Voedselcrisis stuwt internationale ‘landkoorts’ op

De meest recente schatting van de oppervlakte landbouwgrond die de voorbije jaren in buitenlandse handen is overgegaan, staat in een recent rapport van het Internationaal Onderzoeksinstituut voor Voedselbeleid (IFPRI). Vijftien à twintig miljoen hectare komt overeen met ongeveer een kwart van het hele Europese landbouwareaal.

Grain, een niet-gouvernementele organisatie in Barcelona die zich toelegt op internationale landbouwvraagstukken, gelooft dat arme landen nog veel meer grond aan buitenlandse investeerders hebben afgestaan. “Niemand volgt al alle private overeenkomsten”, zegt Devlin Kuyek, een onderzoeker van GRAIN.

Azië vooraan

De grote investeerders zijn China, Zuid-Korea, India en de Golfstaten. Het IFPRI schat dat ze samen met andere vermogende landen als Japan en Zweden 15 tot 23 miljard euro hebben uitgegeven voor grote lappen grond, vooral in Afrika, waar ze in de toekomst voedselgewassen kunnen verbouwen waarvoor er in eigen land niet meer genoeg plaats of water is. Ongeveer het kwart van het areaal is voorbestemd voor de teelt van planten waaruit biobrandstoffen worden gemaakt.

Precies weet het IFPRI het allemaal niet. “Er is een groot gebrek aan transparantie over deze overeenkomsten”, zegt Joachim von Braun, de directeur van het IFPRI.

Chinees voorbeeld

China begon al tien jaar geleden landbouwgrond in Cuba en Mexico te pachten. Intussen richten de Chinezen zich vooral op Afrika. Ze sloten overeenkomsten of proberen dat te doen in de Democratische Republiek Congo, Zambia, Zimbabwe, Oeganda en Tanzania.

In Soedan hebben buitenlanders het over nog meer landbouwgrond te zeggen, maar daar gaat het om investeringen vanuit de Saoedi-Arabië en andere golfstaten.

Financiële instellingen volgen

De Verenigde Arabische Emiraten sloten vorige jaar enkele grote landdeals af met Pakistan. Qatar pacht landbouwgrond in Indonesië, de Filipijnen, Bahrain, Koeweit en Birma.

Het Zuid-Koreaanse Daewoo Logistics Corporation heeft 1,3 miljoen hectare op Madagaskar toegezegd gekregen om er maïs en palmnoten te telen.

Naast Aziatische landen en transnationals uit de levensmiddelenindustrie investeren ook pensioenfondsen en andere institutionele investeerders meer en meer in de landbouw overzee. Ze gaan ervan uit dat de voedselprijzen de komende jaren nog fors gaan stijgen. Cru Investment Management, een Britse investeringsbank, voorspelt dat zijn landbouwfonds in Malawi 30 procent winst zal opleveren.

Gewoonterecht opzijgeschoven

De grootschalige pachtverdragen zijn vooral funest voor honderden miljoenen kleine boeren, veetelers en inheemsen, die geen eigendomsbewijzen bezitten voor de grond die ze bewerken. Ze kunnen door de nieuwe eigenaars verdreven worden. Dat probleem is het grootst in Afrika – daar wordt de toegang tot het grootste deel van de landbouwgrond alleen via het gewoonterecht geregeld.

Volgens het IFPRI moet ere en internationale gedragscode komen die investeerders en overheden dwingt de landrechten van de lokale bevolking te respecteren, transparante overeenkomsten aan te gaan en eventuele winsten te verdelen. De voedselveiligheid van de plaatselijke bevolking zou bij alle beslissingen voorop moeten staan.

Op zich zijn de buitenlandse investeringen in de landbouwsector van arme landen niet slecht, vindt het IFPRI. Een investeerders als China zorgt voor de nodige infrastructuur en zet in Afrika ook onderzoeksinstellingen in om het rendement van rijst en graan te verhogen. GRAIN is terughoudender. Volgens Kuyek denken de investeerders alleen aan geld verdienen en voedsel voor hun thuismarkt te produceren.