet vermoedelijk goed. Maar in plaats van een solidariteitsprincipe, werd Dublin al snel symbool en metafoor voor het gebrek aan solidariteit. De conventie – die ook over gezinshereniging praat én landen soevereintiteit geeft – is in de praktijk immers herleid tot niet meer dan een cynisch terugkeerakkoord tussen Europese lidstaten.

Het spreekt dat landen aan de buitenkant van de Unie daardoor veel meer geregistreerde nieuwkomers hebben. Italië – op een boogscheut van de Libische kust – om er maar één te noemen. Het gebrek aan Europese moed werd daar overigens cash betaald in de laatste verkiezingsresultaten. De Dublin-verorderingen hadden en hebben slaagkans bij een geharmoniseerd asiel- en opvangbeleid en bij een eerlijke verdeling van de lasten. Die harmonisatie – het grootste falen van de EU– laat inmiddels al meer dan 8 jaar op zich wachten, en is vermoedelijk verder af dan ooit.

Dublin is op de eerste plaats vandaag onuitvoerbaar, en wordt ook vaak niet uitgevoerd. In Frankrijk vielen vorig jaar 41.000 mensen op 120.000 onder Dublin. Ils sont dublinés, zoals men dat in het Frans zegt. Een op drie dus zou moeten teurggestuurd worden naar een ander land. Maar gebeurt dat ook in de praktijk? Tussen 2016 en oktober 2017 werden er door de Franse overheid 25.368 aanvragen gedaan. 14.000 daarvan werden goedgekeurd, maar slechts 1200 (9%) werden effectief uitgevoerd. Niet eens één op tien dus.

Vandaag is het aantal dublinés in Frankrijk zo hoog dat de prefecturen er bij God geen zicht op hebben hoe ze er zouden moeten aan beginnen. De Belgische cijfers zijn niet veel beter. Het merendeel van de aanvragen, gemaakt binnen de Dublin-verordening werd gehonoreerd, maar slechts een klein deel (nauwelijks een derde) werd ook effectief uitgevoerd.

Dublin is niet alleen onuitvoerbaar. Het heeft ook een aantal perverse effecten. Om te beginnen weerhoudt het vele vluchtelingen om in bepaalde landen een asielaanvraag te doen. Logisch, aangezien het beleid van de diverse lidstaten niet geharmoniseerd is, of op elkaar afgestemd. Mensen hebben er dan ook veel voor over om “Dublin-vrij” Europa binnen te komen. Dit speelt opnieuw in de kaart van de mensensmokkelaars: zo worden de laatste jaren, vooral door Iraaks-Koerdische netwerken, “Dublin-vrije” reizen naar Europa verkocht.

U leest dit goed: betaal genoeg en de mensensmokkelaar brengt je ver genoeg naar het hart van Europa zodat je registratie aan de buitengrenzen kan vermijden. Erg te verbazen hoeft ook dat niet. Mensensmokkelaars zijn ook “maar” ondernemers die gaten in de markt dichtrijden. Vandaag kunnen vluchtelingen uit een heel menu kiezen. Voor vijf à zesduizend euro geraak je in Engeland. Voor tien à twaalfduizend euro krijg je een spoedprocedure die je binnen de 48 uur op je bestemming brengt.

Het spook van de opengrenzenlobby

Hoewel feiten aantonen en mensen op het terrein beklemtonen dat opvangen van mensen veel effectiever is in de strijd tegen mensensemokkel dan opjagen, bljjven beleid en discours verharden. Verklaarbaar, want contraprodcutief op het terrein bleek de laastste jaren bijzonder productief in het stemhokje. Angst onder de bevolking is de grootste bedreiging voor de Europese solidartieit én een grote troef voor anti-Europese en anti-migratiepartijen. Wie niet voor harde retoriek maar voor mededogen pleit, wordt vandaag dan ook al gauw weggezet als lid van de “opengrenzenlobby”. Een aantal politici gebruiken uiteraard graag dat soor retoriek, maar ook socioloog Mark Elchardus bedient zich er gretig van.

In een stukje voor De Morgen (28/4) dat doet duizelen door de opeenstapeling van gemeenplaatsten, hield Elchardus een pleidooi voor meer fort Europa. Elchardus keek er alvast erg naar uit, schreef hij hoopvol. Elchardus droomt dus van een fort, mét veilige corridors voor de échte vluchtelingen die onze hulp nodig hebben.

De Wever en Elchardus, bien étonnés de se retrouver ensemble? Nee… Daarvoor gebeurde het één keer te veel om dat nog te geloven.

Mooi als idee in een parallelle wereld, maar hoe we de deuren van dat fort gaan betonneren, daar rept Elchardus met geen woord over. Wat het morele en financiële kostenplaatje is evenmin? Met wie als partner aan de overkant van de Middelandse zee? En hoe gaan we dan het recht op een asielaanvraag organiseren? De Wever en Elchardus, bien étonnés de se retrouver ensemble? Nee… Daarvoor gebeurde het één keer te veel om dat nog te geloven. Elchardus — steeds vaker tegen de borst gedrukt in conservatieve kringen — kreeg in elk geval via de sociale media een uitzonderlijke tweet met complimenten van op het Schoon Verdiep.

Er bestaat in Europa niet zo iets als een (significante) opengrenzenlobby. Er zijn ongetwijfeld mensen die in mindere of meerdere mate voor open grenzen zijn, en er zijn zelfs mensen die uit een overdaad aan mededogen iedereen zouden binnenlaten – en dus niet geschikt om staatssecretaris voor asiel en migratie te zijn – maar er is niet zoiets als een politiek significante lobby die voor open grenzen pleit. Als de opengrenzenlobby al bestaat, dan is dat alleen als simplistische metafoor in hoofden van rechtste politici en populistische opiniemakers.

Nog een stuk verder dan in de krant ging Mark Elchardus in de Afspraak. Naar aanleiding van de open brief die de rectoren hadden geschreven, zei hij fijntjes dat de ze beter hun verstand dan hun hart hadden laten spreken. Voor de goede verstaander: wat een domme tekst van die rectoren! Na het framen en culpabiliseren, het debiliseren.

En ook de ouders van Mawda mochten op hun verantwoordelijkheid gewezen worden, ook daar was Elchardus het met De Wever eens. Akkoord, de timing kon allicht beter, maar het moest ooit gezegd worden. Bof, meneer Elchardus…. Bent u daar echt allemaal zo zeker van? Ik niet. Dan toch niet zonder ons diep te verontschuldigen voor het monsterlijk systeem dat Europa op poten heeft gezet, en waar zij, samen met zovele anderen, het slachtoffer van werden.

Over de verdere ontwikkeling van een ferm fort Europa tot slot, hoeft meneer Elchardus zich weinig zorgen te maken. Een gedragen eensgezinde mening over solidariteit bleek onmogelijk in Europa. Over een gebrek aan solidariteit is men het misschien sneller eens. In een aantal Oost-Europese landen en het nieuwe Italië vindt de staatssecretaris daarvoor vast en zeker een aantal geschikte gesprekspartners.