Vrede glipt blauwhelmen In Haïti door de vingers

Petion-Ville, een residentiële buurt van de Haïtiaanse hoofdstad, werd vorige week donderdag opgeschrikt door automatisch geweervuur. Straten werden versperd, schoolkinderen maakten zich uit de voeten, chauffeurs reden in volle vaart achteruit. Agenten van de Haïtiaanse SWAT-politie slopen door de straten met M-16’s en M-14’s in de hand. VN-blauwhelmen rukten uit in gepantserde troepentransportwagens, met krakende radio’s en met geweren en granaatwerpers in de aanslag. Toen alles voorbij was, bleek een vijfjarig meisje, Dorley Jean-Baptiste, te zijn doodgeschoten en waren drie andere burgers gewond. De politie arresteerde ook drie personen, maar niet de man die ze echt zocht: een voormalig lid van het al lang ontbonden Haïtiaanse leger.

Het kleine meisje is zowat het 250ste - volgens anderen bronnen het 406de - dodelijke slachtoffer van het geweld dat sinds 30 september 2004 de hoofdstad in zijn greep houdt. Die dag begonnen de schietpartijen tussen de politie en demonstranten die de terugkeer eisten van ex-president Jean-Bertrand Aristide, die op 29 februari 2004 was afgezet. Sindsdien zijn aan beide zijden al heel wat doden gevallen. Gewapende bendes die Aristide terugwillen, hebben politieagenten, winkels en chauffeurs aangevallen. Daarop sloeg de politie dan weer terug - soms op brutale wijze en volgens critici soms ook tegen vreedzame aanhangers van Aristide. Ook voormalige soldaten die Aristide hielpen omverwerpen en die nu hun wapens weigeren neer te leggen, zijn in het conflict betrokken. Met hun verouderde wapens en hun versleten uniformen patrouilleren zij in een aantal provinciesteden en arresteren soms zelfs mensen.

Vorige week opende de Haïtiaanse Nationale Politie (HNP) een aanval op ex-sergeant Remissainthe Ravix, de leider van een bende oud-soldaten en verdacht van de recente moord op vier officieren. Maar zoals bij vele HNP-operaties viel er ook nu weer ‘collaterale schade’ te betreuren. Zo prijkt nu ook Dorley Jean-Baptistes naam op de lijst van slachtoffers. 406 of 250 doden op vier maanden tijd is een hoge tol, zeker in een land waar ongeveer 7.400 VN-blauwhelmen de vrede moeten bewaken. Al zeven maanden zijn er leden van de Stabilisatiemissie van de Verenigde Naties in Haïti (MINUSTAH) aanwezig, maar de missie werkt pas sinds twee maanden op volle kracht. De missie wordt verondersteld een veilige en stabiele omgeving te creëren voor de overgangsregering en de voorbereiding van de verkiezingen die in de herfst moeten plaatsvinden. De MINUSTAH is al de zesde VN-missie in Haïti op tien jaar tijd en kwam er na de tweede Amerikaanse invasie en bezetting in dit decennium.

De meeste of misschien zelfs alle missies moesten in de eerste plaats stabiliteit creëren, weet journalist Vario Serant. Maar we weten uit ervaring dat de toestand in Haïti ondanks al die missies instabiel is gebleven. De bevolking blijft overgeleverd aan onveiligheid, geweld door gewapende groepen, drughandel en een algemene criminaliteit. Serant werkt voor de particuliere omroep Télé-Haiti en is correspondent voor Radio France Internationale. Hij volgt al vijftien jaar de gebeurtenissen in zijn geboorteland en is niet al te optimistisch over de MINUSTAH. Tenslotte waren de vorige VN-missies bedoeld om de HNP op te leiden, maar leden van die politie zitten gevangen voor drughandel of mensenrechtenschendingen en sommigen waren zelfs betrokken bij de gewapende opstand tegen Aristide vorig jaar. Op papier is er geen verschil tussen deze missie en de vorige edities, meent Serant. En wat gebeurt er op het terrein? De MINUSTAH is al zeven maanden actief, maar er zijn nog altijd gewapende groeperingen en bepaalde delen van de stad zijn nog altijd onveilig.

