VS laten Iran met rust ondanks verkiezingswinst conservatieven - analyse

Sinds januari lijkt het er steeds meer op dat geen van de twee landen NOG uit is op een confrontatie. De verbeterde verstandhouding kwam onder meer tot uiting na de verwoestende aardbeving in de Iraanse stad Bam, afgelopen december. De Verenigde Staten stuurden grote partijen hulpgoederen naar het gebied en boden de Iraanse autoriteiten een zware delegatie aan voor het inspecteren van de schade van de aardbeving. Het uitsluiten van ruim 3500 hervormingsgezinde kandidaten voor de verkiezingen door de conservatieve Raad van Hoeders, was voor de Verenigde Staten geen aanleiding om de verhouding weer op scherp te zetten.

Vergelijkbaar was de manier waarop de Amerikaanse regering half februari niet negatief reageerde op een belangrijke olieovereenkomst tussen Japan en Iran. De overeenkomst was jarenlang tegengehouden door de Verenigde Staten.

De meest recente aanwijzing voor de ontspanning kwam begin maart. Het door de Verenigde Staten gedomineerde tijdelijk bestuur in Irak keurde plannen goed voor de aanleg van een oliepijpleiding die de rivier Shatt al-Arab kruist en naar de Iraanse havenstad Abadan loopt. Het project moet eind dit jaar afgerond zijn. Washington ging akkoord met het plan van de Iraakse minister van Olie omdat het kan helpen de uitvoer uit de Iraakse hoofdstad Bagdad weer op gang te brengen. Door de knelpunten bij de stad Basra in Zuid-Irak en de sabotage-acties in het noordelijk deel van het land, was de uitvoer vanuit Bagdad lange tijd minimaal. Terwijl Amerikaanse functionarissen zich in stilzwijgen hulden over de kwestie, zei de Iraakse minister van Olie tegen de Financial Times dat de Amerikaan Paul Bremer, hoofd van het tijdelijke bestuur in Irak, zich realiseerde dat een goede band met alle buren voor de Iraki’s van levensbelang is.

Ook de verklaringen van Amerikaanse ambtenaren, enkele dagen later, wijzen op een koerswijziging binnen de regering-Bush. Volgens Amerikaanse functionarissen is het Iraanse kernwapenprogramma niet van dien aard dat de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties zich er direct mee moet bemoeien. Ook zal geen extra druk worden uitgeoefend op het Internationale Agentschap voor Atoomenergie (IAEA), om sancties op te leggen. In plaats daarvan zoekt de regering-Bush nu aansluiting bij het standpunt dat door de West-Europese bondgenoten Groot-Brittannië, Frankrijk en Duitsland wordt ingenomen. Zij zijn voorstander van zachte druk van de IAEA op Iran. Die politiek heeft in het verleden al zijn vruchten afgeworpen; Iran liet daardoor controle toe op het atoomprogramma.

De Amerikaanse strategiewijziging is een slag in het gezicht van de haviken in de regering-Bush. De hardliners binnen de Amerikaanse regering waren er vorig jaar mei in geslaagd om de dialoog tussen de VS en Iran af te breken. Oorzaak van die breuk was de ontdekking door inlichtingendiensten van geplande aanslagen op westerse doelen door Al-Qaeda-terroristen vanaf Iraans grondgebied.

De haviken, onder leiding van minister van Defensie Donald Rumsfeld en vice-president Dick Cheney, herhaalden keer op keer dat Iran talloze hoge Al-Qaedaleden verborgen hield nadat de Taliban eind 2001 in het buurland Afghanistan de macht was kwijtgeraakt. Iran, dat heeft toegegeven een aantal militaire Al-Qaedaleden gevangen te houden, heeft altijd ontkend dat het daadwerkelijk steun verleende aan het terroristennetwerk.

De regering in Teheran heeft laten doorschemeren dat ze bereid is om de gevangen Al-Qaedaleden te ruilen voor enkele duizenden leden van de Mojahadin-e-Khalq (MeK), een Iraanse rebellengroep die in buurland Irak wordt vastgehouden door Amerikaanse troepen.

Ironisch genoeg zijn het, volgens Hadi Demati, verbonden aan de Universiteit van Teheran en behorend tot de hervormingsbeweging in Iran, juist de Iraanse conservatieven die als grote winnaar van de oorlog tegen het terrorisme uit de bus zijn gekomen. Er werd afgerekend met twee van hun gevaarlijkste vijanden, de Taliban en de voormalige Iraakse president Saddam Hoessein. Bush’ retoriek over Iran als onderdeel van de ‘As van het kwaad’, verzwakte de kracht van de hervormingsgezinden.

Iran kan het de Amerikanen in Irak en Afghanistan moeilijk maken, en dat geeft de conservatieve regering zelfvertrouwen. Dat werd vorige maand nog eens duidelijk gemaakt door de voormalige Iraanse president Hashemi Rafsanjani. Hij verklaarde tegenover een vooraanstaande krant in Teheran dat de VS diep in de Iraakse modder zitten en dat de problemen bij eventuele tegenwerking van Iran alleen nog maar groter worden.

De conservatieven in Iran waren aanvankelijk ongerust dat na Irak zij aan de beurt zouden komen, maar ze zien nu hoe wij in Irak zitten te knoeien. Als gevolg daarvan neemt het vertrouwen van de conservatieven in Iran toe, zegt Gary Sick, een Iran-deskundige aan de Universiteit van Columbia en voormalig medewerker van de vroegere Amerikaanse president Jimmy Carter (1977-1981).

Volgens Sick moet de verklaring van Rafsanjani gezien worden als een ‘signaal’, maar het is de vraag of Rafsanjani echt macht heeft in Iran. Waarschijnlijk ligt de echte macht bij de groep rond ayatollah Ali Khamenei, de hoogste Iraanse geestelijke, die bekend staat als hardliner. Belangrijke veranderingen in de buitenlandse politiek van Iran zijn volgens Sick voorlopig niet te verwachten. Mogelijk komen die niet eerder dan volgend jaar, als er in Iran presidentsverkiezingen worden gehouden.

Voor zover ik het nu kan bezien hebben de VS geen duidelijk beleid als het gaat om Iran. Zeker is dat niets er op wijst dat beide landen op een conflict aansturen. Er is een zeker wantrouwen, maar aan de andere kant is geen enkele reden om de Iraniërs op dit moment tegen te werken, aldus Sick.