'Vernietiging zenuwgas is gevaarlijke onderneming'

De vernietigingsinfrastructuur voor chemische wapens in Gorny - 700 kilometer ten zuidoosten van Moskou - wordt met sluiting bedreigd. Vorige week concludeerde een inspectieteam dat de fabriek de veiligheidsvoorschriften en controlemaatregelen bij het beheer van vloeibaar restafval na de vernietiging van mosterdgas grondig aan zijn laars lapt. Volgens officiële bronnen zou Gorny niet eens een vergunning hebben voor de verwerking van gevaarlijk chemisch afval. Bovendien werd op 19 februari bij een stroompanne slechts op het nippertje een ramp vermeden. Op bevel van het Ministerie van Natuurlijke Rijkdommen dienen alle activiteiten in de fabriek vanaf maandag gestaakt te worden.

Voormalig premier en huidig voorzitter van de Staatscommissie voor Chemische Ontwapening wuift de problemen weg: volgens hem is er geen verbod, en zet de fabriek haar normale activiteiten voort. Het ministeriële sluitingsbevel zou terug te voeren zijn tot een bureaucratisch geschil. Andere commissieleden vallen hem bij en stellen dat de fabriek pas op 29 april - na de vernietiging van 400 ton mosterdgas - voor een routinecontrole tijdelijk gesloten zal worden. Van gevaar voor mens of milieu is volgens hen hoegenaamd geen sprake. In mei zou de fabriek de vernietigingsactiviteiten zelfs uitbreiden. Sinds december heeft de fabriek in Gorny honderd ton mosterdgas vernietigd; tegen de maand mei zou dat dus vierhonderd ton moeten zijn, of één procent van het totale Russische arsenaal aan giftige gassen, dat op zeven plaatsen in Europees Rusland opgeslagen ligt.

Russische functionarissen benadrukken het belang van Gorny als testfabriek voor nieuwe verwerkingstechnologieën. Lev Fyodorov, hoofd van de onafhankelijke Unie voor Chemische Veiligheid, lacht dat argument weg: volgens hem zijn de ‘nieuwe’ technologieën waardeloos. Het gebruikte procédé maakt de chemische wapens wel onbruikbaar voor oorlogsdoeleinden, maar neutraliseert het gif allerminst: dat blijft uiterst schadelijk en gevaarlijk. Na de verwerking van 40.000 ton chemische wapens zou Rusland blijven zitten met 150.000 ton giftig chemisch afval. Fyodorov krijgt steun van verschillendene ngo’s; in januari stuurde een vijftigtal organisaties een gezamenlijke petitie naar president Vladimir Poetin met de eis tot verbetering van het verwerkingsprocédé.

De Russische overheid wuift de kritiek publiekelijk weg, maar neemt toch extra voorzorgen. In het gebieden rond de installatie wordt de bevolking sinds januari door de gezondheidsdiensten doorgelicht. Het gaat om ongeveer 8.000 mensen. Ook werd er een informatiecentrum opgericht dat de media, ngo’s en plaatselijke bevolking inlicht over de fabrieksactiviteiten en de ‘chemofobie’ tracht te ontzenuwen. In de fabriek zelf werken 1.200 mensen, maar slechts 125 werknemers hebben rechtstreeks met het afval te maken.

De liquidatie van het chemische arsenaal kadert in de internationale Verdrag over Chemische Wapens: bij de ratificatie van dit verdrag in 1997 beloofde Rusland tegen 2008 al zijn chemische wapens te vernietigen. De Russische regering zit echter achter op schema en vraagt meer tijd en geld voor de vernietiging van de dodelijke chemicaliën, die voor vier vijfde uit zenuwgassen bestaan. In het verdrag wordt alvast ruimte gelaten voor uitstel. Waarnemend hoofd van de Commissie voor Chemische Ontwapening Nikolai Bezborodov dreigt ermee dat Rusland uit het verdrag stapt als er geen extra tijd en geld komt.
Moskou raamt het kostenplaatje voor de vernietiging op zeven miljard euro. In 2004 zal de Russische staat meer dan 700 miljoen euro uitgegeven hebben. De VS dragen 900 miljoen dollar bij voor ontwerp en constructie van zeven vernietigingsinstallaties. Naast Gorny behoort ook de gigantische installatie in Shchuchye daartoe: in die monsterfabriek in de Oeral-bergen ligt maar liefst 14 procent van alle Russische chemische wapens opgeslagen