Sven Biscop (Egmont): 'Eensgezindheid ontbreekt'

Begin april viert de Navo haar zestigste verjaardag. Feest?
Biscop: Ik zie eerlijk gezegd niet veel feeststemming. Men weet niet goed waar naartoe met de Navo. Daarover is geen eensgezindheid. Die situatie sleept trouwens al even aan, op de top van Riga in 2006 was het ook al zo.
Wat is het probleem?
Biscop: De fond van de zaak is autonomie. Er moet een politieke keuze gemaakt worden: hoe autonoom moet Europa zijn ten opzichte van de Navo –en dus ten opzichte van de VS? Dat blijft onbeslist. Zolang er geen fundamentele keuze wordt gemaakt, kun je de Navo geen zelfvertrouwen geven. Als we de Navo levensvatbaar willen houden, moeten we een nieuw evenwicht vinden.
De Amerikanen kunnen kiezen: ofwel hou je Navo zoals ze is, met een verdeeld Europa dat gemakkelijk kan gedomineerd kan worden maar tegelijkertijd maar weinig kan aanbrengen omdat het versnipperd is. Of wel steun je de Europese integratie sterk –ook op het gebied van Veiligheid en Defensie– en dan heb je tenminste een partner die iets kan leveren. Idealiter betekent het ook dat de EU binnen de Navo met één stem zou spreken. Dat ligt in de logica van de Europese integratie. Maar als je dat nu zegt, gaan alle alarmlichten af, zeker in Londen.
Als dàt het probleem is, waarom kaart Navo-secretaris-generaal Jaap de Hoop Scheffer het dan nooit aan in zijn publieke toespraken?
Biscop: Hij kan natuurlijk moeilijk zeggen dat de Navo de richting kwijt is.
Kan Obama een nieuw evenwicht tussen de EU en de VS bewerkstelligen?
Biscop: Ik zie twee caveats. Ten eerste hoor je vaak het verhaal dat de VS willen dat de Europese samenwerking meer capaciteiten genereert die vervolgens kunnen ingezet worden waar de VS ze nodig hebben. Ten tweede hoop ik dat men beseft dat meer Europese samenwerking en een grotere Europese defensie-inspanning impliceert dat Europa meer politieke zeggenschap krijgt. Dat is in het verleden voor de VS vaak het probleem geweest: Amerika aanvaardde niet om meer beslissingsmacht met Europeanen te delen.
Als Obama meer troepen voor Afghanistan vraagt, dan zal daar in de EU weinig animo voor zijn. Omdat er weinig capaciteit beschikbaar is, en omdat er maar weinig mensen nog echt geloven dat we in Afghanistan duurzame resultaten aan het boeken zijn. De Europese mindset is: hoe er op een serieuze manier weggeraken?
Hoe falikant dreigt de Afghanistan-operatie te worden voor de Navo?
Biscop: Er wordt dikwijls gezegd dat we niet mogen falen in Afghanistan, gezien dat het einde van de Navo zou betekenen. Maar je moet de zaak niet opkloppen tot het overleven van de Navo. Je moet beslissen wat je er wilt en kunt bereiken. In functie daarvan moet je beslissingen nemen, niet op basis van het al dan niet overleven van de Navo.
Je mag trouwens niet vergeten dat de Navo aanvankelijk niets met Afghanistan te maken had. Je had er eerst een Amerikaanse operatie met VN-mandaat. Vervolgens is ISAF opgericht met VN-mandaat, een vrijwillige coalitie van landen. Pas geleidelijkaan is de Navo erin tussengekomen. Later is de Navo ook op het terrein gegaan en is ISAF een Navo-operatie geworden. Vervolgens heeft die zich uitgebreid tot het hele Afghaanse grondgebied.

‘Oost-Europese landen zijn lid geworden van de Navo omwille van collectieve defensie, niet om in Irak of Afghanistan te gaan vechten.’

Zal de Navo in de toekomst buiten haar eigen grondgebied actief blijven?
Biscop: We zien in Afghanistan dat het niet eveident is. Zijn er nog veel andere conflictsituaties waarover alle Navo-lidstaten overenstemming kunnen vinden om gemeenschappelijk op te treden? Ik denk dat Afghanistan veeleer de uitzondering is die de regel bevestigt dan het begin van een nieuwe out of area trend. Wat is de balans tussen out of area-operaties, en collectieve zelfverdediging volgens artikel vijf van het Navo-handvest?
Oost-Europese landen hechten na het recente Georgië-conflict meer belang aan dat tweede. Het gaat om een stevige spanning. Die Oost-Europese landen zijn destijds lid geworden van de Navo omwille van collectieve defensie, niet om in Irak of Afghanistan te gaan vechten. Wel is duidelijk dat geen enkele lidstaat de Navo an sich in vraag stelt. Uiteindelijk heeft iedereen belang bij collective defensiegarantie.
Collectieve defensie impliceert een vijand. Wie is dat anno 2009?
Biscop: Ik weet niet of je een vijand nodig hebt om artikel vijf te verantwoorden. Er is momenteel geen artikel vijf-bedreiging volgens mij. Er is de intentie noch de capaciteit om het grondgebied aan te vallen. Maar op lange termijn kan je het niet uisluiten. Ik denk alleen dat we er goed over moeten nadenken: wat hebben we echt nodig voor artikel vijf?
Veel is een papieren oefening geworden. Stel dat Georgië al lid van de Navo was geweest, waartoe waren we dan in staat geweest? Waarschijnlijk had de bijstand erin bestaan tegen Tbilisis te zeggen: ‘hou vol onder de bezetting’.
Op de agenda van de Navo-top in Straatsburg staat naast Afghanistan ook de discussie over de toekomst van de Navo. Jaap de Hoop Scheffer verwijst daarbij regelmatig naar een actievere rol voor de Navo inzake energieveiligheid en cyber defense.
Biscop: Dat blijft allemaal heel vaag. De vraag is wat de Navo eraan kan doen. Het probleem van energieveiligheid is in de eerste plaats geen militaire aangelegenheid. Het heeft te maken met diversificatie van de bevoorrading, met een ander consumentengedrag… daar kan je met een militair instrument niet veel aan verhelpen. De rol van Navo in energieveiligheid is secundair.
Cyber security is nu in de mode. Maar wat is de taak van een militaire organisatie op het vlak van cyber security? Ik zie dat al seen taak voor binnenlandse diensten, misschien voor een stuk voor de inlichtingendiensten. Maar wat is de meerwaarde die de Navo daar kan bieden? Ik zie er niet direct veel in. Ik hoop bovendien dat we cyberaanvallen niet als een artikel vijf-operatie gaan beschouwen. Hetzelfde geldt voor de aanvoer van energie.
Wat is de verdienste van zestig jaar Navo?
Biscop: Zolang de Koude Oorlog duurde, was de Navo onze veiligheidsgarantie. Dat was dé verdienste. Maar sinds einde van de Koude Oorlog is het beginnen zwalpen: de Navo heeft zich georiënteerd naar non-article five-operaties –maar de EU is dat ook beginnen doen. Sindsdien is er een tweestrijd, een autonomiedebat, een gevoel van verlies van richting binnen de Navo.