Tien miljoen Brazilianen stemmen tegen Panamerikaanse Vrijhandelszone

Begin deze maand hebben meer dan zestig Braziliaanse organisaties in 3.894
gemeenten over het hele land 10,1 miljoen mensen geraadpleegd. Hoewel nog
niet alle cijfers bekend zijn, ziet het ernaar uit dat ongeveer 98 procent
van de ondervraagden de vraag of de Braziliaanse regering het FTAA-verdrag
moet ondertekenen met een klinkend ‘neen’ heeft beantwoord. 95 procent van
de stemmers heeft ook aangegeven dat Brazilië zelfs niet verder hoeft deel
te nemen aan de FTAA-onderhandelingen. Ook een mogelijk akkoord dat de
Verenigde Staten (VS) zou toelaten raketten en satellieten te lanceren van
op een basis in Noord-Brazilië is met 98 procent van de stemmen afgewezen.

De laatste vraag was weliswaar niet bijzonder onpartijdig geformuleerd:
Moet de Braziliaanse regering een deel van ons territorium, de
Alcántara-basis, overleveren aan Amerikaanse militaire controle? Deze
vraag verwijst naar een bilateraal akkoord dat zelfs op weerstand botst bij
militairen en wetgevers die behoren tot de regeringscoalitie van president
Fernando Henrique Cardoso. Volgens het akkoord, dat intussen al ter
goedkeuring voorligt in het Congres, zouden de VS autonoom kunnen handelen,
zogezegd om technologische geheimen te beschermen, en zou het land
apparatuur mogen invoeren zonder toelating van de Braziliaanse douane.
Volgens parlementsleden van de oppositie zou Brazilië met dit akkoord een
deel van zijn soevereiniteit afstaan De ministers Ronaldo Sardenberg van
Wetenschappen en Technologie en Geraldo Quintao van Defensie stellen dat
het akkoord inkomsten en ervaringen kan opleveren die onontbeerlijk zijn
voor de ontwikkeling van de Alcántara-basis en voor de vooruitgang van het
land op het vlak van de strategische luchtvaartindustrie.

De bekendmaking van de voorlopige resultaten van het referendum begin deze
week in Brasilia ging gepaard met een demonstratie van duizenden
actievoerders, onder wie een sterke vertegenwoordiging van de
landlozenbeweging MST. Volgens Alfredo Gonçalves, hoofd van de Braziliaanse
Nationale Bisschoppenconferentie en één van de coördinatoren van de
volksraadpleging, overtreffen de resultaten alle verwachtingen. De
bisschoppenconferentie, MST, de Arbeidersvakbond CUT en andere groepen
hadden gehoopt dat ‘iets meer’ dan zes miljoen mensen zouden deelnemen,
zoals bij een gelijkaardig initiatief in 2000. Toen vond 95,6 procent dat
Brazilië de terugbetaling van zijn buitenlandse schuld moest stopzetten.

De bevolking beseft nu dat de FTAA de Braziliaanse uitgeputte economie de
genadestoot kan geven, waardoor deze Zuid-Amerikaanse reus met zijn 170
miljoen inwoners weerloos wordt overgeleverd aan een wereldmacht. Het
aantal faillissementen en werklozen zou fel toenemen, aldus Gonçalves.
Zonder Brazilië kan er geen sprake zijn van een FTAA, vervolgt de
priester. Daarmee weerlegt hij meteen het argument dat het land een deel
van zijn buitenlandse markt zou verliezen door niet deel te nemen. Hij is
ervan overtuigd dat stevig verzet vanuit Brazilië de koers van de huidige
FTAA-onderhandelingen kan wijzigen.

Bij het referendum over de buitenlandse schuld trok ook de Braziliaanse
Arbeiderspartij PT stevig mee aan de kar. Maar deze keer heeft de PT niet
officieel steun verleend aan de volksraadpleging. Gonçalves ziet daar
electorale redenen voor. In oktober heeft de eerste ronde van de
verkiezingen plaats en presidentskandidaat Lula da Silva van de PT probeert
zich gematigd op te stellen. Lula zoekt bondgenoten en steun in het
politieke centrum in de hoop het na drie vorige verkiezingsnederlagen deze
keer wel te halen. Maar Lula’s verklaring dat het niet het goede moment is
om zich te vermaken met een referendum heeft hem alvast een scherpe
veroordeling opgeleverd van de organiserende niet-gouvernementele
organisaties en vooral ook van de bisschoppenconferentie. De basis van de
PT was in elk geval wel goed vertegenwoordigd bij de 150.000 activisten die
hebben opgeroepen om deel te nemen.

Het referendum biedt geen doorsnede van de Braziliaanse publieke opinie,
want het was vooral gericht op personen die gekant zijn tegen de
vrijhandelszone. Maar zelfs in ruimere politieke kringen zijn er maar
weinig enthousiaste voorstanders van de FTAA. Volgens de
presidentskandidaat van de regeringscoalitie, José Serra, mag Brazilië niet
deelnemen aan de FTAA als er geen rekening wordt gehouden met de belangen
van het land of wanneer het handelsvermogen van Brazilië wordt aangetast.
De regering van Cardoso probeert de manoeuvres van Canada en de VS tegen te
werken om begin 2003 een topconferentie voor het hele continent te
organiseren om de onderhandelingen te bespoedigen. Brazilië is tegen elke
wijziging van de vooropgezette termijn, die pas tegen 2005 een top en de
invoering van het akkoord voorziet. Minister van Landbouw Marcus Pratini de
Moraes herhaalt voortdurend dat zijn land geen belang stelt in een
handelsintegratie voor het hele continent wanneer de VS vooraf zijn
landbouwmarkt niet openstelt en een eind maakt aan de landbouwsubsidies.
Een van de weinige sectoren in Brazilië die wel uitkijken naar de FTAA is
de textielindustrie. De eigenaars van textielbedrijven menen dat zij
voldoende concurrentieel zijn om een groot segment van de markt in de VS en
de rest van Latijns-Amerika te veroveren.