Haïti is niet verwikkeld in een oorlog en het is ook geen VN-protectoraat. De MINUSTAH wordt dus niet verondersteld de politiebevoegdheid over te nemen van de HNP - amper vierduizend mannen en vrouwen voor acht miljoen Haïtianen - ook al is die politie slecht uitgerust en wordt zij vaak beschuldigd van corruptie, drughandel en standrechtelijke executies. De HNP en de MINUSTAH hebben de laatste tijd vaak samengewerkt om het geweld van bendes te beteugelen en de veiligheid van de bevolking te verzekeren. Donderdag was dat evenwel niet het geval toen de politie binnenviel in de geïmproviseerde ‘basis’ van Ravix. Bij aankomst ter plekke was de Braziliaanse MINUSTAH-gezaghebber Augusto Heleno Ribeiro Pereira duidelijk geërgerd. Wij waren niet op voorhand op de hoogte. Ze hebben ons maar gebeld nadat de operatie was begonnen. Nu gaan we onze troepen terugtrekken, want wij wilden onderhandelen, maar de politie heeft beslist alles op te blazen… Wij hebben geen mandaat om huizen te vernietigen. Begin deze week toonde ook de Haïtiaanse politieleider Leon Charles zich gefrustreerd. Volgens hem had de HNP de MINUSTAH niet om hulp - of kritiek - gevraagd.

In elk geval is de politie er in haar eentje niet in geslaagd het geweld in te dijken of misdadigers uit een van beide kampen te ontwapenen. Bovendien heeft de onveiligheid in de hoofdstad ook geleid tot de sluiting van heel wat winkels. Vele import-exportbedrijven hebben hun bestellingen ingekrompen en scholen hebben al hele dagen of zelfs weken verloren. Jerry Tardieu, vice-voorzitter van de Haïtiaanse Kamer van Koophandel, betreurt dit. De blauwhelmen zijn er helemaal niet in geslaagd de politie een betere opleiding en beter materiaal te verstrekken en te zorgen voor een betere coördinatie. Hun hoofdtaak, de ontwapening, is volledig mislukt. Een recente studie van de International Crisis Group, een denktank die rond conflictbeheersing werkt, schat dat er 300.000 illegale wapens in het land zijn, veelal in handen van voormalige soldaten of stadsbendes.

Ook de blauwhelmen zijn gefrustreerd . Als politieagenten willen wij echt het geweld aanpakken, maar ons mandaat bestaat erin hulp en ondersteuning te bieden en richting te geven, zegt de Canadese agent Jean-François Vézina. Hoewel er in het hele land blauwhelmen gestationeerd zijn en veel burgers zeggen dat zij zich veiliger voelen, zijn er nog altijd veel roofovervallen, ontvoeringen, verkrachtingen en diefstallen. Bovendien zijn er nog heel veel gewapende bendes en dat voorspelt weinig goeds voor de verkiezingen. De blauwhelmen geven toe dat er nog veel werk aan de winkel is. Maar zij zeggen dat zij weinig kunnen aanvangen omwille van hun mandaat. Bovendien kunnen de blauwhelmen, die afkomstig zijn uit meer dan dertig landen, amper communiceren met de Haïtianen, omdat zij geen Frans spreken, laat staan Haïtiaans Creools, de enige taal die alle Haïtianen begrijpen.

De blauwhelmen worden kritisch gevolgd, mede omdat vorige missies in de jaren 1990 in Haïti en in andere delen van de wereld zijn mislukt. De MINUSTAH is nog niet echt lang genoeg actief om al een oordeel te vellen over het gepresteerde werk. De blauwhelmen zijn nog niet voldoende lang aanwezig geweest in de Haïtiaanse sloppenwijken om de mensen echt te kennen en de gewapende groepen te ontwapenen. En ook als zij dat zouden willen, dan stelt hun mandaat dat de HNP het voortouw moet nemen. Serant wil ook niet alleen de MINUSTAH de schuld geven. Hoe komt het dat Haïti na al die internationale missies nog altijd niet is veranderd? Die vraag moeten we toch eens proberen te beantwoorden. En dat antwoord moet van Haïti zelf komen, niet van de internationale gemeenschap. (LD/PD)